ۋكراينا مەن رەسەيدىڭ سوعىسىپ جاتقانىنا 2 جىلعا تايادى. رەسەي قارۋلى كۇشتەرى باستاپقىدا كيەۆتىڭ تۇبىنە دەيىن ەكپىندەپ بارعانىمەن, جارتى جىلدان كەيىن شەگىنە سوعىسىپ, دنەپر وزەنىنىڭ شىعىس جاعالاۋىنا دەيىن ىعىستى. دەگەنمەن, ۋكراينانىڭ 20 پايىزعا جۋىق اۋماعى – ءالى دە رەسەي كۇشتەرىنىڭ باقىلاۋىندا. ماۋسىم ايىندا باستالعان ۋكراينا ارمياسىنىڭ قارىمتا شابۋىلى دا كوزدەگەن ناتيجەگە قول جەتكىزە المادى. قازىر سوعىس پوزيتسيالىق كەزەڭگە ءوتتى. ياعني سوعىستىڭ ۇزاققا سوزىلاتىنى انىق.
قارىمتا شابۋىلدان قايىر جوق
قاراشا ايىنىڭ سوڭىندا ۋكراينا پرەزيدەنتى زەلەنسكي ۋكراينا ارمياسىنىڭ سوعىس تاكتيكاسىن وزگەرتەتىنىن مالىمدەدى. «ۋكراينا قارىمتا شابۋىل بارىسىندا قالاعان ماقساتتارعا قول جەتكىزە المادى. ءبىز جىلدام ناتيجەگە قول جەتكىزەمىز دەپ ويلادىق. ونىڭ ۇستىنە, ۋكراينا وداقتاستاردان قاجەتتى كولەمدە قارۋ مەن وق-ءدارى المادى, جاساق سانىنىڭ شەكتەۋلى بولۋى دا جىلدام قوزعالۋعا مۇمكىندىكتى ازايتتى. سوندىقتان ءبىز ستراتەگيانى وزگەرتىپ, كەتكەن قاتەلىكتى ساراپتاۋدامىز. الداعى وپەراتسيالار باسقاشا بولادى» دەدى ول.
جاقىندا «The Washington Post» گازەتى ۋكراينا مەن رەسەي سوعىسىنا تالداۋ جاساعان ماقالا جاريالادى. ماقالادا «ۋكراينا قارۋلى كۇشتەرى جازعى شابۋىل كەزىندە ازوۆ تەڭىزىنە دەيىن جەتە الماي, العا قويعان ماقساتتارى ورىندالمادى. وعان وپەراتسيانى جوسپارلاۋ كەزىندەگى ۋكراينا قارۋلى كۇشتەرىنىڭ باسشىلىعى مەن باتىستاعى وداقتاستارىمەن كەلىسپەۋشىلىگى سەبەپ بولعانى» اتاپ كورسەتىلدى.
اقش-تىڭ بەلدى باسىلىمىنىڭ دەرەگىنە قاراعاندا, امەريكا مەن ۋكراينا اسكەري قىزمەتكەرلەرىنىڭ اراسىندا تەك تاكتيكالىق جاقتان عانا ەمەس, ستراتەگيالىق ماسەلەلەر بويىنشا دا ەلەۋلى كەلىسپەۋشىلىك بولعان. ماسەلەن, پەنتاگون وپەراتسيانى مەيلىنشە جىلدام, ياعني رەسەي اسكەرى قورعانىسىن مىعىمداپ ۇلگەرگەنشە ءساۋىر ايىندا باستاۋدى ۇسىنعان. ۋكراينا قولباسشىلارى قارۋ-جاراقتى كوبىرەك الىپ, ونى اسكەرگە ۇيرەتۋگە كوبىرەك ۋاقىت ءبولۋ كەرەك, شابۋىلدى سودان كەيىن باستاعان دۇرىس دەگەن ۇستانىمدا بولعان. سونداي-اق امەريكانىڭ دا, ۋكراينانىڭ دا اسكەري قىزمەتكەرلەرى رەسەي اسكەرىنىڭ قورعانىس مۇمكىندىگىن لايىقتى باعالاماعان, ولاردىڭ جاپپاي مينالاپ, ۇلكەن شىعىنعا ۇشىراسا دا سوعىسقا شىعا بەرەتىنىن ەسكەرمەگەن.
«The New York Times» گازەتى تامىزدا ۋكرايناداعى سوعىستىڭ ءبىر جارىم جىلىندا ەكى تاراپتان
500 000
اسكەر قازا تاپتى دەگەن
قازان ايىندا رەسەي اسكەرى دونەتسك وبلىسىنداعى اۆدەەۆكاعا شابۋىل باستاعان سوڭ ۋكراينانىڭ زاپوروجە وبلىسىنداعى نەگىزگى شابۋىل كۇشى – 47-بريگادا سوندا اۋىستىرىلعان. «Washington Post» جازۋىنشا, بۇل – ۋكراينا شابۋىلىنىڭ توقتاعاندىعىنىڭ بەلگىسى.
