Balanyŋ kıtap oquǧa degen qyzyǧuşylyǧy bastauyş synypta qalyptasqany dūrys. Sebebı jetkınşekter eş närsege qyzyqpasa, eşteŋe üirene de almaidy. Qazır mektep oquşylarynyŋ kıtap oquǧa degen yntasy tömen ekenı barşaǧa aian. Türlı platformada oiyn oinap, äleumettık jelılerdegı maǧynasy joq beinerolikter tamaşalaumen uaqytyn bosqa ötkızetınder köp. Sol üşın mamandar jazǧy kanikul kezın tiımdı paidalanyp, balalardyŋ kıtap oquǧa degen qūlşynysyn oiatuǧa keŋes beredı. Elorda.info tılşısı Ustaz Pro ortalyǧynyŋ ädısker-trenerı Altyn AMANOVAMEN osy taqyryp töŋıregınde sūhbattasty.
– Balalardyŋ kün ūzaq gadjetke üŋılıp otyruy ata-analardy alaŋdatady. Sol üşın keide eresekter balalardy qadaǧalap, tıptı mäjbürlep kıtap oqytyp jatady. Ülkenderdıŋ mūndai äreketın sız maman retınde qalai baǧalaisyz jäne küştep kıtap oqytudyŋ nätijesı bola ma?
– Ata-ana balanyŋ sezımın, taŋdauyn syilap, ony qabyldauy kerek. Mysaly, balasy qandai da bır kıtapty oqudan üzıldı-kesıldı bas tartuy mümkın. Būl jaǧdaida eresekter kıtap üşın balasymen qarym-qatynasty būzbaǧany dūrys. «Jaqsy, saǧan būl kıtap ūnamaidy eken, onda ne turaly oqyǧyŋ keledı? Qandai keiıpkerler bolǧanyn qalaisyŋ?» degen sūraqtar arqyly qalauyn anyqtasa bolady. Oqyǧysy keletın kıtapty bırge taŋdauǧa ūsynys bıldırseŋız, bala quana qabyldaidy. Mūqabasy köz tartatyn, ışınde suretterı qanyq kıtaptar düken söresınde tolyp tūr. Alaida mäjbürlep, renjıp nemese ūrysyp oqytu dūrys emes. Eresekter bır jaǧdaidy tüsınse eken deimın. Bala qyzyqqan kezde ǧana kıtapty qolyna alady. Al ony qyzyqtyru bızge bailanysty. Mysaly, özımız qandai da bır filmdı körmes būryn aldymen trillerın, qysqa üzındılerın nemese jazylǧan pıkırlerdı bır şolyp şyǧamyz. Ūnasa ǧana kinoteatrǧa baramyz. Bala da däl solai. Sol üşın jaqyndary kıtaptaǧy oqiǧa jelısın körkem türde qysqaşa baiandap, jetkıze alsa, ärı qarai qalai örbıgenın bıluı üşın bala kıtapty özı ızdeidı. Mäjbürlep oqytqannan nätije bolmaidy. Ol qoryqqannan, qatal tärtıp bolǧannan keiın ǧana oquy mümkın. Bıraq kıtapqa degen qyzyǧuşylyǧy müldem joǧalady.
– Jazǧy kanikul kezınde balalardyŋ kıtap oquǧa degen qyzyǧuşylyǧyn qalai arttyruǧa bolady?
