تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش كولىك ءمينيسترى نىعمەتجان ەسەنعارين – 80 جاستا. بۇل ەسىمدى جالپاق جۇرتقا تانىستىرىپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق. كەشەگى كەڭەس وداعى اتالعان الىپ ەلدە ەسەنعاريندى بىلمەيتىن تەمىرجولشى كەمدە-كەم بولدى. ال قازاقستاندىقتار ءۇشىن ول – قازاقستاننىڭ تۇڭعىش كولىك ءمينيسترى عانا ەمەس, ماسكەۋدە وتىرىپ وداق تەمىرجولىن باسقارعان جالعىز قازاق. تەمىرجولشىلار ءۇشىن بۇكىل سانالى عۇمىرىن وتاندىق تەمىرجول كولىگىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتۋگە ارناعان دارا تۇلعا.
«مەن ءوز ءومىرىمدى شارتتى تۇردە ەكى كەزەڭگە ءبولىپ قاراستىرامىن» دەگەن بولاتىن قۇرمەتتى تەمىرجولشى, قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى وداقتىق باسىلىمداردىڭ بىرىنە بەرگەن سۇحباتىندا. العاشقىسى – كەڭەستىك كەزەڭدەگى قاراپايىم ەلەكترومەحانيكتەن جول قاتىناستارى ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارىنا دەيىن وسكەن وتىز جىلدىق ەڭبەك عۇمىرىم دا, ەكىنشىسى – ەل تəۋەلسىزدىگىنەن كەيىنگى əر جىلى عاسىر جۇگىن كوتەرگەن جىلدار…». ەسەنعاريننىڭ ءومىربايانىنا كوز سالساق, رەسەيدە تۋىپ-وسكەن قازاق بالاسى تەمىرجول كولىگىنىڭ ينجەنەرى ماماندىعىن العان سوڭ بۇل سالادا ادام ايتسا نانعىسىز كارەرا جاساعانىنا كوز جەتكىزەمىز. ەڭبەك جولىن 1964 جىلى تسەلينوگراد بەلگى بەرۋ-بايلانىس ديستانتسياسىندا ماستەر بولىپ باستاعان ەسەنعارين ءوز ەستەلىگىندە تىڭ كوتەرگەن قالاداعى قيىن-قىستاۋ جىلدار, تەمىرجولشىلاردىڭ ەرلىككە پارا-پار ەڭبەگى جايلى, ءبىر كەزدەرى تسەلينوگراد, اقمولا, استانا اتانعان ارقا توسىندەگى قالا وزىنە وتە ىستىق ەكەنىن تەبىرەنە جازادى. كەيىن تسەليننىي تەمىرجولىن باسقارعان جىلدارى بۇگىنگى استانانىڭ ەسكى ۆوكزالىن, كوكشەتاۋ, ەسىل, جالتىر, بۋراباي, ەكىباستۇزدا جاڭا ۆوكزالدار سالدىرىپ, تەمىرجول قاتىناسىن دامىتۋعا ىقپال ەتكەن ەڭبەگى وراسان زور. ينستيتۋت بىتىرگەن سوڭ اينالاسى بەس-التى جىلدىڭ ىشىندە قازاق تەمىرجولىنىڭ باس ينجەنەرى ق.كوپجاساروۆتىڭ ورىنباسارى بولدى جəنە تەمىرجولدىڭ عىلىمي ورتالىعى سانالاتىن تەحنيكالىق ءبولىمدى باسقاردى. وتىزعا ەندى تولعان جاس ماماننىڭ بۇلاي كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن جوعارى ورلەۋى ول كەزدە «كوز كورىپ, قۇلاق ەستىمەگەن» جاعداي بولاتىن.
