تەرەزەنىڭ ار جاعىنداعى ومىرگە جاۋتاڭداي قارايدى. ايتەۋىر, ءبىر كۇنى سول ومىردەن بەرگى جاقتاعى تاس قاراڭعىلىقتى جارىق قىلاتىن ساۋلە تۇسەتىن سياقتانادى. جۇدەگەندە جالعىزسىراتقان جالعىز ۇلىنان ءۇمىتىن ۇزبەي كەلەدى قارت انا. ەندى قايتسىن, ءوز بالاسىن قاي انا جامان ويعا قيادى؟! بىراق ۋاقىتتى توقتاتار ەشكىم جوق. كۇندەر سىرعىپ وتۋدە, ال ءتۇن قاتىپ كۇتكەنى ءالى دە توبە كورسەتكەن ەمەس…
– اكەم ۇلى وتان سوعىسىندا ستالينگراد تۇبىندەگى شايقاستا قازا بولعان. توعىز جاسىمدا انامنان ايرىلىپ, جەتىمدەر ءۇيىن پانالادىم.
«قاتال تاعدىردىڭ ماڭدايعا جازعانىن قاراشى. ەگدە تارتقان شاعىندا دا قارتتار ۇيىندە جاتىپ, جەتىمنىڭ كۇيىن كەشىپ وتىر» دەپ ويلادىم ەرىكسىز…
– ءبىر جىلدان سوڭ اكەمنىڭ تۋعان اعاسى سوعىستان ورالىپ, مەنى الماتىعا الىپ كەتتى. جاقىندارىمنىڭ قولىندا دانەمەدەن كەمدىك كورمەي ءوستىم. تەحنيكۋمعا ءتۇستىم. وتە جاقسى وقىدىم. وقۋدى بىتىرگەن سوڭ تۇرمىسقا شىقتىم. ۇلىمىز دۇنيەگە كەلدى. ون التى جىلدان كەيىن جولداسىم قايتىس بولىپ, ون بەس جاستاعى ۇلىم ەكەۋمىز جالعىز قالدىق.
ماريا اپا تولقىپ كەتتى بىلەم, ارى قاراي «ۇلىم قازىر 56-دا. شەشە بولعاننان كەيىن بار جاقسىلىعىمدى جاساپ ءوسىرىپ ەدىم. قۇلىنىم ەشكىمنەن كەم بولماسىنشى دەپ جانىمدى اياماي جۇمىس ىستەدىم. ءومىرىمنىڭ ءمانى – سەرىك ۇلىم… بالام, بالام…» دەپ كوزىنەن مونشاق-مونشاق جاس ۇزىلە بەردى. «اناسىن تاستاۋعا نە يتەرمەلەدى؟ جوق, بۇل سۇراقتىڭ ءوزى ورىنسىز عوي! قانداي جاعداي بولماسىن, ونىڭ بۇل وزبىرلىعىن تۇسىنە الماسپىن, اقتاۋعا كەلمەيدى دە!» قاس-قاعىم ساتتە سانامدا سان ءتۇرلى وي, سانسىز سۇراق كەزىپ ءجۇردى. جاۋابى ولارعا عانا ءمالىم.
– اسكەردەن كەلىسىمەن ۇلىم ۇيلەندى, – دەپ اجە اڭگىمەسىن جالعاستىردى, – كەلىنىمدى قىزىمداي كوردىم. ەكى نەمەرەم دۇنيەگە كەلىپ, اجە اتانعانىمدا مەنەن باقىتتى جان بولماعانداي سەزىلدى. «كوڭىل سىيسا, ءبارى سىيادى» دەگەندەي, ءبىر بولمەلى پاتەردە تاتۋ-ءتاتتى ءومىر سۇردىك. بەسىكتەگى كۇنىنەن باستاپ ءوسىردىم نەمەرەلەرىمدى. كەلىنىمنىڭ ءسۇتى بولماي, كىشكەنتايلاردى اندا-مىندا اپارىپ, ءۇيتىپ-ءبۇيتىپ ەمىزىپ ءجۇردىم. بىلەسىڭ بە, قىزىم, بالام مەن كەلىنىمنىڭ اراسىندا ءسال عانا جانجال شىعا قالسا, ۇنەمى كەلىنىمە جاقتاساتىنمىن. سول ءۇشىن ءالى كۇنگە دەيىن وكىنەمىن, – دەپ ماريا اپا اۋىر كۇرسىندى.
