2023: Elımızdı ne eleŋdettı?

Mıneki, tarihtyŋ taǧy bır paraǧy audarylyp, quanyşy men qaiǧysy, jeŋısı men jeŋılısı itjyǧys tüsken Qoian jyly da zymyrap öte şyqty. Bırer künnen keiın Qoianǧa qol būlǧap, Ūluǧa esık aşamyz. Tabiǧaty da taŋǧaldyryp, saiasaty da san qūbylǧan ketıp bara jatqan jyl nesımen este qaldy? Biyl elımızdı eleŋdetken negızgı oqiǧalarǧa şolu jasaiyq.

1. Sailau nauqanymen este qaldy

19 nauryzda elımızde mer­zımınen būryn Mäjılıs deputattary men barlyq deŋgeidegı mäslihat deputattarynyŋ kezekten tys sailauy öttı. Ortalyq sailau komissiiasynyŋ mälımetı boiynşa Amanat partiiasyna 3431510 adam dauys berdı, būl – sailauşylardyŋ 53,9 paiyzy, 40 mandat aldy; «Auyl» halyqtyq-demokratiia­lyq patriottar partiiasy 693938 dauysqa ie boldy, būl – sailauşylardyŋ 10,9 paiyzy, 8 mandat aldy; Qazaqstannyŋ «Aq jol» demokratiialyq partiiasyna 535139 adam dauys berdı, 8,41 paiyz, 6 mandat aldy; «Qazaqstan halyq partiiasynyŋ» jinaǧan dauysy – 432920, 6,8 paiyz, 5 mandat aldy; Respublica partiiasy 547154 dauys aldy, 8,59 paiyz, 6 mandat; Jalpyūlttyq sosial-demokratiialyq partiiany 331058 adam jaqtady, 5,2 paiyz, 4 mandat aldy; «Baitaq» jasyldar partiiasy 146431 dauys jinady, būl – sailauşylardyŋ 2,3 paiyzy, būl partiia Mäjılısten oryn ala almady. «Barlyǧyna qarsymyn» degen baǧandy 248291 qazaqstandyq taŋdaǧan, būl – elektorattyŋ 3,9 paiyzy. Ortalyq sailau komissiiasy bırmandatty okrugter bo­iynşa deputat bolǧandardyŋ tızımın jariialady. Olardyŋ qatarynda halyqtyŋ eŋ köp dauysyn jinaǧan astanalyq Däulet Tūrlyhanov (71698 dauys) pen Däulet Mūqaev (51769 dauys) bar.

5 qaraşada elımızde audan men oblystyq maŋyzy bar qala äkımderınıŋ sailauy alǧaş ret öttı. 17 oblystyŋ tūrǧyndary 3 qala men 42 audannyŋ basşysyn sailady. Memlekettık keŋesşı Erlan Qarin būl sailau qoǧamda zor qyzyǧuşylyq tuǧyzǧanyn aitty.

«Qazaqstanda tūŋǧyş ret audan jäne oblystyq maŋyzy bar qala äkımderı sailandy. Audan äkımderınıŋ sailauy qoǧamda zor qyzyǧuşylyq tuǧyzdy. 45 äkım lauazymyna 125 ümıtker talasty. Būl sailau – Ortalyq Aziia aimaǧyndaǧy alǧaşqy osyndai saiasi täjıribe. Osylaişa, Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ saiasi reformalary öŋırdegı saiasi jaŋǧyrtu ısınıŋ jaŋa baǧdaryn aiqyndauda» dep jazdy sailau turaly E.Qarin äleumettık jelıdegı paraqşasynda.

2. Türkıstan törınde – Ūlttyq qūryltai

Mausym aiynda Türkıstanda ötken Ūlttyq qūryltaidyŋ ekınşı otyrysy «Ädılettı Qazaqstan – Adal azamat» taqyrybyna arnaldy. Jiynnyŋ alǧaşqy künı elımızdıŋ ärbır aimaǧynan arnaiy kelgen delegattar ūlt keleşegı üşın özektı mäselelerdı talqylady. Al ekınşı küngı negızgı jiynda Qasym-Jomart Toqaev jinalǧan qauym aldynda söz söilep, el damuynyŋ baǧyt-baǧdaryn aiqyndaityn oi-tolǧamdary men ūsynystaryn ortaǧa saldy.

