Astana damudyŋ daŋǧyl jolynda

Astana – memlekettıŋ altyn besıgı, eldıŋ jüregı, täuelsızdıktıŋ ordasy. Soǧan säikes ol künnen-künge ajarlanyp, körkeie tüsude. Öner, bılım, mädeniet pen ǧylymnyŋ ortalyǧy – bas qalamyzdy bügınde älem tanydy. Ǧasyrlar toǧysynda erke Esıldıŋ jaǧasynda boi kötergen säulettı şahardyŋ erteŋı bügınınen de nūrly bola tüspek. Bız bügın osy baǧytta elorda­da atqarylyp jatqan jūmystar turaly, onyŋ aldaǧy damu jospary men ösıp-örkendeuı töŋıregınde äŋgıme örbıtu maqsatynda Astana qalasy Säulet, qala qūrylysy jäne jer qatynastary basqarmasynyŋ basşysy Altynbek AHMETOVTI äŋgımege tarttyq.

– Altynbek Janatūly, ötken jyl sızder üşın nesımen erekşelendı?

– 2023 jyl bızdıŋ basqarma üşın jemıstı boldy desem artyq aitpaimyn. Oiǧa alǧan köptegen şarua şeşımın tapty. Solardyŋ eŋ bastysy – 2035 jylǧa deiıngı Astana qalasynyŋ Bas jospary bekıtıldı. Būl – män-maŋyzy zor qūjat. Jasyratyny joq, būrynǧy jospar eskıre bastady. Uaqyt bır orynda tūrmaidy ǧoi. Keibır mäseleler keide bız oilaǧannan anaǧūrlym tez bolyp jatady. Mıne, şahardyŋ ösu qarqyny o bastaǧy mejelegennen köp ılgerı ketıp qaldy. Sondyqtan oǧan eleulı özgerıs engızuge tura keldı. Onyŋ büge-­şıgesıne toqtalsam, ūzaq uaqyt alady. Tek keibır maŋyzdy tūsyn atap öteiın. Joǧaryda aityp ötkenımdei, jaŋa Bas josparda qalany 2035 jylǧa deiın damytudyŋ jan-jaqty mümkındıgı qarastyryldy. Būl jerde basa aitatyn jai – tūrǧyn üi salu men onyŋ infraqūrylymyn üilestıru. Basynda halyqtyŋ ösuı 700-800 myŋ şamasynda bolady dep boljansa, däl qazır resmi derek boiynşa elorda tūrǧyndary 1 million 350 myŋ adamnan asyp kettı. Olardyŋ baspanaǧa, balabaqşa men mektepke, densaulyq saqtau nysandaryna sūranysy bolady. Ony qamtamasyz etu mındetı qoiylady. Osy negızde bız Qazaq­stan Respublikasy İndustriia jäne infraqūrylymdyq damu ministrınıŋ 2020 jylǧy 30 qyrküiektegı №505 būiryǧyna säikes ötken jyly tamyz aiynan bastap jeltoqsan aiyna deiın bırneşe ret qoǧamdyq talqylau ötkızdık. Onda tūrǧyndardyŋ ötınışı boiynşa köptegen nysannyŋ egjei-tegjeilı josparlau jobasy äleumettık nysandarǧa auystyryldy. Dizain-kodqa säikes üilerdıŋ qasbetın retke keltıru jūmysy bastaldy. Būl qūjatty 2019 jyldyŋ jeltoqsan aiynda Astana qalasynyŋ mäslihaty bekıtken edı. Jalpy dizain-kod – qala örken­deuınıŋ negızgı bölşegınıŋ bırı. Qarapaiym tılmen aitqanda, būl – qalany, qala köşelerın, oramdardy, oramdy aimaqtardy bezendırudıŋ bıryŋǧai säulet ülgısı. Ol qala mekemelerınıŋ maŋdaişalaryna, jarnamalarǧa, abattandyru elementterıne, navigasiiaǧa jäne körnekı aqparatqa da tıkelei qatysty. Būl rette, jasyratyny joq, keibır käsıpkerler vitrinalarǧa ärtürlı banner men stiker jabystyrady. Qalanyŋ körnekılık kelbetın būzatyn mūndai körınısterge jol bermeu üşın atalǧan jūmystardy jüzege asyratyn «Astana jarnama» memlekettık kommunaldyq mekemesı qūryldy.

