El-eldı, jer-jerdı qarǧyn su basyp, halyq qamyqqan kezde, abiuzerler jūrttyŋ pıkırıne miyǧynan küle qaraǧan sätte, jemqorlar ūlt igılıgıne tartynbai qol sūqqan kezde, keşegı Qaŋtar qyrǧynynan köz jasymyz keppei tūrǧan, ekstremizmnen qauıp tönıp, dıni fanatizm esıkten kırıp, törge ozǧan kezde, tılımız tūsalyp, ruhaniiatymyz abdyraǧan sätte ne ısteu kerek dep oilaisyz?!
– Qazırgı qoǧamda, iä, Äuezovter qalamynan tuǧandai som tuyndylar közge tüse qoimasa da, pedofilden zorlyq körgen qaryndastyŋ jaiyn jiı estıp, jiı bıletın boldyq. Otbasynda qorlyqtan ölgen, erkınen tys alyp qaşyp, bıreuge öŋgerılıp ketken, özıne qol jūmsaǧan, şarasyz hälge jetıp, jar jiegınde tūrǧan Maǧjan keiıpkerlerı ortamyzda tolyp jatyr. Olar üşın küiınu jäne kınälıge ädıl, qatal jaza talap etu – qoǧamnyŋ eŋ maŋyzdy missiiasynyŋ bırıne ainalyp bara jatqandai. Osy sebeptı, ǧasyr būrynǧy qoǧam men qazırgı küiımız köp ūqsas. Taǧdyrlas. Ol kezde de qazaq erı qandai meiırsız ozbyr bolsa, qazır de erkek şovinizmı qabyndap tūr. Soŋǧy sot ısınıŋ būqaraǧa asa maŋyzdy boluy tüsınıktı häm zaŋdy dep oilaimyn, – dep obektivtı közqarasyn bıldıredı tanymal jurnalist Qasym Amanjolov.
– Otbasyndaǧy tūrmystyq zorlyq-zombylyqtyŋ eŋ soraqy türı – balalaryn haiuandyqpen öltırudıŋ bırneşe jaǧdaiy Maŋǧystauda ǧana emes, elımızdıŋ özge öŋırlerınde de oryn alyp otyr. Osyǧan deiın de zaŋdy küşeitu kerek dep, tiıstı oryndarǧa bırneşe ret ūsynys berıldı. Alaida zaŋ şyǧaruşy organdar otbasyndaǧy analardyŋ müddesıne emes, agressorlardyŋ jaǧdaiyna jyǧyp berıp otyr. Üidegı janjal, ūryp-soǧudyŋ aiaǧy – ajyrasu, äiel men bala ölımıne de jetkızdı. Polisiia da agressordy aşuy tarqaǧanşa 2-3 saǧatqa ǧana ūstai alady. Al äielder jaǧdaiy tek ajyrasuǧa tırelgende ǧana sotqa barady. Sot şara alu üşın äiel ölımşı bolyp, taiaq jeuı kerek. Zaŋ solqyldaq. Ajyrasqannan keiın de erkek pen äiel bır-bırınen kek alu üşın türlı äreketterge baryp otyr. Jūptar ajyrasuǧa jäne ajyrasqannan keiın psiholog mamannyŋ qyzmetıne jügınudı mındetteudı zaŋmen qarastyru kerek. 2021-2025 jyldary barlyq öŋırde qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan äielder men balalarǧa arnalǧan ortalyqtar aşylu kerek edı, bıraq biudjet tapşylyǧyn syltauratyp, qūzyretımızge kırmeidı dep basqarmalar bır-bırıne ysyryp, künı bügınge deiın būl mäselenı şeşpedı. Sonymen qatar, otbasy ortalyqtaryndaǧy psihologtar, mediatorlar ekı taraptyŋ bır-bırımen tıl tabysuyna nemese aşu-yzasyn jūmsartu üşın sotqa deiın, keiın de psihologiialyq qoldau körsetudı praktikaǧa engızuı kerek. Būl – bügıngı künnıŋ talaby. Tek qana tūrmystyq zorlyq-zombylyq zaŋy ǧana emes, otbasy jäne neke, bala qūqyqtary, äkımşılık jauapkerşılık, Qylmystyq kodekske de arnaiy baptar engızu kerek. Osylai jalǧasa berse äielı men balasyn öltıru qalypty jaǧdaidaǧy qylmysqa ainalatyn türı bar. Beikünä balalardyŋ jazyǧy ne? Eresekter balalaryn nege kek alu qūralyna ainaldyryp otyr? Būǧan Ükımet pen qoǧam köz jūma qaramauy tiıs, – deidı Jaqsygül Mahambetova.
– Bız tek qana saldarymen emes, eŋ bastysy – sebeppen küreskenımız abzal. Iаǧni, zorlyq-zombylyqty boldyrmauǧa tyrysu kerek. Otbasynda ydys-aiaq syldyrlasa da, «bas jarylyp, qol synbauy» kerek. Ol üşın, bız eŋ aldymen sanaly azamat qalyptastyratyn, qazaqy otbasy qūndylyqtaryn nasihattaityn, şaŋyraǧy şaiqalmai, keregesı berık bolatyn, otbasy qūratyn qoǧam qūruymyz qajet dep esepteimın. Osy salada bıraz eŋbek etıp jürgen ärtürlı ükımettık emes ūiymdardyŋ jūmystary jetkılıksız degen oidamyn. Olar jūmys ıstemeidı deuden aulaqpyn, bıraq qaitkende de memlekettıŋ jasaǧanyn jeke ūiymdar ıstei almaidy. Sondyqtan memleket tarapynan naqty şaralar qolǧa alynuy kerek. Eŋ aldymen, memlekettık ideologiia mäselesı qaita qaraudy qajet etedı degen oidamyn. Jahandanu prosesınıŋ «jemısterıne» qarsy tūratyn, olarǧa tosqauyl bola alatyn ūlttyq qūndylyqtarymyzdy qalqan etpesek, aldaǧy uaqytta ne bolaryn boljau qiyn. Ūlttyq qūndylyqtarymyz – ūltymyzdyŋ qorǧany ekenın däleldeudıŋ qajetı joq. Dın, mädeniet, salt-sanamyz lailanbai, taza bolsa qoǧam da myqty bolady. Qoǧam myqty bolsa, memleketımız mäŋgı jasai bermek, – deidı Aiat Sügırbai.
– Äielı men balasyna zorlyq körsetıp sottalǧandarǧa memleket 2021 jyly 1,5 mlrd teŋge böldı. Al, abiuzer küieuınen zäbır körgen äielder (balalarymen) baratyn daǧdarys ortalyqtaryna 765 mln teŋge bölıngen. Iаǧni, ekı ese az. Sonda balasyn ūryp, äielın sabaǧandardy asyrau üşın ekı ese köp aqşa jūmsap otyrmyz ǧoi, – deidı qoǧam belsendısı Erke Jūmatai.
Qoǧamda ülken rezonans tuǧyzyp, alaŋdatqan mäselenı şeşu jolynda alǧaşqy qadamdar jasaldy. 2024 jylǧy 11 säuırde Parlament Senaty tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa jazany küşeitetın zaŋ jobasyn maqūldady.
