جىل سايىن قاڭتار ايىندا شۆەيتساريانىڭ كۋرورتتى قالاسى داۆوستا ەل پرەزيدەنتتەرى, بيزنەس كوشباسشىلارى, كورنەكتى ويشىلدار باس قوسادى. بۇگىندە جاھاندىق ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ گەوگرافياسى كەڭەيىپ, بەدەلى ارتىپ, الەم ەلدەرىنە باعىت-باعدار كورسەتەتىن ۇيىمعا اينالدى. سپيكەرلەر جەر جاھاننىڭ نەگىزگى ماسەلەسىن تالقىلاپ قانا قويماي, شەشىلۋ جولدارىن ۇسىنادى. سونداي وزەكتى تاقىرىپتىڭ ءبىرى جاساندى ينتەللەكتكە (جي) ارنالدى.
نە ايتىلدى؟
«جي – ەكونوميكا مەن قوعامنىڭ قوزعاۋشى كۇشى» دەپ اتالعان سەسسيا اياسىندا AI جانە كەلەشەك ەڭبەك نارىعى, AI: تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋشى قۇرال, جي ادامزات ءومىرىن 360 گرادۋسقا وزگەرتەدى, گەنەراتيۆتى جاساندى ينتەللەكت: ءتورتىنشى وندىرىستىك رەۆوليۋتسيانىڭ قوزعالتقىش كۇشى تاقىرىبى قامتىلدى.
حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ مالىمەتىنشە, جي ءتۇرلى سالا قىزمەتىنىڭ 60-70 پايىزىن اۆتوماتتاندىرىپ, ەڭبەك نارىعىنىڭ 40 پايىزىنا اسەر ەتەتىن بولسا, وزىق ەلدەردىڭ ەكونوميكاسىندا 60 پايىزعا دەيىن جەتەدى. بۇل – قيال ەمەس, ءومىر شىندىعى, ۋاقىت تالابى. ماسەلەن, Microsoft كومپانياسى سەرۆيز قىزمەتىندە جوعارى تەحنولوگيانى قولدانۋ ارقىلى 100 ميلليون دوللار ۇنەمدەدى. بۇگىندە الەمنىڭ الپاۋىت كومپانيالارى جاساندى ينتەللەكتىنى ينتەللەكتۋالدى باعىتتار: اعارتۋشىلىق, مەديتسينا, جۋرناليستيكا جانە تاعى باسقا سالادا ءتيىمدى قولدانا باستادى.
ەكونوميكالىق فورۋمدا ديسكۋسسياعا قاتىسقان ساراپشىلار 2023 جىلى پيلوتتىق جوبادا جي وندىرىسكە ەنگىزىلسە, 2024 جىلى كەڭ كولەمدە قولدانۋ ۇدەرىسى جۇرەتىنىن ايتتى. ءتىپتى, 2030 جىلعا قاراي جي ەكونوميكاعا اسەر ەتەتىن كاسىپكەر نەمەسە جوبا مەنەدجەرى ءرولىن اتقارادى دەپ كۇتىلۋدە. OpenAI عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى سەم التمان تاياۋ جىلدارى ادامدار جوعارى تەحنولوگيانىڭ سەنىمدىلىگىن مويىنداپ, ودان قاۋىپتەنۋدى قوياتىنىن دايەكتەدى. كومپيۋتەر عالىمى روي امارانىڭ ويىنشا, جي عالامدىق دەڭگەيدەگى باستامالاردى ىسكە اسىرىپ قانا قويماي, باستاماشى قىزمەتىن اتقاراتىن كۇن جاقىن. بۇل ويدى قۋاتتاعان Insitro Inc كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى دافنا كوللەر «جاساندى ينتەللەكت – ادامداردىڭ پوتەنتسيالى جەتپەيتىن كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشەدى. مىسالعا, مەديتسينا, اۋىلشارۋاشىلىعى, كليماتتىڭ وزگەرۋ باعىتىنداعى جاھاندىق ماسەلەلەردى قاراستىرۋ كەرەك» دەدى. ال Cohere Inc كومپانياسىنىڭ باس ديرەكتورى ەيدەن گومەستىڭ سوزىنشە, الەم ماسشتابىنداعى باستامانى اتقارۋعا جاساندى ينتەللەكتىنىڭ الەۋەتى جەتەدى. سينگاپۋردىڭ بايلانىس جانە اقپارات ءمينيسترى جوزەفينە تەو ادامزاتتىڭ كەلەشەگىن جاساندى ينتەللەكتپەن بايلانىستىردى. سوندا ادامدار جاساندى ينتەللەكتىسىز وركەندەي المايتىن جاعدايعا جەتتى مە؟
نەسىمەن ەرەكشە؟
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ Digital Bridge 2023 حالىقارالىق فورۋمىندا «جاساندى ينتەللەكت – بۇدان بىلاي عىلىمي فانتاستيكا ەمەس, ءومىردىڭ اقيقاتى. جاڭا ءداۋىردىڭ باستالعانىنا كۋا بولىپ وتىرمىز. كەزىندە ەلەكتر جارىعى مەن ينتەرنەتتى ادام ءومىرىن قالاي تۇبەگەيلى وزگەرتسە, جاساندى ينتەللەكتىنىڭ ىقپالى ءدال سونداي وراسان زور. ول ادامزاتتىڭ تۇرمىس سالتىن مۇلدەم باسقا ارناعا بۇرىپ, جۇمىس پروتسەستەرىن اۆتوماتتاندىرادى جانە اۋقىمدى ەكونوميكالىق قۇندىلىق قالىپتاستىرادى» دەپ باعا بەرگەن-ءدى.