– ءبىر كۇنى بەيتانىس نومىردەن ءبىر كەلىنشەك قوڭىراۋ شالدى دا «كەلىنىڭىز بىزگە وسىنشاما اقشا قارىز (اجەپتاۋىر كوپ قاراجات ەدى). انام تۇرمەدە وتىر. ەگەر اقشانى قايتارماساڭىزدار, كەلىنىڭىز دە تەمىر تورعا قامالادى» دەپ ۇرەيىمدى ۇشىردى. قورىققانىمنان «قوي, قۇرىسىن, بالەسىنەن اۋلاق! مەنىڭ پاتەرىمدى ساتىپ, قارىزدارىڭنان قۇتىلىڭدار» دەدىم.
سودان نەمەرەم قاراعاندىداعى پوليتسيا قىزمەتىن وقىتاتىن ينستيتۋتقا تۇسكەندە بىرگە ەرىپ باردىم دا, ءۇش جىل بويى پاتەر جالداپ تۇردىم. ول كەزدە زەينەتكەرمىن. ۇلىم: «اپا, جاعداي تۇراقتانعانشا, سەن الماتىداعى ساياجايىڭدا تۇرا بەر. ءوزىمىز الىپ كەتەمىز» دەگەن سوڭ سۇپ-سۋىق ۇيدە «بۋرجۋيكا» تەمىر پەشىنىڭ قاسىندا ءبۇرىسىپ كۇن كوردىم عوي. بىراق, «پەنسيام» بار, قۇدايعا شۇكىر, جوقشىلىق كورمەدىم. ۇلىمنان ەش حابار جوق. ەشكىم جاعدايىمدى سۇراپ كەلمەدى دە. ون جىلدان كەيىن عانا نەمەرەم كەلىپ, قالت-قۇلت ەتىپ وتىرعان مەنى كورىپ, استاناعا الىپ كەتتى. بارسام, ولار كرەديتكە بەلشەسىنەن باتقان ەكەن, ءۇش اي بويى زەينەتاقىمدى سولارعا بەرىپ, توڭازىتقىشتى ازىق-تۇلىككە تولتىرىپ ءجۇردىم. ۇلىم جۇمىسقا تۇرعاندا ءوز جيعان-تەرگەنىمدى وڭدى-سولدى شاشۋدى قويعانىم سول ەدى, كەلىنىم سۋىق قاباق تانىتا باستادى. تاڭ اتپاي ايقاي-ۇيقايعا سالىپ, مەنىڭ سول ۇيدە تۇرعانىمدى جاقتىرمادى. ونىسىن اشىق كورسەتتى. ۇلىم ايەلىنە قارسى جاق اشپادى دا…
«وعان دا شىدادىم» دەيدى اجە. كەلىنى ماريا اپانى داستارقان باسىنا دا شاقىرماي, ءتىپتى ونىڭ ىدىس-اياعىن دا اس بولمەسىنەن شىعارىپ تاستاعان كورىنەدى.
– ازىن-اۋلاق جەيتىنىمدى دۇكەنگە بارىپ الاتىنمىن. مەنى تانىمايتىن بوتەن قىزداردىڭ ءوزى «اجە, اۋىر عوي, كوتەرىسىپ جىبەرەيىك» دەپ ەسىك الدىنا دەيىن شىعارىپ سالاتىن. جاڭا توڭازىتقىش الىنعان سوڭ, ءتىپتى, «جاقىنداما, شارۋاڭ بولماسىن» دەپ جازىلعان قاعازدى ماڭدايشاسىنا ءىلىپ قويعان. اس بولمەسىنە ونسىز دا كىرمەيمىن! كىرگىم دە كەلمەيدى! – دەپ اشۋلى ۇنمەن قاتقىلدانا سويلەي باستادى اپامىز.