ۋكراينا قارۋلى كۇشتەرىنىڭ باس قولباسشىسى گەنەرال ۆالەري زالۋجنىي دا «The Economist» باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا مايدانداعى جاعدايدىڭ تىعىرىققا تىرەلگەنىن مويىنداپ, ۋكراينا سوعىستىڭ جاڭا دەڭگەيىنە وتۋگە ءماجبۇر ەكەنىن, سوعىستىڭ ۇزاققا سوزىلاتىنىن, باتىس پەن اقش كومەكتى ۇزگەن كۇندە دە سوعىس پوزيتسيالىق ادىسپەن جالعاساتىنىن اتاپ ءوتتى.
دەمەك, زەلەنسكي دە, گەنەرال زالۋجنىي دا كومەك كەلمەگەن كۇندە دە سوعىس توقتامايتىنىن مەڭزەپ وتىر. ال رەسەي ۇزاق سوعىسۋعا الدەقاشان بەكىنىپ بولعان. ۋكراينا بولسا, سوعىستى ءوز جەرىن بەرىپ اياقتاعىسى كەلمەيدى.
شىعىن دا از ەمەس…
قازىرگى ۋاقىتتا سوعىس ەكى تاراپ ءۇشىن دە كۇردەلى بولىپ تۇر, ناقتىلاپ ايتقاندا, ەكى جاق تا تىعىرىققا تىرەلدى. ۋكراينا سوعىس باستالعاننان بەرى باتىستىڭ كومەگىنە ارقا سۇيەپ وتىر. ەگەر باتىستىڭ كومەگى بولماعاندا, ۋكراينا قازىرگىدەي ۇزاق ۋاقىت قارسىلىق كورسەتە الماي, رەسەي بىرەر ايدا كوزدەگەن ماقساتىنا جەتىپ, سوعىس الدەقاشان اياقتالعان بولار ەدى. بىراق سوعىس رەسەي مۇلدە ويلاماعان باعىتتا ءوربىدى. ويتكەنى رەسەي ۋكرايناعا اسكەر كىرگىزگەندە 2008 جىلعى گرۋزياداعى جاعداي قايتالانادى دەپ ويلادى, ۋكراينا حالقى قاتتى قارسىلىق كورسەتەدى دەپ مۇلدە ويلاعان جوق. وسى نەمقۇرايدىلىق سالدارىنان رەسەي دە اۋىر شىعىنعا باتتى.
ۋكراينا قارۋلى كۇشتەرىنىڭ باس شتابى 5 جەلتوقسان كۇنى «رەسەي ۋكرايناعا سوعىس اشقالى 333 840 اسكەرىنەن ايىرىلدى» دەپ مالىمدەدى. بۇل قازا تاپقاندار مەن جارالانعانداردى دا قامتيدى. سونىمەن قاتار, ۋكراينا قارۋلى كۇشتەرى 2022 جىلدىڭ 24 اقپانىنان بەرى رەسەيدىڭ 5587 تانكىسىن, 10416 ساۋىتتى كولىگىن, 7987 ارتيللەريالىق جۇيەسىن, 605 راكەتاعا قارسى قۇرىلعىسىن, 323 ۇشاق, 324 تىكۇشاعىن, 10483 اۆتوماشيناسىن جانە 22 كەمە/كاتەرىن, ءبىر سۇڭگۋىر كەمەسىن قيراتتىق دەپ وتىر. ۋكراينا تارابىنىڭ مالىمەتىنشە, رەسەي 4 جەلتوقساننىڭ وزىندە 1030 سولداتىنان ايىرىلعان. ارينە, سۇراپىل سوعىس كەزەڭىندە مۇنداي دەرەكتەردى ناقتىلاۋ قيىن. ونىڭ ۇستىنە, كيەۆتىڭ بۇل دەرەگىنە قاتىستى رەسەي قورعانىس مينيسترلىگى ەشقانداي مالىمدەمە جاسامادى.
سوعىس باستالعاننان بەرى ەكى تاراپ تا مايدانداعى ءوز شىعىندارى جايلى تولىق اقپارات بەرمەي وتىر. ماسكەۋ ءبىر جىل بۇرىن 5937 سولداتىنان ايىرىلعانىن ايتتى دا, ودان كەيىن ەشقانداي مالىمەت جاريالامادى. ال كيەۆ بولسا, جالپى شىعىنىن سوعىس اياقتالعاننان كەيىن جاريالايمىز دەپ وتىر.
