بۇدان تۋرا ءبىر جىل بۇرىن, 2016 جىلعى 9 قاراشا كۇنى امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى پرەزيدەنت سايلاۋى اياقتالىپ, ول دونالد ترامپتىڭ تۇعىرعا كوتەرىلگەنىن جاريا ەتىپ ەدى. مۇنى ءدال سول كۇنى رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك دۋماسى قول شاپالاقتاپ قارسى الىپ, ەرەكشە قۋانىش سەزىمىن بىلدىرگەن بولاتىن. رەسەيدەگى كوپ جۇرتتى قۋانىشقا بولەگەن بۇل حابار امەريكا حالقىنىڭ كوپ بولىگى ءۇشىن كۇتپەگەن وقيعا سياقتى قابىلدانىپ, تالاي ادام ەسەڭگىرەگەن ەلدىڭ كەيپىن تانىتقان-تىن.
الايدا ارادا وتكەن ءبىر جىل رەسەيلىكتەردىڭ تىم ەرتە جانە بەكەر قۋانعانىن كورسەتىپ بەرىپ وتىر. سايلاۋ الدىندا رەسەيمەن قارىم-قاتىناستى جولعا قويۋعا قايتا-قايتا ۋادە بەرگەن جەتپىس جاستاعى ميللياردەر دونالد ترامپ مۇنى جۇزەگە اسىرۋ باعىتىندا ايتارلىقتاي پارمەندى بىردە-ءبىر قادام جاساي المادى. قايتا ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس بۇرىنعىدان دا ناشارلاي تۇسپەسە, جاقسارا قويعان جوق. بۇعان, ءسىرا, امەريكا ارناۋلى قىزمەت ورگاندارى تاراپىنان اقش پرەزيدەنتى سايلاۋىنا رەسەيدىڭ كيبەرشابۋىل ارقىلى ارالاستىعى بولدى دەگەن ايىپتاۋلارى ناقتى اسەر ەتسە كەرەك. بۇعان قوسا, دونالد ترامپ ءوزىنىڭ الدىنداعى باراك وبامانىڭ كەزىندەگى بيلىكتىڭ ءبىراز بولىگىن تىزگىنىنەن شىعارىپ الدى. قازىر بۇل ەلدى پرەزيدەنت ەمەس, كونگرەسس بيلەپ وتىرعانداي اسەر قالدىرادى. تۇپتەپ كەلگەندە, سايلاۋ الدىندا حيلاري كلينتوننىڭ لاگەرى جاقتان ايتىلعان ترامپتىڭ مالىمدەمەلەرىنىڭ ءبارى سايلانىپ العاننان قىزدىرما قىزىل سوزگە اينالىپ كەتەتىن ريتوريكا ەكەنى جونىندەگى تۇجىرىمنىڭ دەنى راسقا شىقتى.
قازىر ارادا ءبىر جىل وتكەننەن كەيىن اقش پەن رەسەيدىڭ اراسىنداعى قالىپتاسقان احۋالدى جاقسى دەپ تە, جامان دەپ تە كەسىپ ايتۋعا بولمايدى. ءبىر جاقتى سۋرەتتەپ شىعۋ وتە-موتە قيىن. سەبەبى ولار جاقسى راۋىشتەگى اڭگىمەدەن كەيدە ەكى جاقتىڭ ءبىر-بىرىنە قارۋ قولدانۋعا دايىن تۇرعانى جونىندەگى بولجامعا دەيىن ۇلاسىپ كەتىپ جاتادى. بۇل ارالىقتا اقش پرەزيدەنتىنە يمپيچمەنت جاريالاۋ جايىندا دا ۇراندار كوتەرىلىپ, اراسىندا كوپ ادام قاتىسقان شەرۋلەرگە جالعاسىپ كەتىپ تۇرادى. مۇنىڭ ءبارى دونالد ترامپتى ۇنەمى ۇرەيمەن اۋىزدىقتاپ ۇستاۋدىڭ ءبىر امال-ايلاسى سياقتى دا بولىپ كورىنىپ كەتەدى.