داۆوس فورۋمىندا گەنەراتيۆتى جاساندى زەردەگە باسىمدىق بەرگەنى جايدان جاي ەمەس. ينتەللەكتىنىڭ بۇل ءتۇرى نەسىمەن ەرەكشەلەنەدى, سونىڭ ءمانىن اشىپ الساق. ۋاقىت ماشيناسى اتالاتىن الگوريتمدەر جۇيەسى ءۇش قاسيەتكە يە. ياعني مودەل, دەرەك جانە ەسەپتەۋدى مەڭگەرۋ ارقىلى ەڭ اقىلدى ادامداردىڭ پوتەنتسيالىنان بىرنەشە ەسە اسىپ تۇسەدى. مودەل – اقپارات قابىلدايتىن جانە وڭدەۋگە يكەمدى الگوريتم (الگوريتم – باستاپقى مالىمەتتى پايدالانىپ ىزدەگەن ناتيجەگە جەتكىزەتىن ارەكەت تىزبەگى). دەرەككە الگوريتمدەردى ۇيرەنەتىن ءتۇرلى مىسالدار جاتادى. سوڭعىسى الگوريتمنىڭ اۋقىمىن, ماڭىزىن, دەڭگەيىن, قاسيەتىن ەسەپتەۋ جاتادى. وسىنداي كۇردەلى تەحنولوگيالىق پروتسەستەردى مەڭگەرگەن عىلىمي تەحنولوگيا اداممەن سۇحباتتاسىپ, سۋرەت سالىپ, مۋزىكا وڭدەي الادى. ولار الەم تىلدەرىن تانۋ, اجىراتۋ, اۋدارۋعا قابىلەتتى بولادى. مىسالى, اعىلشىن ءتىلىنىڭ سوزدىك قورىن ۇيرەنىپ, ودان ولەڭ قۇراپ, ءان ايتىپ, ەسسە نەمەسە عىلىمي جوبا جازىپ, انتيپلاگيات باعدارلاماسىنان 97 وتكىزەدى. دەرەك نەگىزىندە جاڭا الگوريتم ىستەيتىن جاساندى زەردە ونەر, حيميا, فيزيكا, بيولوگيا, ماتەماتيكا, ينجينيرينگ جانە تاعى باسقا ءبىلىم-عىلىم سالاسىن مەڭگەرەدى. چات-بوتتار ءۇشىن مەديا جاساۋ, ءونىمدى ازىرلەۋ جانە ديزاين سالاسى قاراپايىم ءىس-ارەكەت سانالادى.
Goldman Sachs مالىمەتى بويىنشا, گەنەراتيۆتى AI جاھاندىق جالپى ىشكى ءونىمدى ء(جىو) 7 پايىزعا ارتتىرۋعا قابىلەتتى. McKinsey & Co كومپانياسىنىڭ ەسەبىنشە, گەنەراتيۆتى جاساندى ينتەللەكت جاھاندىق ەكونوميكاعا جىل سايىن 4,4 تريلليون دوللارعا دەيىن ارتتىرادى. بۇل – بانك ءىسى, سەرۆيستىك قىزمەت, مەديتسينا, ءبىلىم بەرۋ, اۋىلشارۋاشىلىعى, ونەركاسىپ تاعى باسقا سالالاردى ترانسفورماتسيالايدى. مىسالى, بانك سەكتورىندا گەنەراتيۆتى AI ەكوجۇيەسى جىلىنا قوسىمشا 200-340 ميلليارد دوللارعا دەيىن تابىس اكەلۋى مۇمكىن. جي تابىسىنىڭ 75 پايىزى تۇتىنۋشىلار وپەراتسيا (بانك نەمەسە قور نارىعى), باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋ (باعدارلامانى جوبالاۋ, وندەۋ جانە كودتاۋ پروتسەسى), ماركەتينگ, سونداي-اق عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىسىنان كەلەدى.
قىسقاسى, جاساندى ينتەللەكتىدەن قاي مەملەكەت باس تارتسا, وركەنيەت كوشىنە ىلەسە الماي, بۇگىنگى افريكالىق ەلدەردىڭ كۇيىن كەشەدى. بىراق ونىڭ زيانى دا بار. عالىمدار مۇنى جوققا شىعارا المايدى.
