قوياندىدا بولعان جايتتى كورىپ, جاعامىزدى ۇستادىق. سۋعا كەتكەن قىز بالانىڭ ءولى دەنەسىن جاعاعا شىعارعان جۇرت قاننەن-قاپەرسىز ءارى قاراي اسىر سالىپ ءجۇر. تۇپ-تۋرا ءمايىتتىڭ جانىندا… ونى كوتەرىپ, تاساعا اپارۋ بىلاي تۇرسىن, كۋاگەرلەر كامەراسىنا ءتۇسىرىپ اۋرە. سول ماڭداعى بالا-شاعا دا ەشتەڭەدەن سەسكەنبەيدى, بەيعام. قۇددى ءبىر كۇندە ولىك كورىپ جۇرگەن كىسىشە, قاشقاقتار ەمەس. ءبىزدى قورقىتقان نارسە دە سول ەدى…
قورقۋ دەگەننەن شىعادى. جالپى, بالا نەنىڭ دۇرىس, نەنىڭ بۇرىس ەكەنىن اتا-اناسىنا قاراپ ۇعىنادى ەمەس پە؟! قورقىنىش تا ءدال سولاي. بىرەر جىل بۇرىن پەنسيلۆانيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى تاجىريبە جۇرگىزىپتى. جاندىكتەن قورقاتىن انالاردى بالاسىمەن ءبىر بولمەگە, ال قورىقپايتىندارىن ەكىنشى بولمەگە كىرگىزەدى. ءسويتىپ, جەرگە قۇرت-قۇمىرسقانى جىبەرىپ, ناتيجەنى اڭدىعان ەكەن. ءبىرىنشى بولمەدەگى ايەلدەر ەدەندەگى جاندىكتەردەن قورقىپ, ۇرەيى ۇشقاندا, بالالارى دا دەگبىرسىزدەنىپ, مازاسىزدانا باستايدى. ال كەلەسى بولمەدەگىلەر تۇك بولماعانداي جايباراقات وتىرا بەرەدى. بالالارى دا ەشتەڭەدەن قاۋىپتەنبەي, قايتا الگى جىبىرلاعان ماقۇلىقتاردى دوس كورىپ, ويناي كەتىپتى. دەمەك, قورقىنىش دەگەنىمىز – سۋبەكتيۆتى تۇسىنىك. ونىڭ ءسابي كەزدە قالىپتاسۋىنا اكە-شەشە, اينالاداعى ەرەسەكتەر اسەر ەتەتىن بولىپ تۇر.
كىشكەنتاي كۇنىمىزدى ەسكە تۇسىرەيىكشى. كينونىڭ اتىس-شابىس نە زورلىق-زومبىلىقتى كورسەتەتىن جەرىنە كەلگەندە, ءۇيدىڭ ۇلكەندەرى «قاراماڭدار!» دەپ, كوزىمىزدى باسۋشى ەدى عوي. ەكرانداعى كورىنىستىڭ جامان ەكەنىن, جيىركەنىشتى ەكەنىن تۇسىنەتىنبىز سوندا.
ورىس ويشىلى لەۆ تولستوي «كوزىڭ تازا ما؟» دەپ سۇراپتى بىردە كورشىسىنەن. «قولىڭ تازا ما؟» دەيمىز عوي ءبىز ادەتتە. كوز – ادامدى باسقارۋشى ەكەن, باقساق. كورگەنىڭ كوركەم دۇنيە بولسا, جاسايتىنىڭ دا – ىزگىلىك. ال وزبىرلىقتى, قاتىگەزدىكتى كوپ كورگەن كوز يەسىنە دە سونداي امالداردى ىستەتەدى. ارام نارسەنى, قان-جوسا قۇبىلىستى جاس بالانىڭ كوزىنەن اۋلاق ۇستايتىنى سودان بولسا كەرەك.
تىم نەمقۇرايلى. بۇگىنگى قوعامدى ايتام. قۇلاعان ۇشاقتىڭ, اپاتقا ۇشىراعان كەمەنىڭ, ورتكە ورانعان ءۇيدىڭ, ءتىپتى, قابىردىڭ فونىندا تۇرىپ, سەلفي جاسايتىندار بار. ينتەرنەتتى اقتارساڭ, سونداي سۋرەتتەر تولىپ تۇر. ءيا, ولاردى جەردەن الىپ جەرگە سالاتىن نەبىر پىكىرلەر جازىلعان استىنا. مۇنداي باسسىزدىقتاردى سىناپ-مىنەگەن قۇلاش-قۇلاش ماقالالار دا جەتىپ ارتىلادى. ال ودان «وسىنىم ۇيات ەكەن عوي, تۇزەلەيىن» دەگەن ءبىر كىسى تابىلدى ما؟ جوق. «ۆەرتەر سيندرومى» دەگەن ۇعىمدى بىلەتىن بولارسىزدار؟! ول – گيوتەنىڭ XVIII عاسىر سوڭىندا جارىق كورگەن «جاس ۆەرتەردىڭ ازابى» اتتى رومانىنا بايلانىستى دۇنيەگە كەلگەن پسيحولوگيالىق تۇسىنىك. كىتاپتا باس كەيىپكەر ءوز-وزىنە قول جۇمسايدى. رومان جۇرتقا جەتكەن سوڭ, سۋيتسيد جاساعان جاستاردىڭ سانى كۇرت ءوسىپ كەتكەن. ياعني, ەل نەنى كوپ وقىسا, سوعان بەيىم كەلەدى دەگەن ءسوز. ايتپاعىم, «اندا بىرەۋدى ءبۇيتىپ كەتىپتى», «مۇندا بىرەۋدى ءسويتىپ كەتىپتى» دەيتىن جان تۇرشىكتىرەتىن جاڭالىقتاردى كوپ تاراتىپ كەتكەن جوقپىز با وسى؟! ەستي-ەستي, نەمقۇرايلىق دەگەن سودان شىعادى سوسىن. دۇرىس, كەلىسەمىن, جاستاردى ساقتاندىرۋ كەرەك. وپىق جەپ قالماس ءۇشىن جاڭاعىداي وقيعالاردى ساباق قىلىپ, الدارىنا تارتقان ءجون. الايدا ءار دەتالىنە دەيىن ناقتىلاپ, بۇگە-شىگەسىن جىپكە ءتىزىپ بەرۋدىڭ قاجەتى شامالى سياقتى. انتيجارنامانىڭ ءوزى جارناما ەكەنىن ەستەن شىعارمايىقشى, ايتەۋىر.
جوعارىداعى وقيعانى وقىعان جۇرت «اقىرزاماننىڭ بالالارى! ءبىزدى باتىس بۇزدى. مەيىرىمسىزدىكتى سولاردان جۇقتىردىق» دەسىپ, شۋلاسۋدا. بالەنىڭ قۇلاعى كورىنسە بولدى, باتىسقا يتەرە سالامىز. اۋ, الدىمىزداعى اقپاراتتى تاڭداپ-تالعاماي جۇتا بەرەتىن ەسسىز ەمەسپىز عوي بىراق؟! قايسىسىنان ۇيرەنۋ, قايسىسىنان جيرەنۋ كەرەكتىگىن اجىراتا الاتىنداي اقىل بەرگەن بىزگە اۋەلدە. كەيىنگى كىشىلەرگە ءجون سىلتەپ, جول نۇسقاپ وتىرۋ دا – پارىز. سول پارىزدى ورىنداي الماساق, جاي عانا ادامدىعىمىزدىڭ وزىنەن نە قادىر-قاسيەت قالادى؟!
بوتاكوز ماراتقىزى