Prezident qūryltaida jasaǧan baiandamasynda memlekettık nyşandardy jetıldıru, ūltymyzdyŋ tarihi sana-sezımın jaŋǧyrtu, mädeni mūramyzdy jan-jaqty därıpteu, jas ūrpaqtyŋ tärbiesıne airyqşa köŋıl bölu, aqparat saiasatynyŋ tiımdılıgın arttyru, kreativtı industriiany damytu siiaqty özektı mäselelerge jeke-jeke toqtaldy.

«İdeologiia jūmysyndaǧy basty baǧyttyŋ bırı – kıtap basyp şyǧaru ısı. Qazaqstan naryǧynda şetel önımderı basym ekenı jasyryn emes. Ädebi kıtaptardyŋ 90 paiyzǧa juyǧy syrttan keledı. Būl ürdıstıŋ saldary qandai bolatyny aitpasa da tüsınıktı. Ūlttyq müddege sai keletın kıtaptardy köptep basyp şyǧaru öte maŋyzdy. Smartfon balanyŋ qolyndaǧy kıtaptyŋ ornyn baspauy qajet. Qazır elımızdegı mektep kıtaphanalarynda 130 millionnan astam kıtap bar. Bıraq ondaǧy körkem ädebiettıŋ ülesı mardymsyz. Şyn mänınde, kıtap oqityn el ziialy ūltqa ainalady. Bız jas ūrpaqtyŋ kıtapqa qūştarlyǧyn oiatuymyz kerek. Būl qiyn mäsele ekenın tüsınemın. Äsırese olardyŋ bar nazary äleumettık jelıde bolǧan kezde, tıptı, qiyn. Bıraq būl mäselemen ainalysu kerek. Basqa jol joq» dedı jiynda Qasym-Jomart Toqaev.

3. Qaitqan malda qaiyr bar

12 şıldede Prezident ­Qasym-Jomart Toqaev «Zaŋsyz satyp alynǧan aktivterdı memleketke qaitaru turaly» zaŋǧa qol qoidy. Onyŋ maqsaty – zaŋsyz satyp alynǧan aktivterdı memleketke qaitaru nemese olardy Qazaqstandaǧy zaŋdy ekonomikalyq ainalymǧa tartu, olardy zaŋsyz aluǧa jäne şyǧaruǧa yqpal etken sebepter men jaǧdailardy joiu, sondai-aq qoǧamdaǧy äleumettık ädıldıktı qalpyna keltıru. Bas prokuraturada ekonomikalyq resurstardyŋ zaŋsyz şoǧyrlanuyna qarsy ıs-qimyl mäselelerı jönındegı vedomstvoaralyq komissiia qūrylyp, erekşe qarqynmen jūmys ıstedı. 5 qazanda Prezidenttıŋ Jarlyǧymen Bas prokuraturanyŋ aktivterdı qaitaru jönındegı komitetı degen jaŋa memlekettık organ qūryldy.

Al komissiia jūmysynyŋ alǧaşqy 7-8 aiynda memleketke 760 mlrd teŋgenıŋ (şamamen 1,7 mlrd AQŞ dollary) aktivterı qaitaryldy, sonyŋ ışınde şetelden – 575 mln AQŞ dollary, onyŋ 260 mln AQŞ dollary – Lihtenşteinnen, 82 mln AQŞ dollary – Avstriiadan, 1 mln AQŞ dollary – Gonkongtan, 1,7 million AQŞ dollary – BAÄ-den qaitarylǧan qarajat. Qylmystyq ıster boiynşa zalaldy öteu somasy – 360 mlrd teŋge, onyŋ 324 mlrd teŋgesın Qazaqstan Respublikasynyŋ Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgı, 28,6 mlrd teŋgesın Qazaqstan Respublikasynyŋ Qarjy monitoringı agenttıgı, 7,65 mlrd teŋgesın Qazaqstan Respublikasynyŋ Ūlttyq qauıpsızdık komitetı qaitardy. Qylmystyq ısterdıŋ figuranttary jalpy somasy 172 mlrd teŋgege (Q.Satybaldyūly – 144 mlrd, Q.Boranbaev – 14,5 jäne t. b.) zalaldy öz erkımen ötedı.