27 قاراشادا بريتانيا بارلاۋشىلارى «كەيىنگى التى اپتادا رەسەي ەڭ كوپ شىعىنعا ۇشىرادى. بۇعان رەسەيدىڭ اۆدەەۆكاعا شابۋىلى سەبەپ بولدى» دەپ مالىمدەسە, «The New York Times» گازەتى تامىزدا ۋكرايناداعى سوعىستىڭ ءبىر جارىم جىلىندا ەكى تاراپتان 500 مىڭ اسكەر قازا تاپتى دەپ جازعان ەدى. ال سوعىستىڭ ەكى ەلگە سالعان ەكونوميكالىق زيانىن قازىر ءداپ باسىپ ايتۋ قيىن. كيەۆ ەكونوميكا ينستيتۋتى سوعىستىڭ ۋكرايناعا سالعان ويرانى 150 ميلليارد اقش دوللارىنان اسىپ كەتتى دەپ وتىر. حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى 2023 جىلدىڭ ساۋىرىندە سوعىس سالدارىنان رەسەي ەكونوميكاسىنىڭ ءوسىمى 2022 جىلى 2,1%-عا تومەندەدى. 2024 جىلى بۇل كورسەتكىش 1,3%-عا دەيىن جەتەدى دەپ مالىمدەدى.
كومەك تە كەمىدى
وسىدان بىرنەشە كۇن بۇرىن ناتو-نىڭ باس حاتشىسى يەنس ستولتەنبەرگ وداقتاس ەلدەرگە «ۋكراينا جاقتان جاعىمسىز حابارلار ەستۋگە دايىن بولىڭدار!» دەپ ەسكەرتۋ جاسادى. باس حاتشىنىڭ ايتۋىنشا, ناتو مۇشەلەرى ۋكرايناعا بەرەمىز دەپ ۋادە ەتكەن قاجەتتى قارۋ-جاراقتى جەتكىزىپ بەرە الماعان. اتاپ ايتقاندا, وتكەن جىلى اقش باستاعان باتىس ەلدەرى ۋكرايناعا ءبىر ميلليون دانادان استام سنارياد جەتكىزەمىز دەپ ۋكراينانى كوجە بۋاز قىلىپ, قازىرگە دەيىن مۇنىڭ 300 مىڭى عانا جەتكىزىلگەن. دەمەك, باتىس ەلدەرىنىڭ ۋكرايناعا كومەك كورسەتۋدە ايتۋى مەن ۋادە ەتكەن قارۋىن ۋاعىندا جەتكىزۋى ەكى ءتۇرلى بولىپ تۇر. ونىڭ ۇستىنە, وداقتاس ەلدەردىڭ قويمالارىنداعى قارۋ-جاراق تا ازايدى. قارۋ-جاراق ءوندىرىسىن ارتتىرىپ, كومەكتى كۇشەيتەمىز دەگەنمەن, بۇل ۋادە دە كۇن وتكەن سايىن سيىر قۇيمىشاقتاپ بارادى.
«جاۋ جاعادان العاندا ءبورى ەتەكتەن» دەگەندەي, تاياۋ شىعىستاعى جاعدايدىڭ كۇرت ۋشىعۋى دا ۋكرايناعا «جىعىلعانعا جۇدىرىق» بوپ ءتيدى. رەسەي 2022 جىلدىڭ اقپانىندا ۋكرايناعا قارسى اسكەري وپەراتسيانى باستاعاننان بەرى اقش ۋكراينانىڭ ەڭ ءىرى قولداۋشىسى بولىپ, ۋكرايناعا 100 ميلليارد دوللار اسكەري كومەك كورسەتتى, ونىڭ 43 ملرد-ى قارۋ-جاراق تۇرىندە بەرىلدى. قازان ايىندا اقش پرەزيدەنتى دجو بايدەن اقش كونگرەسىنەن ۋكراينا مەن يزرايلگە قولداۋ كورسەتۋ ءۇشىن قاۋىپسىزدىككە 105 ميلليارد دوللار ءبولۋدى ماقۇلداۋدى سۇرادى. الايدا كونگرەستەگى وڭشىل رەسپۋبليكاشىلار ۋكراينا ءۇشىن قوسىمشا قاراجاتتى ماقۇلداۋعا قارسىلىق تانىتىپ, تەك يزرايلگە عانا كومەك كورسەتسەك دەگەن سىڭاي تانىتتى. دەگەنمەن, كەيىن بۇل قۇجات كەرى قايتارىلىپ, كومەك كورسەتۋ كولەمىنە ۋكراينانى دا قامتۋ تالاپ ەتىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا اقش كونگرەسى ۋكراينا مەن يزرايلگە قوسىمشا كومەك رەتىندە 61 ميلليارد اقش دوللارىن ءبولدى. بىراق 4 جەلتوقسان كۇنى اق ءۇي اقش كونگرەسىنە ۋكرايناعا كومەك كورسەتۋگە ارنالعان قاراجات جىل سوڭىنا دەيىن تاۋسىلاتىنىن ەسكەرتتى. ال ەو ۋكرايناعا 50 ميلليارد ەۋرو (شامامەن 54 ميلليارد اقش دوللارى) كومەك بەرۋ ماسەلەسىندە قازىرگە دەيىن كەلىسىمگە كەلە الماي وتىر. وعان ۆەنگريا قارسىلىق بىلدىرۋدە.
