استانادا ءتورتىنشى اۋداندى اشۋ ماسەلەسى قارالىپ جاتىر. قالالىق ءماسليحاتتىڭ بيۋدجەت, ەكونوميكا, ونەركاسىپ جانە كاسىپكەرلىك ماسەلەلەرى جونىندەگى تۇراقتى كوميسسيانىڭ وتىرىسىندا بۇل تۋرالى ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى ەرعالي ەگەمبەردى مالىمدەدى. ەلورداداعى ءۇش اۋدان مەن بىرقاتار باسقارمانىڭ الداعى جىلدارعا ارنالعان بيۋدجەتىمەن تانىستىرعان ول جاڭا اۋدان جونىندە ازداعان مالىمەت بەرە كەتتى.
استانادا ءتورتىنشى اۋدان اشىلا ما؟
ونىڭ سوزىنەن تۇسىنگەنىمىز, بۇل ماسەلە الدىمىزداعى ەكى-ءۇش ايدا شەشىلۋى ءتيىس. جاڭا اۋدان شەكاراسىنا ءوندىرىس, كيرپيچنىي تۇرعىن الاپتارى كىرمەك. اۋدان اشىلعان كەزدە ونى دامىتۋ باعدارلاماسى جاسالادى. بۇل باعدارلاماعا اباتتاندىرۋ, كوگالداندىرۋ ماسەلەلەرى مىندەتتى تۇردە ەنگىزىلەدى. مۇنىڭ سەبەبى, اۋدانداردا اۋلالاردى اباتتاندىرۋ جاعىنان تۇيتكىلدەر بار.ماسەلەن, سارىارقا اۋدانىندا – 338, ەسىل اۋدانىندا – 41 اۋلا اباتتاندىرۋدى قاجەت ەتەدى. الايدا وتىرىستا ءماسليحات دەپۋتاتتارى بارلىق پروبلەمانى بيۋدجەت بويىنشا بايانداما جاساعان اۋدان اكىمدەرى ورىنباسارلارىنىڭ اۋىزدارىنان سۋىرىپ العانداي بولدى. بايانداماشىلار دەپۋتاتتاردىڭ الدىنا «اش قۇلاقتان, تىنىش قۇلاق» دەگەن ويمەن شىققان بولۋى كەرەك, ولاردىڭ سوزدەرىنەن اۋدانداردىڭ بولاشاعىنا دەگەن نەمقۇرايدىلىقتى بايقادىق. بۇل جايت «بيۋدجەتتەن الداعى جىلدارعا ءبولىنىپ وتىرعان قارجى اۋدانداردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە جەتەدى, جەتپەيتىن بولسا, الدا كورە جاتارمىز» دەگەن سوزدەرىنەن اڭعارىلدى.الدىمەن الماتى اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى تىنىسبەك اراشاپوۆ ەسەپ بەردى. ونىڭ ايتۋىنشا, كەلەسى جىلى اۋداندا باس-اياعى 20 سپورت الاڭى سالىنادى. باياندامادان كەيىن ءماسليحات دەپۋتاتى رامزيا ۋمەرباەۆا: «سپورت الاڭدارىنىڭ سانىن ايتتىڭىز. جەتكىلىكتى دەپ ويلايسىز با؟ قالانىڭ شەتكەرى ايماقتارىنا ولار سالىنا ما؟» دەگەن سۇراقتاردى قويدى. بۇعان بايانداماشى: «بيىل اۋداندا 20-عا جۋىق الاڭ سالىندى. كەلەسى جىلى بيۋدجەتتەن بولىنەتىن قارجىعا دا وسىنشاما الاڭ سالماقپىز. نەگىزى جىل سايىن وسى شاماداعى جاڭا الاڭداردى پايدالانۋعا بەرۋدەمىز. شەتكەرى ايماقتاردى دا ۇمىتقان جوقپىز. ولاردىڭ قاتارىندا ينتەرناتسيونالنىي, جەلەزنودوروجنىي كەنتتەرى بار» دەپ جاۋاپ بەردى.سارىارقا اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى تالعات راحمانبەردىنىڭ سوزىنشە, اۋداندا ليفتتەر بويىنشا تۇيتكىلدەر بار. اۋدان اكىمدىگى قالالىق تۇرعىن ءۇي ينسپەكتسياسى باسقارماسىمەن بىرىگىپ, بۇل ماسەلەنى مۇمكىندىگىنشە شەشۋدە. ماسەلەن, كەلەسى جىلى شامامەن العاندا 15 ءليفتتى اۋىستىرۋ جوسپارلانىپ وتىر.