– بىراق, بىردە ۇلىم ۇيگە ۇلكەن دوربانى ارقالاپ كىرىپ كەلدى دە, قايتا شىقتى. ىشىندە ومىرىمدە كورمەگەن بىردەڭە بار ەكەن. جەمىس پە, باسقا ما, بىلمەيمىن. ءدامىن كورگىم كەلدى دە, ءبىر ءۇزىمىن كەسىپ الىپ, ءوز بولمەمدەگى ۇستەلگە قويىپ قويدىم. سول قالپى الگىنى جەۋدى ۇمىتىپ كەتىپپىن. كەشكە كەلىن ايقاۋ-شۋ كوتەرىپ: «سەنىڭ اناڭ ۇرلىقشى, بار دا ايت!» دەمەسى بار ما بالاما! جان-جۇرەگىمدى قارس ايىرعانى, بالام سول كەزدە ماعان جەتىپ كەلىپ:
– سەنىڭ ءبىزدىڭ تاماعىمىزدا نەڭ بار! ۇرلىقشى ەكەنسىڭ عوي ناعىز! نەگە ۇرلايسىڭ تاماقتى! – دەپ وزىمە تاپ بەردى. ءوز ەستىگەنىمە سەنەر-سەنبەسىمدى بىلمەدىم. سوزدەرى سۇيەكتەن وتكەنى سونشا, «مەن سەنىڭ اناڭمىن عوي! ايەلىڭنىڭ اۋزىنا قاقپاق قويىپ, مەنى قورعاي المايمىسىڭ؟! بار كىنام – سەندەردى باعىپ-قاققانىم با؟ ءدامى قانداي ەكەن دەپ قىزىعىپ, كەسىپ الىپ ەم. جەپ تە ۇلگەرگەن جوقپىن. ءما, الىڭدار!» دەپ اعىل-تەگىل جىلاپ, الگىنى بەتىنە لاقتىرىپ جىبەردىم.
بۇدان كەيىن دە ماريا اجە كەلىنىنە «ۇلىمنىڭ ۇيىنەن ەشقايدا كەتپەيمىن! ولسەم, ولىگىم وسى ۇيدەن شىقسىن» دەپ ايتاتىن. الايدا, مىنا ءبىر جاعدايدان كەيىن بار امالى تاۋسىلعان كورىنەدى…
شاي ىشەمىن دەپ, قايناعان سۋدى شىنى ىدىسقا قۇيىپ, كوتەرىپ بارا جاتقانىندا كەلىنى قولىنان قاعىپ جىبەرەدى. ىپ-ىستىق سۋ بىج ەتىپ, اجەنىڭ بەتى-اۋزى كۇيىپ قالادى. تەلەفونمەن ەشكىمگە حابارلاسپاسىن دەگەن ويمەن كەلىنى ونىڭ كوزىنشە ۇيالى تەلەفونىن اياعىمەن تەپكىلەپ, بىت-شىتىن شىعارادى. سول تەلەفوندى شۇبەرەككە ءتۇيىپ الىپ ساقتاپ قويعان ەكەن. ماعان كورسەتتى. ونە بويىم تۇرشىگىپ كەتتى…
ماريا اجەنىڭ قۇربىلارى قارتتار ۇيىنە كەتۋگە كەڭەس بەرىپتى. ءبىر شاڭىراق استىندا كۇن كورۋ مۇمكىن بولماعان سوڭ, كيىم-كەشەگىن جيناپ, استاناداعى قارتتار ۇيىنە ءوز ەركىمەن بارادى. قۇلاعى تىنىش بولسا دا, كوڭىلى مازاسىز. «مەن شوبەرە سۇيگىم كەلەدى. ەل قاتارلى اجە بولعىم كەلەدى» دەيدى ماريا اپا. توسەگىنىڭ باس جاعىندا جاس كۇنىندە بالاسىمەن قۇشاقتاسىپ تۇسكەن سۋرەتتەرى ءىلۋلى تۇر.
ەڭ وكىنىشتىسى, اجەمىزدىڭ بالاسى بار بولعاندىقتان, قارتتار ۇيىندە تەگىن جاتۋعا مۇمكىندىگى جوق. ءوز قالتاسىنان تولەيدى, بىراق زەينەتاقىسى دا جەتپەيدى, قالعان 3-4 مىڭدى دوستارى جىبەرىپ تۇرادى ەكەن. ال, بالاسىنان ءالى كۇنگە دەيىن ەش قايىر جوق…
ءمادينا جاقىپ