Qaitarylǧan aktivter elı­mızdıŋ är salasyna jıberıledı. Mysaly, komissiia 100 mlrd teŋgenıŋ salyǧyn qaitardy, ol salyq organdarynyŋ öz şotyna tüsedı. Oǧan qosa, zaŋsyz alynǧan, öz maqsatyna paidalanylmaǧan 460 myŋ gektar jer qaitaryldy.

Biyl qaŋtarda Parlament deputattary «QR Tūŋǧyş Prezidentı – Elbasy turaly» zaŋnyŋ küşın joiyp, Nūrsūltan Nazarbaev Elbasy märtebesınen aiyryldy.

4. Qyrküiektegı Joldau. AES qaşan salynady?

2023 jyldyŋ 1 qyrküiegınde Prezident Qasym-Jomart Toqaev «Ädılettı Qazaqstannyŋ ekonomikalyq baǧdary» atty halyqqa Joldauyn jariialady. Būl jolǧy Joldaudyŋ jaŋalyqtary mynadai: 2024 jyldan bastap Qazaqstanda eŋ tömengı jalaqy 85 myŋ teŋgege köterıledı. Prezident būl bastama 1,8 million adamnyŋ tūrmysyna oŋ äser etetının aitty. Biudjet ūiymdarynda jūmys ısteitın myŋdaǧan qyzmetkerdıŋ jalaqysy köterıledı. Prezident Qasym-Jomart Toqaev auyr jäne ziiandy öndırıste jūmys ısteitın azamattarǧa arnaiy äleu­mettık tölem tö­leudı tapsyrdy. Sondai-aq balalarǧa arnalǧan «Keleşek» atty bıryŋǧai erıktı jinaqtau jüiesı engızıletını jariia boldy. Memleket basşysy būl baǧdarlamada memleket tarapynan ūsynylatyn bastap­qy bılım beru kapitaly, jyl saiynǧy memlekettık syiaqy jäne in­vestisiialyq tabys qarastyryluǧa tiıs ekenın aitty. Qasym-­Jomart Toqaev balalarǧa jasalǧan zorlyq-zombylyqqa qatysty jazany küşeitudı tapsyrdy. Prezident Qasym-Jomart Toqaev «Otbasy banktıŋ» qyzmetın qaita qarauǧa tapsyrma berdı. Oblys ortalyqtaryna emes, audandarǧa, mono-qalalarǧa jäne auyldarǧa erekşe nazar audarudy qadap aitty. Osy Joldaudaǧy taǧy bır jaŋalyq Qazaqstanda Su resurstary jäne irrigasiia ministrlıgı qūryldy. Qazaqstanda atom elektr stansiiasyn salu mäselesı jalpyūlttyq referendumǧa şyǧarylatyny da osy Joldauda mälım boldy. Tamyz aiynda Almaty oblysy Jambyl audany Ülken auylynda atom elektr stansiiasyn salu mäselesı boiynşa alǧaşqy jariia talqylaular ötkızıldı.

5. Jyl ökınışı jäne «Qarmettıŋ» qaitaryluy

Kostenko şahtasyndaǧy alapat apat ai-künnıŋ amanynda 46 kenşınıŋ ömırın qidy. 29 qazan Prezidenttıŋ Jarlyǧymen Jalpyūlttyq aza tūtu künı bolyp jariialandy. Prezident ükımettık komissiiaǧa kenşılerdıŋ qaza tabuyna äkep soqtyrǧan jarylystyŋ män-jaiyn tergeu­dı, barlyq kınälılerdı jauapqa tartudy tapsyrdy.

«ArselorMittal Temırtau» kompaniiasymen investisiialyq yntymaqtastyqty toqtatu jönınde tapsyrma berdım. Būl mekeme Ükımetpen jäne käsıporynmen yntymaqtastyq tūrǧysynan bızdıŋ tarihymyzdaǧy eŋ naşar kompaniia boldy. Endı käsıporynnyŋ özıne qatysty şaralar qabyldau turaly oilanuymyz kerek» dedı Prezident Temırtauǧa barǧan saparynda.