– Balalar eŋ bırınşı ata- anasynan ülgı alady. Sondyqtan aldymen ata-anasy jaqsy tärbie berıp, ülgı körsetuı üşın özı de kıtap oquy tiıs. Äsırese bastauyş synyp oquşylary äke-şeşesınıŋ aitqanyn emes, olarǧa elıktep, körgenın jasaidy. «Bılım – kıtapta» degen qaǧidany bala tüsınuı kerek. Qyzyǧuşylyǧyn arttyrudyŋ bır täsılı retınde kıtapty balanyŋ özıne taŋdatudy ūsynar edım. Ol üşın dükenge bırge baryp, jaqsy bezendırılgen, qyzyqty, eŋ bastysy, bala özı qalaǧan kıtapty satyp äperse bolady. Qazır 3D formattaǧy ertegıler bar. QR-kod arqyly ondaǧy januarlardyŋ qimyl-qozǧalysyn köru, dybystardy estu balaǧa qatty ūnaidy. Būǧan qosa, kıtap taŋdaǧanda balalardyŋ jas erekşelıgın eskeru kerek. Kei kezde balalar būryn oqyp şyqqan kıtaptardy qaitadan oqyǧysy keledı. Oǧan kelısken jön. Ata-analar esten şyǧaratyn taǧy bır jaǧdai bar, ol – kıtap oquǧa yŋǧaily jaǧdai, jaryq oryn, jaqsy atmosfera jasau. Jalpy balalardy, jastardy kıtap oquǧa yntalandyru – barlyq qoǧamǧa tän mäsele. Bırqatar memlekette arnaiy baǧdarlama qabyldanǧan. Mäselen, Japoniiada mektep oquşylary 30 jyl būrynǧy körsetkışpen salystyrǧanda qazır ekı ese köp kıtap oqidy eken. Būl nätijenı Japoniianyŋ ūlttyq balalar kıtaphanalary qauymdastyǧy jürgızgen zertteu körsetken. Mälımetterge säikes, būl elde bastauyş synyp oquşylary aiyna orta eseppen 13 kıtap oqidy. Būdan bölek, elektrondy mätınderden görı qaǧaz kıtaptardy jaqsy köretını anyqtalǧan. Bügınde Japoniia balalardyŋ kıtap oqu belsendılıgın qoldau turaly arnaiy zaŋ şyǧarǧan jalǧyz el bolyp otyr. Ūlybritaniiada balalardyŋ kıtap oquǧa degen yntasyn arttyrudyŋ keŋ auqymdy baǧdarlamalary jasalǧan. Mysaly, «Jazǧy demalysta kıtap oquǧa şaqyru», «Kıtap oqudy basta», «Otbasymyzben bırge oqiyq» degen jobalardy ıske asyryp jatyr. Taǧy bır qyzyǧy, Angliiada 3 jasqa kelgen är balaǧa «kıtaptar portfelı» ūsynylady eken. Fransiiada kıtap oqu mäselesın şeşu Mädeniet ministrlıgı men Ükımettıŋ basty mındetıne ainalǧan. «Oqymysty qala» jobasy barlyq qala tūrǧynyn kıtap oquǧa baulidy. Sondai-aq köşelerde oqyrmandardy jinap dauystap kıtap oqu jobasy bar. Joba kıtap oqudy ūnatpaityn, bıraq jaqsy kıtaptyŋ mazmūnyn tyŋdaǧysy keletınderge arnalǧan. Būl balalardy ǧana emes, eresekterdı de qyzyqtyrady.
– Ata-ana balasy kıtapty tolyq oqyǧanyn, ondaǧy oidy dūrys tüsıngenın qalai anyqtaǧany dūrys?
– Bärımızdıŋ jaratylysymyz ärtürlı, bırımız audial, vizual, endı bırımız kinestetikpız. Iаǧni oqyǧanyn tek auyzşa mazmūndap beretın oquşylar bar, endı bırı kıtaptaǧyny qozǧalys, türlı dybys arqyly jetkızgendı ūnatady. Vizual oquşy oqiǧalardyŋ ne keiıpkerlerdıŋ suretın salǧandy qalauy mümkın. Demek, balanyŋ erekşelıgıne, qabıletıne qarai mamandar men ata-analar türlı pedagogikalyq ädıs-täsıldı qoldana alady. Balalardan kıtaptan ne tüsıngenın anyqtau üşın mūǧalımder qoldanatyn «7 sūraq» degen täsıl bar. «Ol kım, ne, qalai, ne üşın, nege, nege olai boldy, basqaşa qalai boluy mümkın?» degen saualdar balanyŋ oiyn jinaqtauǧa kömektesedı. «Oqyp şyqtyŋ, endı tüsıngenıŋdı maǧan aityp ber» dep talap etu oquşylardyŋ ışkı qarsylyǧyn tudyrady. Onyŋ üstıne qazır balalardyŋ sözdık qory az, oiyn qazaqşa jetkıze almaidy. Suret, qimyl-qozǧalys, änmen jetkızu äldeqaida jaqsy nätije beredı. Türlı zertteu nätijesıne qarasaq, kışkentaiynan köp kıtap oqyǧan balanyŋ bolaşaqta jetıstıkke jetu yqtimaldyǧy joǧary. Sondyqtan balasynyŋ bolaşaǧyna jauapkerşılıkpen qaraityn ata-ana kıtap oquǧa köŋıl bölgenı abzal.
Torǧyn AMAN