Būdan bölek, elordada 165 qoǧamdyq jäne aula keŋıstıgı abattandyrylyp, 1 millionnan astam jasyl jelek otyrǧyzyldy. Qūrylys kompaniialary üşın «Kögaldandyru jarǧysy» jasaldy. Astana qalasyndaǧy memorialdyq keşennıŋ üzdık eskiz-ideiasyna halyqaralyq säulet baiqauy jariialandy. Mıne, bır jylda tyndyrylǧan şarualardy qysqaşa tūjyrymdasaq, osylai boldy.

– Jaqynda Qazaqstan ­Respublikasynyŋ Ükımetı Astana qalasynyŋ 2035 jylǧa deiıngı Bas josparyn bekıttı. Endı osy qūjatqa keŋırek toqtala ketseŋız.

– Ötken jyldyŋ 31 qaŋ­tarynda Memleket basşysy ­Qasym-Jomart Toqaev elordany damytu mäselelerı boiynşa keŋes ötkızıp, bas şahardyŋ damu strategiiasyna säikes jaŋadan Bas jospar daiyndaudy tap­syrǧany mälım. Prezident elordamyz damudyŋ jaŋa ülgısıne köşuge, Astana innovasiialyq şahar boluǧa tiıs ekenın atap öttı. Älemde qalany basqarudyŋ jaŋa sifrly täsılderı qarqyndy türde enıp jatqanyn, bız de oǧan basa nazar audaruymyz keregın qadap aitty. Osyǧan orai, jan-jaqty qoǧamdyq talqylaudan keiın tūrǧyndardyŋ ūsynys-pıkırın eskere otyryp, «Astana qalasynyŋ 2035 jylǧa deiıngı Bas josparynyŋ» jaŋa jobasy ūsynyldy. Ol Ükımette bekıtıldı.

Aitu kerek, qūjatta qalany keşendı türde damytudyŋ negızgı baǧyt-baǧdary aiqyn körsetılgen. Ol – qala halqyna sapaly qyzmet körsetu jäne tırşılıktı qamtamasyz etu üşın jasalǧan 148 josparly sektor. Sonyŋ ışınde bırneşe tūrǧyn üi oramynan tūratyn ırı qalalyq aumaqty aituǧa bolady. Onda jalpy bılım beru mektepterınıŋ, balabaqşalardyŋ jaiau baratyn jerde boluy, balalardyŋ kölık qozǧalysy qarqyndy jalpy qalalyq magistraldardy kesıp ötuıne jol bermeu, qala tūrǧyndaryn, onyŋ ışınde balalar men qarttardy, tūrǧyndardyŋ qozǧalysy şekteulı toptardy qauıpsız jaiau baratyndai radiusta qyzmet körsetu mekemelerımen qamtamasyz etu qarastyrylǧan.

2017 jyldyŋ 6 aqpanynda Astanaǧa Aqmola oblysy Selinograd audanynyŋ 8719 gektar jerı qosyldy. Osylaişa, qala audany 79,7 myŋ gektar ūlǧaidy. Elordadan 30 şaqyrym radiusta şamamen 283 myŋ adam tūratyn 46 eldı meken bar. Demek, qalaǧa kün saiyn 85 myŋ adam kelıp-ketedı degen söz. Osyǧan orai, atalǧan qūjatta maiatniktık köşı-qon jaǧdaiyn jaqsartu, Astana aglomerasiiasy aimaǧyn damytu, qosymşa jūmys oryndaryn aşu, ömır sapasyn jaqsartu mäselelerı de közdelgen.

Bügıngı taŋda elordada orta bılım beretın 133 mektep bolsa, 2035 jylǧa qarai 164 jaŋa mektep salynbaq. Onyŋ ışınde 2025 jylǧa deiın – 74, 2025 jylǧa qarai 75 mektep paidalanuǧa beru josparlanuda.

