ەنەرگيانى ءتيىمدى پايدالانۋ ماسەلەسى الەم ەلدەرىنىڭ كۇن تارتىبىنە قويىلعالى قاشان؟! باتىستا جىلۋ ەنەرگياسىنىڭ ىسىراپ مولشەرى – التى, ال ەلەكتر ەنەرگياسىنىكى – ون پايىزدى قۇرايدى ەكەن. بىزدەگى بۇل كورسەتكىش – وتىز بەن قىرىقتىڭ اراسىندا. وسىناۋ ولقىلىقتى تۇزەتۋ ءۇشىن بالامالى قۋات كوزىن بارىنشا جان-جاقتى قولدانعانىمىز ءجون. ياعني, «جاسىل ەكونوميكاعا» كوشكەندە عانا جاعدايىمىز جاقسارادى. سول ماقساتتا وتاندىق ونەرتاپقىشتار بىرقاتار جاڭا جوبانىڭ تۇساۋىن كەسىپ, پايدالى ءھام پارىقتى ۇسىنىستارىن العا تارتۋدا. اسىرەسە, جاس ينجەنەر ارداق بەردىبەكوۆتىڭ جاساعان جەل ديىرمەنىنە ءبىزدىڭ نازارىمىز بىردەن اۋدى. ەرەكشە قۇرىلعى «شىڭعىس حاننىڭ جەل تۋربينالارى» دەپ اتالادى.
قوندىرعىنىڭ سىرت كورىنىسى زىرىلداۋىققا ۇقساس. ونىڭ وزگەشەلىگى – ءدال وسى پىشىنىندە. گيروسكوپتىڭ جۇمىس ىستەۋ قاعيداسىنا سۇيەنىپ, ەڭ قاتتى جەلگە توتەپ بەرەدى ءارى وتە ورنىقتى. ءداستۇرلى جەل تۋربينالارىنىڭ ىسكە قوسىلۋىنا كەمىندە 5 م/س جىلدامدىقپەن سوققان جەل كەرەك بولسا, ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزدىڭ ديىرمەنىنە 1م/س جىلدامدىقتىڭ ءوزى جەتكىلىكتى.
– ادەتتە بارلىق جەل گەنەراتورلارى اۋا اعىنىن اۋدان بويىمەن تىلگىلەيدى. ياعني, قامتىلاتىن اۋا شارشى مەترمەن ولشەنەدى. ال «شىڭعىس حان» قوندىرعىسى بولەكشە قۇرىلىسىنىڭ ارقاسىندا اۋانى كولەممەن جيناقتاپ, ناتيجەسى تەكشە مەتر تۇرىندە ەسەپتەلەدى. بايقاپ وتىرعانىڭىزداي, وسىدان كەيىن ونىمدىلىك كوەففيتسيەنتى دە جوعارى. ەكىنشىدەن, قۇرىلىمى قاراپايىم. بولشەكتەرى جينالمالى بولعاندىقتان, تاسىمالداۋعا وڭاي. ۇشىنشىدەن, ديىرمەننەن تارايتىن شۋ مەن تەربەلىس نارىقتاعى نۇسقالارمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا از. تورتىنشىدەن, روتورى كەز كەلگەن جەل باعىتىمەن اينالا بەرەدى, ارنايى باعدارلاۋدى قاجەت ەتپەيدى. بەسىنشىدەن, قىزمەت ەتۋ مەرزىمى ۇزاق, – دەپ ءتۇسىندىردى ارداق. قوندىرعىنى اۋرۋحانا, مەكتەپ, بالاباقشا, ونەركاسىپ ورىندارى, قويمالاردا, سونداي-اق, اسكەري-قورعانىس نىساندارىندا ورنالاستىرۋعا بولادى.
امەريكالىق جەل ەنەرگياسى قاۋىمداستىعىنىڭ مالىمەتىنشە, 100 كيلوۆاتقا دەيىنگى قۋات بەرەتىن ۆەرتيكالدى تۋربينالاردىڭ الەمدىك ساتىلىمى بىلتىر 156 ميلليون دوللاردى قۇراپتى. ونىڭ 77 ميلليونى اقش-قا تيەسىلى. بۇل تسيفرلاردىڭ جىلدان-جىلعا ءوسىپ بارا جاتقانىن ەسكەرسەك, جەل ديىرمەنىنىڭ قانشالىقتى قاجەت دۇنيەگە اينالعانىن ۇعىنۋ اسا قيىن ەمەس. الگىندە ءبىز ايتقان گەنەراتورلاردىڭ ورتاشا باعاسى – بەلگىلەنگەن قۋاتتىلىققا شاققاندا شامامەن 2-3 مىڭ دوللار. «شىڭعىس حان» ديىرمەنى بۇدان ءبىرشاما ارزان, «Kunti Solutions» كونسالتينگتىك كومپانياسى ونى 1 مىڭ دوللارعا باعالاپتى. سوندىقتان الەۋمەتتىك تۇرمىسى ناشار ەلدەردە دە قۇرۋعا ىڭعايلى.
يننوۆاتسيالىق ونىمگە جاھان جۇرتشىلىعى قىزىعۋشىلىق تانىتۋدا. عىلىم مەن تەحنولوگياداعى جەتىستىكتەردى انىقتايتىن «GIST Tech-I Competition» اتتى حالىقارالىق بايقاۋدا ارداقتىڭ ديىرمەنى قازىلار القاسىنىڭ كوڭىلىنەن شىققان. كەنيانىڭ نايروبي قالاسىندا وتكەن وسى جارىستا 792 جوبا سىنعا ءتۇسىپتى. «ءبىزدىڭ قوندىرعىمىزدى كوبىسى ۇناتتى. بۇگىندە تۇركيالىق «Alka Group» كومپانياسىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋدەمىز. بولاشاقتا اقش-تىڭ «Helix Wind», «UGE», قىتايدىڭ «SAWT», «AEOLOS», يتاليانىڭ «Flexienergy» سياقتى ۇزدىك فيرمالارىمەن كەلىسىم-شارت جاساسقىمىز كەلەدى. بۇيىرسا, 2017 جىلعى «EXPO» كورمەسىنە دايىنبىز» دەيدى ارداق.
پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ 2050 جىلعا قاراي بالاما ەنەرگيانى ەلىمىزدە وندىرىلەتىن بارلىق ەنەرگيانىڭ جارتىسىنا جاقىنداتۋدى, ال 2020 جىلعا دەيىن قازاقستاندا قۋات تۇتىنۋدى ۇنەمدەۋ جىلىنا كەمى 2,5 پايىزدى قۇراۋى تيىستىگىن تاپسىرعان-دى. بۇل باعىتتا ىسكە اسىرىلىپ جاتقان شاراپاتتى شارالاردىڭ مولايعانىنا شىنداپ قۋاندىق.
بوتاگوز ماراتقىزى