جەمىستى جىلدار جالعاسا بەردى… تىڭ تەمىرجولىنىڭ باس ينجەنەرى, جول باستىعى, كسرو جول قاتىناستارى ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى, الماتى تەمىرجولىنىڭ باستىعى, تəۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش كولىك ءمينيسترى… قارىم-قابىلەتى مەن بويىنا تۋا بىتكەن دارىنىنىڭ, ونى دۇرىس پايدالانا بىلگەن ەڭبەگىنىڭ نəتيجەسى ەسەنعاريندى تالاي بيىكتەرگە كوتەرگەنىن كورەمىز. ول زاماندا ينستيتۋت ءبىتىرىپ وندىرىسكە كەلگەن جاس ينجەنەر از بولىپ پا؟ نەگە قازاق تەمىرجولىنىڭ كوريفەيى كوپجاساروۆتىڭ, وداق تەمىرجولىنىڭ باستىعى كونارەۆتىڭ كوزى سولاردىڭ ىشىنەن بولە-جارا ەسەنعارينگە تۇسەدى؟ دەمەك, ولار دا زەرەك تە زەيىندى, تالانتتى جاس ماماننىڭ بويىنداعى وراسان كۇش-قۋاتتى, زور əلەۋەتتى بايقاعان. «الماس قىلىش قاپ تۇبىندە جاتپايتىنىن», قاشان دا وندىرىسكە ءتيىمدى وزىق ويلى ينجەنەرلىك جوبالارىمەن, كەز كەلگەن مəسەلەنىڭ وڭتايلى شەشىمىن قابىلداي بىلەتىن زەرەك تە ۇشقىر وي-ورىسىمەن, وتكىر دە باتىل ۇسىنىستارىمەن دارالانىپ تۇراتىن جاس ماماننىڭ الىسقا باراتىنىن سول كەزدە تالايلار-اق بولجاعان ەكەن. كورەگەندەردىڭ كوزى تەگىن ادامعا تۇسپەپتى: ەسەنعارين قاي قىزمەتتە دە بəيگەنىڭ الدىن بەرمەدى: تاسىمال قۋاتىن ارتتىرۋ, بايلانىس, ەلەكترلەندىرۋ, ديسپەتچەرلىك ورتالىقتاندىرۋ, سالانى تەحنيكالىق جاراقتاندىرۋ ت.ت. بارلىق سالادا əمبەباپ مامان əرىپتەستەرىنەن وق بويى وزىق ءجۇرىپ, وتاندىق تەمىرجول سالاسىنىڭ وركەندەۋىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوستى.
1986 جىلى ەسەنعاريندى اتتاي قالاپ الدىرعان مəسكەۋ ونى كسرو جول قاتىناستارى ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەتىپ تاعايىندايدى. سول كەزدەگى مينيستر كونارەۆتىڭ قازاقستاندىق ورىنباسارىنا كوزقاراسى دۇرىس بولادى, وداق تەمىرجولىندا كۇردەلى قۇرىلىس بويىنشا قوردالانىپ قالعان تالاي پروبلەمانىڭ ءتۇيىنىن تارقاتقان ەڭبەگىن جوعارى باعالاپ, سەنىم ارتقانى سونداي, جۇمىستى جۇيەلى جۇرگىزۋىنە كەدەرگى كەلتىرمەي, كوپ ەركىندىك بەرگەن ەكەن. Əرينە, ون بەس رەسپۋبليكانىڭ وكىلدەرى شوعىرلانعان ەليتالىق ورتادا ءوزىن مويىنداتۋ ەسەنعارينگە ءتىپتى دە وڭاي بولماعان كورىنەدى. ونى نىعمەتجان قاباتايۇلى ءبىر ەستەلىگىندە ايتىپ وتەدى. العاشىندا قازاقستاننان كەلگەن بەيمالىم باسشىعا مويىنۇسۇنعىسى كەلمەي, مəجىلىستەرىنە بارماي, ورىنباسارلارىن جىبەرەتىن كەيبىر باسشىلاردىڭ كوپ ۇزاماي-اق قايسار قازاقتىڭ ايتقانىنا كونۋىنە تۋرا كەلگەن. ال ءبىز ەسەنعارين – كەشەگى قىرىق قۇراۋ ەلدىڭ باسىن قوسقان الىپ دەرجاۆا كسرو كەزىندە وداقتىڭ تەمىرجولىن باسقارعان جالعىز قازاق ەكەنىن ماقتانىش ەتەمىز.
كسرو-دا قايتا قۇرۋ ناۋقانى شەگىنە جەتىپ, الىپ دەرجاۆا ىشتەي ءشىرىپ كۇيرەۋگە بەت العان سەكسەنىنشى جىلداردىڭ سوڭىندا ءəرى قاراي ەلدەگى جاعدايدىڭ قالاي بەت الارىن كۇنى بۇرىن بولجاعان ەسەنعارين ويلانا كەلە ەلگە – قازاقستانعا قايتۋدى ءجون كورەدى. ءوزىنىڭ دəل سول كەزدە رەسەيدەن گورى قازاقستانعا قاجەت ەكەنىن سەزدى, وتىز جىل تىرنەكتەپ جيناعان مول قازىناسى – تەلەگەي-تەڭىز ءبىلىمى مەن تəجىريبەسىن تۋعان حالقىنىڭ, ەرتەڭگى ەگەمەن ەلدىڭ يگىلىگىنە جۇمساعاندى دۇرىس كوردى. 1989 جىلى ەلگە ورالىپ, سول كەزدە زەينەتكەرلىككە كەتىپ بارا جاتقان ءوزىنىڭ ۇستازى قۇدايبەرگەن كوپجاساروۆتىڭ ورنىنا الماتى تەمىرجولىنىڭ باستىعى بولىپ تاعايىندالادى. ال 1991 جىلى ەگەمەندىگىن العان قازاقستاندا قۇرىلعان كولىك مينيسترلىگىن باسقارۋعا, əرينە, ەسەنعاريننەن ارتىق كانديداتۋرا ىزدەسە دە تابىلماس ەدى. وسىلاي, نىعمەتجان قاباتايۇلىنىڭ تəۋەلسىز ەلدىڭ دەربەس كولىكتىك جۇيەسىن قۇرۋ مەن قالىپتاستىرۋ جولىنداعى ەكىنشى ەڭبەك جولى باستالدى…
ات ۇستىندە ءجۇرىپ, كولىك مينيسترى, قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى, مəسكەۋدە وتىرىپ, بەس ەلدىڭ باسىن قوسىپ بيلىك ايتقان ينتەگراتسيالىق كوميتەتتىڭ توراعاسى سىندى بيىك لاۋازىمدى قىزمەتتەردى اتقارعان ەسەنعاريننىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن قانشاما مەملەكەتتىك ماڭىزدى مəسەلەلەر شەشىمىن تاپقانىن تاپتىشتەپ جاتۋدىڭ ءجونى جوق. ول ەل تاعدىرى, ۇلت تاعدىرى تارازى باسىندا تۇرعان, اۋمالى-توكپەلى قيىن دا كۇردەلى جىلدار بولاتىن.