شىندىعىندا, ترامپتىڭ ءوزى ماڭگى ەمەس. ول ءوز مەرزىمىندە مە, وعان جەتپەي مە, ايتەۋىر ءبىر كەتەدى. سودان كەيىن ونىڭ ورنىنا كەلگەن ادام دا وسى كەپتى باستان كەشەدى. سەبەبى بۇعان مۇددەلى ادامدار مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندە وتە-موتە كوپ. ونىڭ وزىنە سەبەپ بولاتىن جايت – اقش-تىڭ ۇدايى جوق جەردەن جاۋ ىزدەپ, قارۋلانۋعا قارجىنى ءۇيىپ-توگىپ ءبولىپ وتىرعانى كەرەك. سوندا جاڭاعى مۇددەلى ادامداردىڭ بيزنەستەرى جۇرەدى. وسى ەسەپتەن كەلگەندە, رەسەيدىڭ ءوزى دە جاي عانا نىسانا. ەندى مۇنداي نىسانا قاتارىنا, ءبىرىنشى «پلاندا» تۇرماعانىمەن, قىتاي دا قوسىلىپ كەلە جاتقان سياقتى.
قىتاي دەمەكشى, ءوزىنىڭ سايلانعانىنا ءبىر جىل تولعان كۇنى دونالد ترامپ وسى ەلگە باردى. ونداعى كەزدەسۋلەردە ەكى ەلدىڭ ليدەرلەرى ەكىجاقتى ساۋدا قارىم-قاتىناسى مەن سولتۇستىك كورەيا توڭىرەگىندەگى پروبلەمالاردى تالقىلادى. كەلىسسوزدىڭ كوپ بولىگىن كحدر-دىڭ يادرولىق ارەكەتتەرى قۇرادى. اڭگىمە بارىسىندا قىتاي باسشىسى سي تسزينپين كورشىلەرىنىڭ يادرولىق قارۋعا يە بولۋى ءوز ەلى ءۇشىن دە ءتيىمسىز بولىپ وتىرعانىن ايتتى. اقش پرەزيدەنتى سي تسزينپينگە سوندا: «ءسىز كۇشتى ادامسىز. مەن بۇل پروبلەمانى ءسىزدىڭ شەشەتىنىڭىزگە سەنەمىن» دەپ قولپاشتاپ قويدى. بىراق, شىن مانىندە, بۇل پروبلەمانىڭ قالاي شەشىلەتىنىن قازىر ەشكىم دە بىلمەيدى. ال كحدر امەريكانىڭ قارۋلانۋدى ارتتىرۋى ءۇشىن كەزەكتى سەبەپ رەتىندە دە كەرەك.
جۋرناليستەر الدىنا شىققاندا ترامپ تا, سي تسزينپين دە ەكى ەل قارىم-قاتىناسىنىڭ جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىن العا تارتتى. اقش پەن قىتاي اراسىنداعى بايلانىستىڭ اۋقىمى بەيبىتشىلىككە قولداۋ كورسەتۋدە ۇلكەن ءرول اتقاراتىنى ايتىلدى. دەگەنمەن اقش-تىڭ قول جەتكىزگەن ەڭ ۇلكەن جەتىستىگى الياسكانىڭ سىعىمدالعان تابيعي گازىن قۇبىرمەن قىتايعا تارتۋ جوباسىنىڭ ماقۇلدانعانى بولدى. قۇنى 43 ملرد دوللاردى قۇرايتىن بۇل جوبانىڭ رەسەيدىڭ بۇگىندە قىتاي ءۇشىن قولعا الىپ جاتقان «ءسىبىر كۇشى» گاز قۇبىرىنا قارسىلاس بالاما بولعالى تۇرعانى دا تۇسىنىكتى. جاسالعان جوسپار بويىنشا ەندى الياسكانىڭ تەرىستىك بەتىندەگى كەن ورىندارىنان شتاتتىڭ وڭتۇستىگىنە جەتكىزىلۋ ءۇشىن 800 ميلدىك قۇبىر تارتىلادى. سول جەردەن سىعىمدالعان گاز تانكەرلەرگە سالىنىپ, مۇحيت جولىمەن قىتايعا اتتاندىرىلادى. تاراپتار جوسپاردىڭ بۇگە-شىگەسىن جىل سوڭىنا دەيىن تالقىلايدى. سودان كەيىن ىسكە كىرىسەدى. بىراق بۇل رەسەي گازىن «لاقتىرىپ» تاستاۋعا دا جاتپايدى. سەبەبى بەيجىڭ الياسكادان الدىرىلاتىن سىعىمدالعان تابيعي گازبەن بۇكىل قىتايدىڭ سۇرانىسىن وتەي المايدى. ال «ءسىبىر كۇشىنىڭ» جىلدىق قۋاتى قۇبىر ارقىلى 38 ملرد تەكشە مەتر گاز جەتكىزىپ تۇرۋ بولماق. ونىڭ العاشقى ونىمدەرى 2018 جىلدىڭ ىشىندە-اق بەرىلە باستايدى. ال اقش سىعىمدالعان گازدى 2019 جىلدان بەرەتىن بولىپ وتىر.
