«ەلوردا اقپارات» مەديارەسۋرسى مەن «استانا» راديوسىنىڭ بىرلەسكەن «ەلوردا تىنىسى» جوباسىنىڭ كەزەكتى باعدارلاماسىنا قالانىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگانىنىڭ قىزمەتكەرلەرى قاتىستى.
بۇل جولى راديوتىڭداۋشىلاردىڭ وزدەرىن مازالاپ جۇرگەن تولعاقتى ماسەلەلەرىنە وراي قويعان ساۋالدارىنا استانا قالاسى ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتى باستىعىنىڭ ورىنباسارى, پوليتسيا مايورى عوسمان جاكين, اكىمشىلىك پوليتسياسى باسقارماسىنىڭ ءبولىم باستىعى, پوليتسيا پودپولكوۆنيگى نۇرجان ءادىلوۆ, كوشى-قون قىزمەتى باسقارماسىنىڭ ايرىقشا تاپسىرمالار جونىندەگى اعا ينسپەكتورى, پوليتسيا پودپولكوۆنيگى قانات دوسماعانبەتوۆ, استانا قالاسى ءىىد تەرگەۋ باسقارماسىنىڭ اعا تەرگەۋشىسى, پوليتسيا اعا لەيتەنانتى نۇرزات سەكەرباي جاۋاپ بەردى.
اڭگىمە, نەگىزىنەن, قالاداعى قوعامدىق ءتارتىپ پەن قاۋىپسىزدىكتىڭ ساقتالۋى, قىلمىستىڭ اشىلۋ كورسەتكىشى مەن جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتى, قالا كوشەلەرى مەن اۋلالاردا ورناتىلعان بەينەكامەرالار جۇمىسى, تاعى دا باسقا ماسەلەلەر توڭىرەگىندە ءوربىدى.
باستى مىندەت – قىلمىستىڭ الدىن الۋ
«وتكەن ون ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ەلورداداعى قوعامدىق ءتارتىپتىڭ ساقتالۋى قالاي؟» دەگەن ساۋالعا العاشقى بولىپ جاۋاپ بەرگەن جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتى باستىعىنىڭ ورىنباسارى عوسمان جاكين: «تۇتاستاي العاندا, قالادا كريمينوگەندىك جاعداي قالىپتى» دەدى. – بۇل باعىتتا جوسپارلى تۇردە اۋقىمدى جۇمىستار اتقارىلۋدا. ىشكى ىستەر ورگانى قىزمەتكەرلەرىن جۇمىلدىرا وتىرىپ, كۇندىزگى ۋاقىتتا دا, ءتۇن مەزگىلىندە دە ءتۇرلى رەيدتەر جاسالادى. وسىنداي جۇيەلى قولعا الىنعان الدىن الۋ ءىس-شارالارىنىڭ ناتيجەسىندە كەيىنگى كەزدە اسا اۋىر, اۋىر قىلمىستار مەن كوشەلەردە, قوعامدىق ورىنداردا ءجيى تىركەلەتىن ءتارتىپ بۇزۋشىلىقتار مەن ۇساق بۇزاقىلىقتار ازايعانىن ايتتى.
سونداي-اق, ونىڭ ايتۋىنشا, بيىل كوكتەمنەن باستاپ ەلوردادا «قاۋىپسىزدىك پەن جايلىلىق» باعدارلاماسىن تولىق ورىنداۋ ماقساتىندا ۇلكەن ءىس-شارالار قولعا الىنعان. ىشكى ىستەر ورگاندارى, مەملەكەتتىك كىرىس, قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەسى, تۇرعىن ءۇي ينسپەكتسياسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن «ۋچاسكە» جەدەل الدىن الۋ ءىس-شاراسى وتكىزىلگەن.
– اسىرەسە, قىلمىستىڭ ءىزى سۋىماي اشىلۋىنا قوعامدىق ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ بار كۇش-جىگەرى جۇمىلدىرىلادى, – دەدى عوسمان ساپارعاليۇلى. «ىشكى ىستەر ورگانى قىزمەتكەرلەرىنىڭ باستى مىندەتى سانالاتىن قىلمىستىڭ الدىن الۋعا, ونى دەر كەزىندە اشۋعا قازىر بۇرىنعى قاي كەزدەن دە ءجىتى ءمان بەرىلىپ وتىر. بۇعان قالا تۇرعىندارى مەن قالانىڭ كوشەلەرى مەن اۋلالارىندا ورناتىلعان بەينەكامەرالاردىڭ كوپ سەپتىگى تيۋدە» دەي كەلىپ, وسى سوزىنە دالەل رەتىندە جاقىندا عانا بوگەنباي باتىر داڭعىلىنداعى ءبىر دۇكەنگە ءتۇن جامىلىپ ءۇيدىڭ توبەسى ارقىلى ۇرلىققا تۇسكەن جىگىتتىڭ ارەكەتىنە «سەرگەك» بەينەكامەراسىنىڭ كومەگىمەن توسقاۋىل قويىلعانى مىسالعا كەلتىرىلدى.