جاڭا قاۋىپ توبە كورسەتتى
رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين وتكەن جۇما كۇنى رەسەي اسكەرىنىڭ سانىن 1,32 ميلليونعا دەيىن كوبەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن جارلىققا قول قويدى. بۇعان ۋكرايناداعى سوعىسقا بايلانىستى قاۋىپتەر سەبەپ بولدى. سونىمەن كرەملدىڭ مالىمەتى بويىنشا, رەسەي قارۋلى كۇشتەرىنىڭ جالپى سانى 2 209 130-عا جەتتى. مۇنىڭ قانشاسى ۋكراينا سوعىسىنا قاتىسىپ جاتقانى بەلگىسىز. بىراق اسكەرىنىڭ كوپتىگىنە قاراماستان رەسەي ەرىكتىلەردى دە, شەتەل ازاماتتارىن دا سوعىسقا تارتىپ جاتىر. ال ۋكراينا تاراپى سوعىس باستالعان كەزدە ءبىر ميلليون ازاماتتى سوعىسقا جۇمىلدىرۋعا مۇمكىندىگىمىز بار دەپ مالىمدەگەنىمەن, قازىر الدىڭعى شەپتە اسكەر سانىنىڭ تاپشىلىعى دا سەزىلە باستادى. ونىڭ ۇستىنە, 2 جىلعا جۋىق قاندى قىرعىن سوعىس ۋكراينا اسكەرلەرىن دە ابدەن قالجىراتتى.
كەلەر جىلى رەسەيدە دە, ۋكراينادا دا پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتۋى ءتيىس. الايدا ۋكراينا پرەزيدەنتى زەلەنسكي «قازىر سايلاۋ وتكىزىپ, ساياسي شۋ جاسايتىن كەزەڭ ەمەس» دەپ ونى وتكىزۋدەن باس تارتتى. زەلەنسكيدىڭ بۇل شەشىمى ۋكراينا بيلىك باسىنداعىلار اراسىنداعى بيلىك تالاسى مەن الاۋىزدىقتى كۇشەيتكەن. سونىڭ ءبىر كورىنىسى رەتىندە كيەۆ قالاسىنىڭ مەرى كليچكونىڭ زەلەنسكيگە قارسى الەمدىك بىرنەشە تانىمال سايت پەن گازەتكە سۇحبات بەرىپ, ۋكراينا باسشىسىن ايىپتاپ, ونى اۆتوكرات دەپ اتاعانىن ايتساق تا جەتكىلىكتى سەكىلدى. وسى داۋ-دامايدان بۇرىن, زەلەنسكي «رەسەي سوعىسىپ جەڭە الماسىنا كوزى جەتكەننەن كەيىن, ەندى جىمىسقى تاسىلگە كوشتى. ولار ءبىزدى ىشتەن ءىرىتىپ, ەلىمىزدە توڭكەرىس جاساماق» دەپ مالىمدەگەن بولاتىن. باتىس باسىلىمدارى ۋكراينا باس بارلاۋشىسىنىڭ ايەلىنىڭ ۋلانۋى زەلەنسكيمەن قاتىستى دەگەن ماقالا دا جاريالادى. دەمەك, ۋكراينادا ىشكى قايشىلىق, ىشكى قاقتىعىس ەلەسى دە كەزىپ ءجۇر.
ال رەسەي بولسا, يراننان, سولتۇستىك كورەيادان قارۋ-جارىق الۋمەن قاتار, وڭىرلىك قايشىلىقتاردى اسقىندىرىپ, اقش-تى ۋكراينا ماسەلەسىنە مويىن بۇرا المايتىنداي كۇيگە تۇسىرۋگە تىرىسىپ باعۋدا. «رەسەي ءبىزدىڭ دوسىمىز» دەپ مالىمدەگەن حاماس-تىڭ يزرايلگە سوعىس اشۋى دا جاعدايدى كوپ وزگەرتتى. ۆەنەسۋەلا مەن گايانا اراسىنداعى جاعداي دا كۇرت ۋشىعۋى مۇمكىن.