89 كوشەدە جارىق جوق
وتىرىستا دەپۋتاتتار وعان ءبىراز سۇراقتاردى قويدى. سونىڭ ءبىرى قالانىڭ شەتكەرى ايماقتارىندا تۇراتىن بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ بوس ۋاقىتتارىن ۇيىمداستىرۋ تۋرالى بولدى. «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا كاسىپكەرلەردىڭ كومەگىمەن ءوندىرىس تۇرعىن الابىندا ۇلكەن سپورت سەكتسياسىن اشپاقپىز. بۇل سەكتسيانى الداعى جەلتوقسان ايىنىڭ باسىندا اشامىز دەپ وتىرمىز. كەلەسى جىلى مەكتەپتەردىڭ اۋلالارىنا سپورت الاڭدارىن سالۋدى جوسپارلاپ قويدىق. سونداي الاڭ №21 مەكتەپتىڭ اۋلاسىندا ورنالاسادى. بالكىم, كيرپيچنىي تۇرعىن الابىنا دا سالارمىز» دەپ جاۋاپ بەردى تالعات راحمانبەردى.دەپۋتات زەينوللا شىبكەنوۆ وسى اۋدانداعى جارىقتاندىرۋ مەن سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن كوتەردى. «مەن باسقاسىن ايتپاي-اق قويايىن, ءوزىم سايلانعان وكرۋگتە ء(وندىرىس تۇرعىن الابى – ا.ق.) 112 كوشە بار. ولاردىڭ 22-ءسى عانا جارىقتاندىرىلدى. ال قالعان 89 كوشە بويىنشا جۇمىستىڭ قوزعالاتىن ءتۇرى جوق. قازىر ايماقتا كولونكالاردى دا اعىتىپ تاستادى. حالىققا سۋ قۇبىرىنا وزدەرىڭىز قوسىلىڭىزدار دەپ ايتىلدى. وعان كىمنىڭ شاماسى كەلەدى؟ بۇعان 1,5-2 ملن تەڭگە كەرەك. قاراپايىم جۇمىسشىدا مۇنداي اقشا قايدان بولسىن؟ مەن بۇل ماسەلەنى كوتەرىپ, كارىزدى بىلاي قويعاندا, ارداگەرلەرگە سۋ تارتىپ بەرىڭىزدەرشى دەپ ءوتىندىم. «بۇل ايماققا ينۆەستور كەلەدى» دەگەن جاۋاپتى ەستىدىم. قاي ينۆەستور وعان كەلە قويسىن؟» دەپ اشىنا سويلەدى. وعان ماردىمدى جاۋاپ بەرە الماعان سارىارقا اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى باسقا سۇراققا كوشىپ, بيىل 22 اۋلا اباتتاندىرىلعانىن جەتكىزدى. ونىڭ سوزىنشە, كەلەسى جىلى 6 اۋلا اباتتاندىرىلۋى ءتيىس. دەپۋتاتتار بولسا, الداعى جىل جوسپارىنىڭ ازدىعىنا نازار اۋداردى.«اۋلالاردىڭ كولەمى ءارتۇرلى. كەيبىر اۋلالار 200 شارشى مەتردى قۇراسا, كەيبىرەۋلەرى 1000 شارشى مەتردى قۇرايدى. سوندىقتان اباتتاندىرۋ جوسپارىندا ەداۋىر ايىرماشىلىقتار كەزدەسىپ وتىر. بىزدە 338 اۋلا اباتتاندىرىلۋدى قاجەت ەتەدى. بىرتە-ءبىرتە بۇل ماسەلەنى شەشۋدەمىز» دەپ جاۋاپ بەردى اكىم ورىنباسارى.
قار تازالاۋعا قانشا قارجى بولىنەدى؟
ءماسليحات دەپۋتاتى امان ايۋپوۆ تەحنيكالىق پاركتىڭ اۋماعىندا قىس كەزىندە قار ۋاقىتىندا تازالانبايتىنىن ايتىپ, اۋدان بۇل تاراپتا قانداي شارا قولدانىپ وتىرعانىن سۇرادى. «بيىل بۇل جۇمىسپەن «دوس استانا» كومپانياسى اينالىسۋدا. ارينە, كەلەسى جىلى دا اتالمىش جۇمىس جالعاسادى» دەگەن تالعات راحمانبەردىگە «مەنىڭ كاسىپورنىم سول اۋماقتا ورنالاسقان. قىستا مەردىگەردى كەلتىرۋ قيىندىق تۋدىرادى. تەحنيكالىق پاركتە قار ايىنا ءبىر رەت قانا تازالانادى. ءسىز ونى جاقسى بىلەسىز. جالپى ول ايماقتىڭ قارىن تازالاۋعا بيۋدجەتتەن قانشا قارجى ءبولىندى؟» دەپ قارسى ءۋاج ايتىپ, سۇراق قويدى. وعان اۋدان اكىمدىگى جازباشا جاۋاپ بەرەتىن بولدى.