Būǧan qosa, qazır mektepke deiıngı balalarǧa arnalǧan 429 mekeme bolsa, Bas josparda 2035 jylǧa qarai qosymşa 175 balabaqşa salu basty maqsat etıp qoiyldy. Al qaladaǧy 186 memlekettık jäne jeke menşıktegı densaulyq saqtau nysany, Bas josparǧa säikes, 2035 jylǧa qarai taǧy 93 nysanǧa artpaq.

Elordada ekınşı ainalma joldyŋ qūrylysy bıtıp qaldy. Sonymen qatar üşınşı ainalma jol salu josparlanyp otyr. Ol kenttengen aumaq şekarasy arqyly ötedı. Ärı qalaışılık tranzittık qozǧalysty qamtamasyz etedı. Būl ainalma jol öndırıstık aimaq arqyly qalanyŋ şyǧys, oŋtüstık bölıkterın qamtyp, Telman eldı mekenınen Taldyköl arqyly İlinka, odan keiın Köktalǧa deiın jalǧasady.

Jaŋa Bas josparǧa säikes, keleşekte elordada ıskerlık audandar jobasy ıske aspaq. Osyǧan säikes, radialdy-­ainalma baǧyttaǧy joldar qiylysynda kölık-auystyryp otyrǧyzu toraptary qūrylady. Mūndai toraptar tek kölık infraqūrylymyn, iaǧni parkingtı, terminaldardy, LRT, BRT stansalaryn ǧana emes, sonymen bırge, sauda-­oiyn-sauyq keşenderın, biznes ortalyqtardy, sauda zaldaryn qamtidy.

Qazırgı uaqytta magistraldy köşeler men joldardyŋ qiylysynda 21 jol aiyryǧy bar. Ūzaq merzımdı keleşekte, iaǧni 2035, 2050 jyldarǧa qarai taǧy 69 jaŋa qūrylys salu josparlanyp otyr. Taiau uaqytta şaǧyn ainalma joldarda bırneşe jol aiyryǧyn salu közdelgen.

Būǧan qosa, 2030 jylǧa deiın Astana qalasynyŋ injenerlık-kölık infraqūrylymyn qamtamasyz ete otyryp, Astana qalasyn salu boiynşa keşendı jospar äzırleu; Astana aglomerasiiasyn aumaqtyq damytudyŋ öŋıraralyq shemasyn tüzetu (özektendıru); Astana aglomerasiiasyn damytudyŋ 2024-2028 jyldarǧa arnalǧan keşendı ıs-şaralar josparyn äzırleu qarastyrylǧan.

– «Astana – jaily qala» tūjyrymdamasy turaly ne aitasyz?

– «Astana – jaily qala» jobasynyŋ maqsaty – Astana qalasynda jailylyq pen tūraqtylyqty qalyptastyryp, adamdardyŋ densaulyǧyn nyǧaituǧa jaǧdai jasau.

Jaŋa jasyl aimaqtar men saiabaqtardy, skverlerdı köbeitıp, tazalyqty saqtau, ainalanyŋ lastanuyn azaitu jäne qalanyŋ ekologiialyq qauıpsızdıgın arttyru jönınde qabyldanǧan jobany jüzege asyru da basty nazarǧa alynuda. Osy negızde köşede jüru tärtıbın qadaǧalap, qalada jaiau jürgınşılerdıŋ qozǧalysyn jeŋıldetu, ǧimarattardyŋ energiia tūtynuyn azaityp, aua raiyna yŋǧaily infraqūrylymdardy jüzege asyru, qaldyqtardy qaita öŋdeu, kömırqyşqyl gazynyŋ şyǧaryndylaryn azaitu, bioärtürlılıktı arttyru master-jospary qarastyrylǧan. Būǧan J.Omarov köşesındegı tarihi köşeler men amfiteatrlardy, «teatr bulvaryn», Beibıtşılık köşesı boiyndaǧy säulet önerınıŋ belgılı nysandaryn körkeitu men abattandyru jūmystaryn da qosuǧa bolady.