وسى جەردە جۇرگىزۋشىنىڭ «قالادا «سەرگەك» بەينەكامەراسى ىسكە قوسىلعالى قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزۋشىلار سانى قانشاعا ازايدى؟ ايىپپۇل تولەۋشىلەر سانى ارتتى ما, كەمىدى مە؟» دەگەن سۇراعىنا استانا قالاسى ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى اكىمشىلىك پوليتسياسى باسقارماسىنىڭ ءبولىم باستىعى, پوليتسيا پودپولكوۆنيگى نۇرجان ءادىلوۆ جاۋاپ بەردى.
– ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 15 قىركۇيەگىنەن بەرى مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىك جوباسى اياسىندا ەلوردادا «سەرگەك» كەشەندى باعدارلامالار جۇيەسى اپپاراتى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. بۇل بەينەكامەرالار قوعامدىق كولىككە ارنالعان جولاقتارمەن ءجۇرىپ, جول ەرەجەسىن بۇزعانداردى تىركەيدى. قازىرگى كەزدە قالاداعى ون ەكى قوعامدىق كولىك جولى جەلىسىندە وسىنداي كامەرالار ورناتىلعان.
«سەرگەك» بەينەكامەرا جۇيەسى جۇمىس ىستەگەلى ەلوردا كوشەلەرىندە جول ەرەجەسى مەن قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزۋ وقيعالارى ازايعان. ماسەلەن, قوعامدىق ورىنداردا ءتارتىپ بۇزۋ وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىندە 407 بولسا, بيىل ول 172-گە دەيىن كەمىپ وتىر.
سونداي-اق, اتالعان اپپارات جۇيەسى جۇمىس ىستەگەلى جول-كولىك وقيعالارى دا ازايعان. ايتالىق, «سەرگەك» ىسكە قوسىلعان 15 قىركۇيەك پەن 30 قىركۇيەك ارالىعىندا 425 جول-كولىك وقيعاسى تىركەلگەن. ال وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىندە 515 جول-كولىك وقيعاسى ورىن العان ەدى. سالىستىرىپ قاراساق, بۇل جەردە دە وڭ كورسەتكىشتەردى بايقايمىز. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى, قوعامدىق كولىكتەردىڭ جۇرگىزۋشىلەرى جاسايتىن جول-كولىك وقيعالارى دا اناعۇرلىم تومەندەدى.
بۇگىنگى كۇنى قوعامدىق كولىكتەرگە ارنالعان ارناۋلى جولاقتارمەن جۇرگەن 4000-نان اسا جول ەرەجەسىن بۇزۋشىلىق تىركەلىپ, وسىعان وراي, 27 ميلليون تەڭگەدەن اسا ايىپپۇل سالىندى, – دەدى ول.
«رەزەڭكە پاتەرلەر» ماسەلەسى رەتتەلدى
قالاداعى تۇراقتى مەكەنجايى جوق ادامداردىڭ كەزبەلىك ومىرىنە بايلانىستى قوعامدىق ءتارتىپ ساقشىلارى تاراپىنان قانداي شارا الىناتىنىن سۇراعان قالا تۇرعىنىنا عوسمان ساپارعاليۇلى:
– راس, قىسقا قاراي كۇن سالقىنداي باستاعان كەزدە بەلگىلى بىر تۇراعى جوق ادامدار جىلۋ قۇبىرلارى مەن كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ جەرتولەلەرىن پانالاۋعا كوشەدى. سوندىقتان بۇل ماسەلەلەرگە وراي قالا تۇرعىندارىنىڭ الاڭداۋشىلىعىن جاقسى تۇسىنەمىز. ءبىز دە وسى تۇرعىدا ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرىگىپ, جوسپارلى جۇمىستار جۇرگىزىپ كەلەمىز.
وزدەرىڭىزگە بەلگىلى, قالادا مۇنداي ازاماتتاردى پانالاتاتىن ارنايى بەيىمدەۋ ورتالىعى بار. الايدا ول جەرگە تەك ءوز ەركىمەن بارعان ادامدار عانا قابىلدانادى. كىمدى بولسا دا ماجبۇرلەپ اپارۋعا قاقىمىز جوق. ول جەردە بارلىق جاعداي جاسالعان. كەلىپ تۇسكەن ادامداردى مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتكىزىپ, سىرقاتتارىن ەمدەيدى. كەيىن جەكە باسىن كۋالاندىراتىن قۇجاتتار بەرەدى. ءتىپتى بەلگىلى ءبىر ماماندىقتار بويىنشا وقىتىپ, ارنايى كۋرستاردان دا وتكىزەدى. مۇندا بەلگىلى ءبىر تۇراعى بولماي كەلگەن ادامدار التى ايعا دەيىن تۇرۋىنا بولادى.
