Abai şyǧarmalarynyŋ taǧylymdyq, tanymdyq qasietterı eşuaqytta maǧynasyn joǧaltpaidy. Tärbie qūraly retınde önegesı jalǧasa beredı.
Bar sūlulyqty, estetikalyq körkemdıktı boiyna jinaǧan Abaidyŋ öleŋderı kımdı de bolsa ruhani biıkke jetelep, bolaşaqqa qūlşyndyrady, sanaly boluǧa tärbieleidı. Būl qūndylyqtar daryndy aqynnyŋ söz şeberlıgı, danalyq oilary, parasaty arqyly erekşe sūlulanyp, özgeşe deŋgeige köterılgen. Ör ūǧym, ör qaǧida bükıl adamzattyŋ jüregıne jol tauyp, este mäŋgı saqtalatyndai qalypqa kelgen.
Abaidyŋ qai öleŋın, qai qara sözın alsaq ta, astarly oiy men adamgerşılıkke tän asyl qasietterdı (ar, ūiat, namys, iman, aqyl, bılım, ǧylym jäne t. b.) ūlaǧattaidy. Ony boiyna daryta almaǧan el-jūrtyn synaǧanda ol jek köru tūrǧysynan emes, kerısınşe, adami ruhty sıŋırıp ösu kerek degen oidy meŋzeidı. Aqynnyŋ qara sözderı men öleŋderınde keibıreudıŋ ıs-qylyǧyna köŋılı tolmaǧan şarasyz küiın aŋǧaratyn kezımız bolady. Hakım ömırde adal eŋbek, maŋdai termen emes, aila-qulyqpen, dünie boqqa sūǧanaqtyqpen közın qadaǧan kemşılıktı qatal syn tezıne alady. Qazaqy tırşılıktegı qaişylyqty ömır köşın, sol kezdegı äleumettık jaǧdaidy synap, mıneidı. Odan aryludyŋ joly ǧylym, bılımde ekenın eskertıp, el nazaryn soǧan audarady.
Abaidyŋ paiymdauynda adamnyŋ boiyndaǧy barşa ızgılıktıŋ basy otbasynan bastalady. Aqyn otbasynda ata-anadan alatyn tärbienı öte joǧary baǧalaǧan. Sondyqtan da ömırge kelgen är adamdy adaldyqqa, parasattylyqqa, adamgerşılıkke, sūlulyqqa aparar jol ananyŋ sütınen, ata-ananyŋ pärmendı ülgısınen tamyr tartady degen oidyŋ jelısı Abai öleŋderınde aiqyn aŋǧarylady.
Ūly aqyn bala tärbiesıne, jalpy bala bolmysyna, qarttar men qariialardyŋ tanymdyq erekşelıgıne qatty köŋıl bölgen. Sondyqtan ol:
Adamnyŋ bır qyzyǧy – bala
degen,
Balany oqytudy jek
körmedım, – deidı.
Abai ömır jolyn tanudy bılımge, ǧylymǧa negızdeu kerek deitın qaǧidany ūstanǧan:
…Dünie de özı, mal da özı,
Ǧylymǧa köŋıl bölseŋız.
Abai öz zamanyndaǧy jas ūrpaqqa, «kökıregı sezımdı», köŋıl közı qaraqty, oily adamdarǧa ümıt artyp, olardy özınıŋ ozat maqsat-mūratyna tartuǧa ūmtyldy. Jastardyŋ önımdı eŋbek etıp, ǧylym men bılımge talpynuy, alǧa qoiǧan maqsatqa jetude tabandylyq körsetuı, mıne, osyndai asyl qasietterdı uaǧyzdau – Abaidyŋ bükıl şyǧarmalarynyŋ negızgı ideialyq-taqyryptyq üzılmes jüiesınıŋ bırı.
Abai tärbielık baǧyttaǧy öleŋderınde adamnyŋ negızgı estetikalyq bolmysynyŋ bastau közı ǧylymdy igerude jatyr, sonyŋ paidasyn bıl degendı meŋzeidı. Sebebı kökıregı aşyq, tanymy tereŋ adamnyŋ qabyldauy da jan-jaqty, är närsege köŋıl bölgış, baiqaǧyş, oi tüigış bolatyny anyq. Abai öz öleŋderınde bala tärbiesınen bastap tūtas ūlttyŋ, halyqtyŋ sanasyna yqpal etu maqsatyndaǧy oiyn ortaǧa salǧan. Onyŋ tärbielık baǧyttaǧy oiy keŋ auqymdaǧy aǧartuşylyq ideialarǧa ūlasqan.
Nūrqoja ERJANOV,
Astana qalasy audanaralyq sotynyŋ azamattyq ıster
jönındegı äkımşısı basşysy