زيانى قانداي؟
20-25 جىل بۇرىن سمارتفون ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى ومىرىمىزگە ەنىپ, اجىراماس بولشەگىنە اينالادى دەگەنگە كىم سەندى؟ سول سەكىلدى قالايمىز با, قالامايمىز با جاساندى زەردە ومىرىمىزگە ەنەدى. وركەندەپ, ورلەۋدە جي قىزمەتىنە سۇيەنۋدەن باسقا امال جوق. بىراق زياندى تۇسىن دا ۇمىتپاۋ كەرەك. بۇل تۋرالى يلون ماسك «مۇنىڭ جاعىمدى دا, جاعىمسىز دا تۇسى بار. ونى پايدالانۋدىڭ ءتيىمدى تۇسى وتە كوپ دەسەك تە, ول يادرولىق بومبالار سياقتى ۇلكەن قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن ەكەنىن ەستەن شىعارماۋ قاجەت. سوندىقتان بىزگە بۇل سالانى ءالى دە جان-جاقتى زەرتتەۋ كەرەك» دەپ ماڭىز بەردى.
ساراپشىلار الگوريتم ماشيناسى ادام ساناسىنىڭ دامۋىن تەجەيتىنىنە قاۋىپتەنىپ وتىر. سەبەبى ءبىلىم الۋشىلار ءوز زەردە-زەيىنىن دامىتۋدىڭ ورنىنا كومەكشى بوتتارعا ءجيى-ءجيى جۇگىنىپ, تەحنولوگياعا تاۋەلدىلىگى ارتا بەرەدى. بۇل – ادامزاتتىڭ كەلەشەگى ءۇشىن وتە قاۋىپتى. بولاشاقتى بولجايتىن فۋتۋرولوگ گەرد لەونگارد «تەحنولوگيادا ەتيكا جوق. ول ادامي قۇندىلىقتار تۋرالى ويلامايدى. ونىڭ ويلايتىنى – فاكت. ماسەلە دە وسىندا» دەيدى. اقش جۋرناليستەرى سايتتاعى «جاساندى ينتەلەكتىنى رەتتەۋ» اتتى تاقىرىپتاعى ماقالا جوعالىپ كەتكەنىن ايتىپ, دابىل قاقتى. ياعني ءوز بەتىنشە شەشىم شىعارۋ قابىلەتىنە يە بولا باستادى.
ەڭ قورقىنىشتىسى, جي ينتەرنەتكە بايلانعان ادامزاتقا فەيك اقپارات تاراتۋ قاۋپى بار. Gartner Research كومپانياسىنىڭ ساراپشىسى اۆيۆوي ليتان «عىلىمي تەحنولوگيا تانىمال ادامدارعا ۇقساس بەينە مەن فوتوسۋرەت سالىپ, داۋىسىن ءدال قايتالاي الادى. ياعني جالعان اككاۋنتتار قۇرىپ, اقپاراتتىق شابۋىل جاساپ, تاراتۋعا قابىلەتتى» دەدى.
دەرەكتەر مەن مالىمەتتەردىڭ قۇپيالىعىن ساقتاۋ قيىندايدى. ويتكەنى تەحنولوگيا ءۇشىن اقپاراتتىق قۇپيا دەگەن مۇلدە بولمايدى. ءتىپتى بانكتەردىڭ نەمەسە مەملەكەتتىڭ قۇپيا دەرەكتەرىن ونلاين ساقتاۋ مۇمكىن بولمايدى. كۇن تارتىبىنە كيبەرقاۋىپسىزدىك ماسەلەسى شىعىپ, جازۋشىلار مەن جۋرناليستەر, سۋرەتشىلەر مەن كومپوزيتورلار اۆتورلىق قۇقىعىن قورعاۋى قيىندايدى.
قىسقاسى, اشىقتىق پەن جاريالىقتى ۇستاناتىن روبوتتاردان ەشنارسە جاسىرۋ مۇمكىن بولمايدى. قازىر ادامدار سمارتفونعا قانداي تاۋەلدى بولسا, الداعى ۋاقىتتا جي-كە باعىنىشتى بولادى. قۇلدىقتىڭ ەڭ ۇلكەنى – وسى. بۇل تۋرالى تۇسىرىلگەن فانتاستيكالىق كينولار كوپ.
P.S: 1971 جىلى نەگىزى قالانعان داۆوس ەكونوميكالىق فورۋمىنىڭ كۇن تارتىبىنە جي تاقىرىبى شىعارۋى – زاڭدىلىق. ويتكەنى ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيانى ىسكە اسىراتىن عىلىمي تەحنولوگيا – جاساندى ينتەللەكت مەملەكەتتىڭ ىلگەرىلەۋىندە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. دەگەنمەن ونىڭ زيانى مەن زالالىن ساراپتاۋ دا – ماڭىزدى ماسەلە.