ءبىزدىڭ بايقاعانىمىزداي, وسىنداي قاڭعىباستىق ءومىر كەشىپ قالعان جاندار, نەگە ەكەنى بەلگىسىز, كوبىنە ارنايى بەيىمدەۋ ورتالىقتارىنا بارعىسى كەلمەيدى. قالتاسىندا اقشاسى بولماسا دا, ىشەر اس, كيەر كيىمگە مۇقتاج بولىپ جۇرسە دە, ءار جەردى پانالاپ, ەركىن ءومىر سۇرگەندى ءتاۋىر كورەدى. سوسىن ولاردىڭ كەيبىرى ۇرلىق جاساۋى مۇمكىن. قوعامدىق ورىنداردا ىشىمدىك ءىشىپ, ۇساق بۇزاقىلىققا باراتىن جاعدايلارى دا از ەمەس. سوندىقتان ولارمەن تۇراقتى تۇردە جۇمىستار جۇرگىزىلەدى, – دەدى.
«جاقىندا الەۋمەتتىك جەلىدە ءبىر ادامدار ءوز پاتەرلەرىندە مۇلدە بوگدە ادامداردىڭ تىركەلگەنى تۋرالى ايتىپ, شاعىمداندى. وسى جونىندە نە ايتاسىز؟» دەگەن ساۋالعا «بۇل ماسەلەگە بايلانىستى مىنا جايلاردى ايتۋعا بولادى» دەدى استانا قالاسى ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى كوشى-قون قىزمەتى باسقارماسىنىڭ ايرىقشا تاپسىرمالار جونىندەگى اعا ينسپەكتورى قانات دوسماعانبەتوۆ. – 2015 جىلدىڭ قازان ايىنان بەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ىشكى ىستەر مينيسترلىگى مەكەنجايدىڭ تىركەۋ كودىن جۇرگىزىپ كەلەدى. ال 2017 جىلدىڭ 23 قازانىنان استانا مەن الماتى قالالارىندا قاناتقاقتى جوبالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. 1 قاراشادان باستاپ ەلىمىز كولەمىندە مەكەنجايلىق تىركەۋ كودى نەگىزىندە مەكەنجايلىق مالىمەتتەردىڭ جاڭا ءتۇرى ەنگىزىلە باستايدى. سودان كەيىن ەلەكتروندىق ءۇي كىتاپشاسى ازىرلەنەدى. سول ارقىلى قاي ۇيدە, قاي پاتەردە كىم جانە قانشا ادام تىركەلگەنى تايعا تاڭبا باسقانداي ايقىن كورىنىپ تۇرادى. ال ازىرگە ەلەكتروندى تىركەۋ كىتاپشاسى ىسكە قوسىلماعاندىقتان, ناقتى مالىمەت بەرە المايمىز.
«بيىل كوكتەمدە ەلباسى ەلوردانىڭ دامۋىنا ارنالعان القالى جيىندا قالاداعى «رەزەڭكە پاتەرلەر» تۋرالى سىن ايتقان بولاتىن. وسىعان بايلانىستى نە دەر ەدىڭىز؟» دەگەن ساۋالعا قانات دوسماعانبەتوۆ:
«بۇل ماسەلەمەن ءبىز كۇندەلىكتى اينالىسىپ كەلەمىز. وزدەرىنىڭ باس پايداسى ءۇشىن ۇيلەرىنە جۇزدەگەن ادامدى تىركەپ, ءتارتىپ بۇزعانداردىڭ بارلىعى دا اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى. زاڭسىز تىركەلگەن ادامدار شىعارىلدى. بۇل جاعداي قازىر تولىق رەتتەلدى دەپ ايتۋعا بولادى. ال قالادا مۇنداي جاعداي بىرەن-ساران كەزدەسىپ جاتسا, الداعى ۋاقىتتا ولارمەن دە جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلەدى» دەدى.
«ەستەرىڭىزدە بولسا, جىل باسىندا قولدانىستاعى زاڭ تالاپتارىنا بىرقاتار وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ, استانا قالاسىندا تۇراتىن ادامدار تۇرعىلىقتى جەرلەرىندە تۇراقتى نەمەسە ۋاقىتشا تىركەۋگە تۇرۋى كەرەكتىگى مىندەتتەلگەن ەدى. وسىعان وراي, كوشى-قون قىزمەتى باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ۋاقىتپەن ساناسپاي جۇمىس ىستەۋگە كوشتى. پارمەندى جۇرگىزىلگەن ءىس-شارالاردىڭ ارقاسىندا ەكى مىڭنان اسا پاتەردەن زاڭسىز تىركەگەن 21500 ادام ەسەپتەن شىعارىلدى. ءتىپتى كوپتەگەن جەرلەردە كەيبىر پاتەر يەلەرى ءبىر كەزدە وزدەرى تىركەگەن ادامدارىن ەسەپتەن شىعارۋدى دا ۇمىتىپ كەتكەندىگى بەلگىلى بولدى. وسىنداي 195 ادام اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى» دەپ ءسوزىن ساباقتادى.