«ArselorMittal Temırtau» kompaniiasynyŋ jaŋa investory qazaqstandyq käsıpker Andrei Lavrentev boldy. Būl jönınde Önerkäsıp jäne qūrylys ministrı Qanat Şarlapaev Ükımettegı brifingte mälımdedı. Lavrentev – Allur kompaniialar toby direktorlar keŋesınıŋ töraǧasy. ArcelorMittal-ǧa rebrending jasalyp, käsıporyn jaŋadan būrynǧyşa «Qarmet» dep atalatyn boldy.

6. 20 millionǧa jettık!

Biyl qaraşa aiynda Qazaqstan halqynyŋ sany 20 million adamǧa jettı.

«Halqymyzdyŋ sany 20 millionǧa jettı! Barşaŋyzdy aqjoltai jaŋalyqpen qūttyqtaimyn! Baqytty otbasy – baquatty eldıŋ negızı. Memleket otbasy qūndylyqtaryn nyǧaituǧa, ana men balany qorǧauǧa basa män beredı» dep qūttyqtady Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev otandastarymyzdy.

Säl keiınırek Ūlttyq sta­tistika biurosy elımızdıŋ 5 öŋırınde 2023 jyldyŋ 14 qaraşasynda tuǧan 5 bala Qazaqstannyŋ 20 millionynşy tūrǧyny atanǧanyn habarlady. Ūlytau, Jetısu, Atyrau, Aqmola jäne Türkıstan oblystarynda taŋǧy saǧat 8.10-da ıŋgälap dünie esıgın aşqan 5 säbidıŋ üşeuı – ūl, ekeuı – qyz bala. «Otbasy bank» AQ elımızdıŋ 20 millionynşy tūrǧyny atanǧan balalardyŋ ata-anasyna 2 million teŋgenıŋ sertifikatyn beru turaly şeşım qabyldady.

Taǧy bır jaǧymdy jaŋalyq, Memleket basşysy Qasym-­Jomart Toqaev halqymyzdyŋ sany 20 millionǧa jetken künı Ūlttyq qordan balalarǧa aqşa töleu turaly zaŋǧa qol qoidy. Mūnyŋ simvoldyq mänı bar ekenı sözsız. 2024 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap Ūlttyq qordyŋ investisiialyq tabysynyŋ 50 paiyzy jas jetkınşekterdıŋ arnauly esep-şotyna audarylady.

7. Türkınıŋ bırlıgı nyǧaia tüstı

Qaraşa aiynda Astanada Qasym-Jomart Toqaevtyŋ töraǧalyǧymen Türkı memleketterı ­ūiymynyŋ mereitoilyq X sammitı öttı. Qasym-Jomart Toqaev joǧary deŋgeidegı jiynǧa qatysu üşın türkı halyqtarynyŋ qasiettı qara şaŋyraǧy – Qazaqstanǧa arnaiy kelgen memleketter basşylaryna airyqşa ıltipat bıldıre otyryp, elımızdıŋ bastamasymen qūrylǧan Türkıtıldes memleketter yntymaqtastyǧy keŋesı qazır tolyqqandy, bedeldı halyqaralyq ūiymǧa ainalǧanyn atap öttı.

Būl jiynda türkı älemındegı bauyrlas elderdıŋ bırlıgı nyǧaiyp, «Türkı älemınıŋ keleşegı-2040» atty qūjat bekıtıldı. Qazaqstannyŋ atalǧan ūiymǧa töraǧalyǧy «Türkı däuırı!», iaǧni «TURKTIME!» ūranymen ötetını mälım boldy. Būl rette Memleket basşysy elımızdıŋ salt-dästür (traditions), bırızdendıru (unification), reformalar (reforms), ǧylym (knowledge), senım (trust), investisiia (investments), me­diasiia (mediation) jäne energiia (energy) atty 8 mäselege basymdyq beretının atap ötıp, sammitte olardyŋ ärqaisysyna jeke-jeke toqtaldy.