ەسىل اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەلنار ۋاحيتوۆقا قويىلعان سۇراقتار شەتكەرى ايماقتاردى اباتتاندىرۋ, كولىك تۇراقتارىنىڭ جەتىسپەۋى, پريگورودنىي كەنتىندە حالىقتىڭ بوس ۋاقىتىن وتكىزۋگە ارنالعان كلۋب پەن زەينەتكەرلەر دەمالاتىن شاعىن باقتاردىڭ بولماۋى تۋرالى بولدى.«بۇگىنگى كۇنگە 200 اۋلا بويىنشا جوبالىق-سمەتالىق قۇجات جاساۋدى اياقتاپ قالدىق. بۇل جۇمىس اياقتالعان سوڭ ءماسەلەنى پيك جانە جەرگىلىكتى قاۋىمداستىقتار وكىلدەرىمەن تالقىلايمىز. جالپى العاندا اۋداندا 41 اۋلانى اباتتاندىرۋىمىز قاجەت. ولاردىڭ 10-ىن كەلەسى جىلعا قويىپ وتىرمىز. بارلىق اۋلا بويىنشا ءتيىستى جۇمىستى جاقىن ەكى-ءۇش جىلدا اياقتايمىز دەپ ويلايمىن» دەپ جاۋاپ بەردى اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى.ونىڭ ايتۋىنشا, تۇرعىن ۇيلەردىڭ جوباسىن ازىرلەۋشىلەرمەن كولىك تۇراقتارى بويىنشا ءتيىستى جۇمىس ءجۇرگىزىلۋدە. بىراق اۋماقتىڭ نەگىزگى بولىگى بالالاردىڭ ويىن الاڭدارىنا, فۋتبول الاڭى جانە سپورتتىق جاتتىعۋلاردى جاسايتىن قۇرالدارعا بولىنۋدە.سونداي-اق, وتىرىستا قارجى باسقارماسىنىڭ باسشىسى ءالىبي جۇماەۆ, كوممۋنالدىق مۇلىك جانە مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى ەرسىن وتەباەۆ جانە جولاۋشىلار كولىگى باسقارماسىنىڭ باسشىسى بەكمىرزا يگەنبەردينوۆ ءتيىستى باسقارمالار بيۋدجەتى تۋرالى ەسەپ بەردى. وتكەندە سوڭعى اتالعان بايانداماشىنىڭ ورىنباسارى ايالداما پاۆيلوندارىن ورناتۋ جونىندە ماردىمدى اقپارات بەرە الماپ ەدى, بۇل جولى باسشى دەپۋتاتتارعا بۇل ماسەلەنى تۇسىندىرە الدى.
جىلى ايالدامالارعا باسىمدىق بەرىلەدى
«قالا اكىمىنىڭ شەشىمىمەن ايالداما كەشەندەرىنىڭ قۇرىلىسى جانە جاڭعىرتىلۋ جوباسى «استانا» الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپوراتسياسىنا تاپسىرىلدى. اتالمىش كومپانيا بۇل كۇندەرى ينۆەستورمەن كەلىسىمشارتقا وتىردى. بيىل بىرنەشە ايالدامانىڭ قۇرىلىسى باستالادى. ءبىز بۇل جۇمىستى ۇيلەستىرىپ وتىرمىز. جىلى ايالدامالاردى ورناتۋ جاعىنان باسىمدىق قاي اۋماقتارعا بەرىلۋ كەرەكتىگىن شەشتىك. ينۆەستور ايىنا 30-50 جىلى ايالداما پاۆيلونىن ورناتۋدى جوسپارلاپ وتىر. جۇمىس ايالدامالاردى ورناتۋ جانە كوشىرۋ باعىتتارىندا جۇرگىزىلەدى. نەگىزگى باسىمدىق حالىق كوپ جينالاتىن جەرلەرگە بەرىلىپ وتىر. ياعني, ەمحانالار, اۋرۋحانالار ماڭايىندا ورناتىلادى. قالادا ايالدامالار مۇلدە ورناتىلماعان ورىندار بار. كەلەسى جىلى كەم دەگەندە 200-250 جابىق پاۆيلون سول ورىندارعا كوشىرىلەدى» دەدى بەكمىرزا يگەنبەردينوۆ. وتىرىس سوڭىنا قاراي قالالىق ءماسليحاتتىڭ بيۋدجەت, ەكونوميكا, ونەركاسىپ جانە كاسىپكەرلىك ماسەلەلەرى ءجونىندەگى تۇراقتى كوميسسيانىڭ توراعاسى ميراس شەكەنوۆ اۋدان اكىمدەرىنىڭ ورىنباسارلارىنا كەلەسى جىلى اباتتاندىرىلاتىن اۋلالار بويىنشا تولىق مالىمەتتى تاپسىرۋدى ۇسىندى. سارىارقا اۋدانىنا قوسىمشا بۇل جۇمىستىڭ وتكەن ءتورت جىلداعى قورىتىندىسىنىڭ ەسەبىن ۇسىنۋدى ايتتى.
امانعالي قالجانوۆ