كامەرا – قاۋىپسىزدىك كەپىلى
«قالاداعى كەپتەلىس كەزىندە جول ەرەجەلەرىن قاساقانا بۇزاتىندارعا بايلانىستى قاتاڭ شارا قولدانۋعا بولماي ما؟» دەگەن راديوتىڭداۋشىنىڭ ساۋالىنا وراي نۇرجان ءادىلوۆ:
– ونداي جول ەرەجەسىن بۇزۋشىلار كەزدەسەدى. ءبىز ولاردى كوشە قيىلىستارىندا قويىلعان بەينەكامەرالار ارقىلى كورىپ, تالاي رەت اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتتىق. اسىرەسە, قالا تۇرعىندارى جۇمىسقا بارار, جۇمىستان قايتقان كەشكى مەزگىلدە, تۇسكى اسقا شىققاندا كولىك تاسقىنى كەپتەلىسىنە تاپ بولاتىنى راس. مىنە, وسىنداي كەزدە كەيبىر «پىسىقايلار» باسقا جۇرگىزۋشىلەرگە كەدەرگى كەلتىرىپ, جول ەرەجەسىن بۇزادى. مۇنداي كەلەڭسىزدىكپەن جول پوليتسياسى قىزمەتكەرلەرى كۇرەسىپ كەلەدى.
ال كوشە قيىلىستارىنان ءوتۋ تۋرالى ايتار بولسام, وقۋشىلار مەكتەپكە باراردا, مەكتەپتەن شىعىپ, ۇيلەرىنە قايتاردا جول پوليتسياسى قىزمەتكەرى كوشە قيىلىستارىن رەتتەپ, بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇل جۇمىس بىزدە جىلدار بويى تۇراقتى جۇرگىزىلىپ كەلە جاتىر, – دەدى.
ال «وسىدان توعىز جىل بۇرىن بەرىلگەن كوپ قاباتتى تۇرعىن ءۇي كەشەنىنە بەينەكامەرالار قاشان قويىلادى؟» دەگەن ساۋالعا:
«استانا قالاسى ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ شۇعىل باسقارۋ ورتالىعىنا قازىر قالادا 795 بەينەكامەرا قوسىلعان. قالا اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن الداعى ۋاقىتتا بۇل بەينەكامەرالاردى ودان ءارى كوبەيتۋ جوسپارلانىپ وتىر. كەيىنگى كەزدە وسىنداي بەينەكامەرالاردىڭ كەرەكتىگى جونىندە تۇرعىنداردىڭ كوبى ءتۇسىنىپ, بىرىگىپ, قارجى شىعارىپ ورناتۋدا. كوپتەگەن اۋلالارعا قازىر شلاگباۋمدار قويىلعان. وسىنىڭ بارلىعى قاۋىپسىزدىك پەن ىڭعايلىلىق ءۇشىن كەرەك ەكەنىن ۋاقىت كورسەتىپ وتىر.
اتالىپ وتىرعان سارىارقا اۋدانى بويىنشا ءبىز بۇل ماسەلەنى قالا پروكۋراتۋراسىمەن بىرىگىپ شەشەتىن بولامىز. قازىر «قاۋىپسىز اۋلا» جوباسى بويىنشا قىلمىس كوپ جاسالاتىن اۋماقتاعى اۋلالارعا بەينەكامەرالار قويۋ جۇمىسى جالعاسىپ كەلە جاتىر. الداعى ۋاقىتتا بۇل ماسەلەنى دە نازاردا ۇستايتىن بولامىز. نەگىزى, بەينەكامەرالار قاۋىپسىزدىك كەپىلىنە اينالۋدا» دەگەن جاۋاپتار بەرىلدى.
تىكەلەي ەفيردەگى باعدارلاما بارىسىندا راديوتىڭداۋشىلاردان سۇراقتار ۇزدىكسىز ءتۇسىپ جاتتى. ولاردىڭ كوبىنە باعدارلاما قوناقتارى بارىنشا تۇسىنىكتى دە قىسقا جاۋاپ بەرىپ وتىردى. ال ساۋالداردىڭ ءبىر لەگىنە ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كەيىنىرەك جازباشا تۇردە تولىعىراق جاۋاپ بەرەتىن بولىپ كەلىستى.
تاڭاتار تولەۋعاليەۆ