ال بۇدان بىرەر كۇن الدىن اقش سەناتى كوميتەتتەرى مەن وكىلدىكتەر پالاتالارى «رەسەي اگرەسسياسىنا قارسىلىق كورسەتۋ» ءۇشىن 5 ملرد دوللار اقشا ءبولۋ جونىندە شەشىم قابىلدادى. ءسويتىپ, زاڭ جوباسىنا سايكەس, جالپى اسكەري بيۋدجەت مۇنىڭ الدىنداعى جىلدان 15 پايىزعا ارتىپ, رەكوردتىق دەڭگەيگە – 700 ملرد دوللارعا جەتتى. سونىڭ ىشىندە «ەۋروپالىقتاردىڭ باستاماسىنا يە بولۋ ءۇشىن» كارى قۇرلىقتا اسكەر ۇستاۋعا 4,6 ملرد دوللار جۇمسالاتىن بولدى. رەسەيگە قاتىستى اسكەري بيۋدجەت جەكە تاراۋ بويىنشا قاراستىرىلعان. وندا «رەسەيدىڭ توقتاۋسىز جاساپ كەلە جاتقان اگرەسسياسى» قاتارىندا 2008 جىلى گرۋزياعا باسىپ كىرگەنىنەن 2014 جىلعى ۋكرايناداعى جاعدايلارعا دەيىن بار. بۇل «باسقىنشىلىققا», سونداي-اق, اركتيكا ايماعى مەن جەرورتا تەڭىزىندە رەسەي اسكەرلەرى قۇرامىنىڭ كوبەيە ءتۇسۋى دە جاتقىزىلعان. سول سياقتى اقش-تىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن باتىستاعى دەموكراتيانى قورعاۋ, جالعان اقپار تاراتۋ, كيبەرشابۋىل مەن سايلاۋعا ىقپال جاساۋ, رەسەيمەن گيبريدتىك سوعىس قيمىلدارى دەگەن تارماق تا اسكەري بيۋدجەتتى ارتتىرۋعا سەبەپ بولىپتى.
شىن مانىندە, كىمنىڭ جەر جۇزىندە حالىقارالىق جاندارم ءرولىن اتقارىپ كەلە جاتقانىن جۇرت بىلايشا دا بىلەدى. بىراق سونى باتىپ ايتۋعا باتىلدىق جوق. اقش-تىڭ اسكەري بيۋدجەتى الداعى جىلى 700 ملرد دوللار بولعالى تۇرعانىن جوعارىدا ايتتىق. ال رەسەيدىڭ بيىلعى اسكەري بيۋدجەتى 69 ملرد دوللاردى قۇراپ, ول اقش پەن قىتايدان كەيىنگى ءۇشىنشى ساتىعا ورنالاستى. وسى دەرەكتەردىڭ ءوزى كوپ نارسەنى تۇسىندىرەدى عوي دەپ ويلايمىز.
سەرىك ءپىرنازار
