«Qūrmet» ordennıŋ iegerı jurnalist Ǧaliia Qūsaiynqyzy Baltabaidyŋ taiauda baspadan şyqqan «Tūlǧalar – ǧajap jandar» atty kıtabynda adami qūndylyqtarymen erekşelengen, özındık bolmysymen köpşılıktıŋ közıne tüsken, özındık qoltaŋbalary bar qairatkerler men qarapaiym eŋbek adamdary jaiynda äŋgımelenedı.
Biık tūrǧan taulardyŋ basy eşqaşan qosylmasa, sol tauǧa ūqsap taudai bolǧan adamdardyŋ basy qosylady degenge osy kıtapty oqyp otyryp közım jettı. Avtor özı talai jyldar eŋbek etken aqparat salasynda özı kezdesken nemese özı zerttegen jandardyŋ ömırbaianyna etene köŋıl bölıp, olardyŋ qoǧamdaǧy ıs-şaralary men ömır täjıribelerın köpşılıktıŋ nazaryna jetkıze bılgen.
Kıtap öte kölemdı. Ol «Tūlǧalar», «Ǧajap jandar» jäne gazet betterınde soŋǧy jyldary jaryq körgen maqalalar siiaqty üş bölımnen tūrady. Būl – avtordyŋ ūzaq jyldardaǧy jurnalistika salasyndaǧy eŋbegınıŋ jemısı. Ǧaliia Baltabaidyŋ būl kıtabyn qyzyǧa oqyp şyqtym. Äsılı, mūndaǧy oi – kıtaptaǧy keiıpkerlerdıŋ köpşılıgınıŋ tanystyǧynda emes, onyŋ körkemdık jetkızıluı qyzyqtyrdy.
Mūndaǧy ärbır tūlǧany jeke-jeke alyp, şiratyp, basty keiıpkerdıŋ beinesın körkemdep suretteitın bolsaq, olar bır-bır körkem tuyndyǧa arqau bolyp şyǧarynda dau joq.
Avtordyŋ sonymen qatar «Tūǧyry biık tūlǧalar», «İsa aqyn jäne onyŋ ūrpaqtary», «Emşı qūdıretı», «Ärbır üige radio qajet», «Esımderı – el esınde», «Ūly Jeŋıs – ūrpaqqa ūlaǧat», «Taǧdyrlardy bırıktırgen –Qazaqstan», el Täuelsızdıgınıŋ 20 jyldyǧyna arnalǧan «Aqmola oblysy», Jelezin audanyna arnalǧan «Tuǧan jer perzentterı», «Şipasymen şuaq şaşqan», «Ūly Jeŋıs eşqaşan ūmytylmaidy», «Ūltyn ūlyqtaǧan asyl ana», «Ömır şyŋy», «Qaldyrǧan ızıŋ mäŋgılık», «Janym jadyrady jaqsy tılekterden», kışkentai balalarǧa arnalǧan «Sary qyz» atty kıtaptary jaryq körgen. Būdan būryn da qalamgerımız oqyrmandarynan jaqsy pıkırler jinaǧan, respublikamyzǧa tanymal jurnalist.
«Är adamnyŋ ömırı jazylmaǧan povest nemese roman» degen eken A.Puzikov «Jizn E.Zolia» atty tarihi ömırbaiandyq şyǧarmada. Şyn mänınde osy qysqa sözdıŋ astarynda ülken oidyŋ jatqany aiqyn. Adamnyŋ bükıl ömırı artta qalar igı ısterge arnalatyny belgılı.
Kısınıŋ kısılıgı, adamnyŋ adamdyǧy zamanda emes, sol zamandy jasap otyrǧan adamda ekenın tüsıngen jaǧdaida, ärbır daryn iesıne, erekşe adamǧa ynta qoiyp, onyŋ myna ǧūmyrynda atqarǧan mındetı men jasaǧan ısterın, özın qorşaǧan ortaǧa körsetken yqpalyn körıp qana qoimai, ony özgelerge tanytu da – igı ıstıŋ bır körınısı.
Keide bızder qasymyzdaǧy adamdardyŋ mamandyǧyn bılgenımızben onyŋ jan düniesın tüsıne aldyq pa? Ol jaǧy köbıne-köp tasada qalyp qoiady. Jer betınde qanşa adam bolsa, sonşa taǧdyr. Ainalyp jatqan jer şarynyŋ betınde ter tögıp, eŋbek etıp jürgen jandar qanşama. Olardyŋ keibıreuınıŋ özı taŋdap alǧan mamandyǧyndaǧy erekşe qabıletın tanyp, baǧalasaq, onyŋ ışkı düniesın ekınıŋ bırı bıle bermeidı. Ony baiqap, köpşılık jūrtqa jetkıze alatyn jurnalist-jazuşy ekenı aidan anyq. Olai bolsa, Ǧaliia qūrbymyzdyŋ publisist-jazuşy retınde tanuymyz bekerden beker emes.
Osy oraida, közımız körgen belgılı tūlǧalar men janymyzda jürgen ǧajap jandar turaly qalam terbegennıŋ özı, sol adamnyŋ ömırge degen közqarasynyŋ tereŋ ekenın sezbeuımız de mümkın emes. Keiıpkerın tauyp, taŋdap jazatyn jan retınde tanylǧan qūrbymyzǧa, ärıptesımızge rizaşylyǧymyz joǧary. Özımız bıletın, estıgen, körıp jürgen jandardy esımızge salyp, tebırentkenın de jasyra almaimyz.
Ǧaliia Qūsaiynqyzynyŋ «Tūlǧalar – ǧajap jandar» dep at qoiyp, köp jyldar boiyna özı sol tūlǧalarmen, ǧajap jandarmen aralasqanyn, olar jönınde jürekjardy pıkırlerın tızgenın körıp otyrmyz.
Publisistika – ädebiet pen jurnalistikanyŋ qoǧamdaǧy kökeikestı, ötkır mäselelerın qozǧaityn sala. Ol – ömırdıŋ äleumettık, öndırıstık, ǧylymi, mädeni jäne basqa qūbylystarynyŋ ömırderekterın negız etetın ädebi janr.
Orys jazuşysy M.Gorkii publisistikalyq ocherktı ǧylymi-zertteu men ädebi şyǧarmanyŋ ortasynda tūrǧan aralyq zat, ol bolaşaq kölemdı körkem şyǧarmanyŋ eskizı degen eken. Osyndai oiǧa qūralǧan özımızdıŋ publisist jazuşylarymyz da barşylyq.
Ǧaliia Qūsaiynqyzy – naǧyz jazuşy, onyŋ alyp jürgen taqyryby naǧyz publisistikaǧa tän kölemdı janr. Köptegen jazuşylar öz eŋbekterın publisistikadan bastap ülken jazuşylyq jolǧa şyqqandary barşamyzǧa belgılı.
Ǧaliia Qūsaiynqyzy Baltabai – qalamy jüirık, oily da köregen qalamger. Būl – ülken eŋbektıŋ jemısı. Būl kıtaptyŋ oqyrmandaryn täntı etıp, özı jazǧan jandardyŋ rizaşylyǧyna bölenetınıne senımımız zor.
Baiandy ÄLPİ,
M.Gorkii atyndaǧy ädebiet institutynyŋ tülegı, qalamger