– Astana säuletınıŋ bolaşaǧy jaily ne aituǧa bolady?

– Bolaşaqta qūrylys qar­qynyn Myŋjyldyq alleiasy, Telman tūrǧyn alaby men Tūran daŋǧylynyŋ batysynda jandandyru közdelude.

Tūrǧyn üi qory osy kezeŋde (2035 jylǧa deiın) är adamǧa 30 şarşy metrden 68,2 mln şarşy metr baspana saludy mejeleidı.

Rekreasiialyq aumaqtardyŋ audany 42,6 myŋ gektarǧa ösıp, 1 adamǧa eseptegende 18,7 ş.m-den keluı kerek.

Bas josparda elordanyŋ «jasyl beldeuın» keŋeitu de közdelgen. Oǧan biyl qosymşa 2700 gektar jer bölındı.

2035 jylǧa qarai qalanyŋ köşe-jol jelısınıŋ ūzyndyǧy 1000 km-ge deiın ūlǧaiady dep josparlanyp otyr. Al jalpy ūzyndyǧy 2586 km-ge jetpek (qazırgı uaqytta 1582,7 km).

Bas jospar jobasy sonymen qatar BRT jäne LRT siiaqty balama qoǧamdyq kölık türlerın damytudy qarastyrady.

Negızgı magistraldardy tüsıru üşın äsırese Esıl audanynda 5 ırı köpır salu qaras­tyrylǧan.

Barşaǧa aian, ötken jyldyŋ soŋynda äl-Farabi daŋǧylynan Täuelsızdık daŋǧylyna ötetın jaŋa köpır aşyldy. Endı ­Kenesary köşesı men Qorǧaljyn tasjolyn jalǧaityn taǧy bır köpırdıŋ qūrylysy bastaldy. Sondai-aq 2035 jylǧa qarai Bas josparda 20 jaŋa kölık aiyryǧyn ıske qosu josparlansa, onyŋ 2-euı 2022-2023 jyldary paidalanuǧa berıldı.

– Köşeler men aulalardy körkeitu jūmysy qalai bolmaq?

– Qala äkımdıgı elordany abattandyru men kögaldandyru tūjyrymdamasyn äzırledı. Osyǧan bailanysty şahardyŋ 5 audanynda da tūrǧyndar öz ideiasy men ūsynysyn ortaǧa salǧan qoǧamdyq talqylaular ötkızıldı. Osy tūjyrymdamany äzırleu kezınde qarapaiym halyqtyŋ barlyq sūranysy eskerıldı.

Aitalyq, 2023 jyly 165 qoǧamdyq jäne aula keŋıstıgı abattandyrylyp, 1 millionnan astam jasyl jelek otyrǧyzyldy. Endı aldaǧy 3 jylda 600 qoǧamdyq jäne aula keŋıstıgın abattandyru josparlanuda. Eŋ dūrysy, üiınıŋ terezesınıŋ aldynda ärbır adam kem degende 3 aǧaş eguı kerek. Tūrǧylyqty jerı kem degende 30 paiyz jasyl jelekpen jabyluy kerek, al ülken saiabaq nemese jasyl aimaq üiden 300 metrden aspauy kerek. Köşelerdıŋ bıryŋǧai stilı, ülken jemıs aǧaştary men köpjyldyq būtalardy otyrǧyzu mäselesı qarastyrylady. Osy maqsat-müddelerdı negızge ala otyryp, qaita qūru jönındegı barlyq joba kedergısız orta, inkliuziia jäne kögaldandyru jarǧysy qaǧidattarynda äzırlenetın bolady. Būl – Qazaqstan halqynyŋ süiıktı megapolisı keleşegınıŋ keŋ pışılgen, tereŋ oilastyrylǧan Bas josparyndaǧy atqarylar jūmystyŋ negızgı tūjyrymdary. Ony jüzege asyryp, būqaranyŋ kädesıne jaratu barşamyzdyŋ azamattyq mındetımız boluy kerek.