ەۋرازيا كىندىگىندە بوي كوتەرگەن تəۋەلسىز قازاقستاننىڭ شاڭىراعىن كوتەرىسىپ, ۋىعىن قاداسقانداردىڭ العى شەبىندە بولعان ەسەنعارين مەملەكەتتىك قىزمەتتەن بوساعان سوڭ ەلدەگى تىڭ سالانى قولعا الىپ, كولىكتىك بيزنەس سالاسىندا عىلىمي-زەرتتەۋ, زەردەلەۋ, جاڭا جوبالاردى وندىرىسكە ەنگىزۋ, كەڭەس بەرۋ, ەكونوميكالىق پايىمداۋ جۇمىستارىن جۇزەگە اسىرۋمەن اينالىستى.
ەكونوميكا عىلىمى بويىنشا دوكتورلىق قورعاعان ەڭبەگىنىڭ نəتيجەسىن كورەتىن كەز كەلىپ, ەندىگى جەردە عىلىمي باعىتتا جيعان-تەرگەنىن كəدەگە جاراتۋدى قولعا الدى. تەمىرجول كولىگىن رەفورمالاۋ, نارىقتىق قاتىناستار جاعدايىندا كولىكتىك بيزنەستى قالىپتاسىرۋ مەن دامىتۋ, ەلدىڭ ترانزيتتىك əلەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋ سىندى كوكەيكەستى مəسەلەلەردى تالداپ, ساراپتاما جاساعان توم-توم ەڭبەكتەرى, سونداي-اق قازاق تەمىرجولىنىڭ عاسىرلىق تاريحىن «تىرىلتكەن» تۋىندىلارى جارىق كوردى. «قازاقستاننىڭ داڭقتى تەمىرجولشىلارى» دەگەن اتپەن جارىق كورگەن ەنتسيكلوپەديالىق ەڭبەككە وتاندىق تەمىرجول كولىگىنىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان 600-گە جۋىق ءۇش بۋىن تەمىرجولشىلار تۋرالى وچەركتەر جيناقتالعان. بۇدان بولەك, «بولات جولدىڭ داڭقتى ەڭبەككەرلەرى» اتتى سەريالى كىتاپ جىل سايىن جوسپارلى تۇردە جارىق كورۋدە.
80 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي نىعمەتجان ەسەنعاريننىڭ اتىنا ەلىمىز بەن شەت ەلدەردەن قۇتتىقتاۋ جەدەلحاتتارى تولاسسىز كەلىپ تۇسۋدە. مەرەيتوي يەسىن قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى-ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ, پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ, ۇكىمەت باسشىسى اسقار مامين قۇتتىقتادى. سونداي-اق قۇتتىقتاۋ جەدەلحاتتارى تەمىرجول ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنان, رەسەي جانە ۋكراينا سىندى كورشى ەل تەمىرجولدارىنان دا كەلگەن.
ءيا, ادام بالاسى ەڭ الدىمەن ءوزى تۋىپ-وسكەن توپىراققا قارىزدار, تۋعان ەلى مەن حالقىنىڭ الدىنداعى ازاماتتىق پارىزىن ادال وتەۋى قاجەت دەسەك, بۇگىن سەكسەن جاسقا تولىپ وتىرعان تانىمال تۇلعا ەسەنعارين نىعمەتجان قاباتايۇلى – وسى قاسيەتتى ۇعىم دەڭگەيىنەن كورىنىپ, اتانىڭ ەمەس ەلدىڭ ۇلى, قازاق دەگەن حالىقتىڭ ۇلى رەتىندە ءوزىن مويىنداتقان جان.
مەرۋەرت ومىرزاقوۆا, قر جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى, قۇرمەتتى تەمىرجولشى
