Aqpan aiynyŋ basynda Astana qalasynda grek-rim, erkın jäne äielder küresınen Qazaqstan chempionaty ötıp, oǧan öŋırlerden 600-den astam baluan keldı. Bız baluandardyŋ babyn baiqap, küres türlerınıŋ damu deŋgeiın saraladyq.
Küres türlerınen Qap tauynyŋ ökılderınıŋ deŋgeiı joǧary. Äsırese, Daǧystan baluandarynyŋ baby men baǧy artyq. Qazır Evropa men Aziia elderınıŋ tu astynda daǧystandyqtar köptep öner körsetedı. İranda küres türlerı ūlttyq sport sanatyna jatady. Tıptı daŋqty baluandaryn «ūlt batyryna» balap, jastarǧa ülgı-önege etedı. Sondyqtan irandyqtar küresten osal emes. Keiıngı jyldary sport ǧylymy damyǧan AQŞ pen Japoniianyŋ baluandary bäsekenı qyzdyryp jür. Türkiia, Äzerbaijan, Qyrǧyzstan jäne Moŋǧoliia baluandary altyn medalǧa talasyp, ara-tūra tūǧyrdyŋ biıgınen körınude. Grek-rim küresınen bızdıŋ baluandar 25 jyl būryn Afinada ötken älem chempionatynda daralansa, Atlanta Olimpiadasynda chempion şyqty. Al erkın küresten byltyr Belgradta ötken älem chempionatynda tūŋǧyş ret chempion şyqty. Basqa maqtanarlyq jetıstıgımız az.
Ärine, būǧan sport sarapşylary türlı sebep-saldaryn keltıredı: baluandar psihologiialyq tūrǧydan daiyn emes, fizikalyq äleuetı men taktikalyq şeberlıgı jetpeidı, funksionaldyq dene daiyndyǧyna deŋgeiı tömen, sporttyq medisina men ǧylym damymaǧan. Olai bolsa, jyl saiyn milliondaǧan qarjyny ne üşın, kım üşın bölınıp jatyr? Aldymen, osy kemşılıkterdı joiatyn jüielı jūmys jürgızu kerek emes pe? Bır qūramaǧa bır psiholog, massajist, dietolog emes, bairaqty bäsekege qatysatyn ärbır sportşyǧa bır-bır mamannan bekıtılse qaitedı? Būl täjıribe Japoniia men AQŞ-ta bar emes pe?
Biyl – Olimpiadalyq sikldı tüiındeitın jyl. Endı sportşylar Parij törınde öner körsetu üşın baryn salady. Jaqsylyq Üşkempırov atyndaǧy sport saraiynda osyndai aurany sezındık. Aldymen 10 salmaq därejesınde beldesken grek-rim küresınıŋ şeberlerı kılemge şyqty.
55 kelı salmaqta altyn medalǧa basty ümıtker Amanǧali Bekbolatov boldy. Būǧan deiın ekı ret Aziia chempionatynda jülde alǧan baluan Bışkek qalasynda ötetın lisenziialyq turnirge baruǧa ümıttı boldy. Jartylai finalda Amanǧalidyŋ osal tūsyn astanalyq Aibek Aitbekov tapty. Söitıp, Aibek chempionattyŋ alǧaşqy sensasiiasyn tırkegenımen, finalda jetısulyq qarsylasy Nūrzat Qabdyrahimovqa şamasy jetpedı.
60 kelı salmaqta beldesken Aziia chempiony, älem chempionatynyŋ jüldegerı Aidos Sūltanǧali jarysqa babynda kelıptı. Qarsylastaryn oŋai jeŋıp, altyn medalǧa qol sozdy. Älemde būl salmaqta qyrǧyzstandyq Jolaman Şarşenbekov üstemdık qūryp tūr. 2022 jäne 2023 jylǧy Belgradta ötken älem chempionatynda «atoi saldy». 2022 jyly Aidostyŋ joly jartylai finalda Jolamanmen tüiısıp ūtylyp qalǧan edı. Aidosqa şyn myqty ekenın däleldep, Olimpiada oiynynyŋ altynyn alu üşın Şarşenbekov syndy myqtylardy moiyndatuy kerek.
Bızdıŋ nazarymyz auǧan taǧy bır salmaq – 77 kelı. Būl salmaqta ūzaq jyldan berı Demeu Jadraev myqty ekenın däleldep keledı. Älem jäne Aziia chempionatynda el namysyn qorǧap, kümıs medal da, qola medal da aldy. Jetıspei tūrǧany – altyn medal. Ol üşın qyrǧyz darasy Aqjol Mahmūdov syndy myqtyny ūtuy kerek. Qazır Aqjol Tokio Olimpiadasyndaǧy kümıstı altyn medalǧa auystyru üşın daiyndalyp jatyr.
Demek bızdıŋ Aidos pen Demeu Alataudyŋ arǧy betındegı baluandarmen teŋ öner körsetken kezde ǧana altyn medaldıŋ kermek dämı sezıledı…
Soŋǧy ret Olimpiada jüldesın 87 kelı salmaqta Daniial Gadjiev alǧan-dy. Sodan keiıngı uaqytta qazaq baluandarynyŋ joly bolmai jür. Bälkım, Daniial baǧyndyrǧan biıktı 87 kelıdegı el chempiony Azamat Qūstubaev baǧyndyrar. Elordalyq baluannan ümıt kütemız. Qaşanda älemdık deŋgeidegı turnirlerde bızdıŋ auyr salmaqtaǧy grek-rim ökılderı medalǧa talasatyn. Sol dästürdı Oljas Syrlybai pen Älımhan Syzdyqov jalǧastyrar.
Endı äielder küresıne köşeiık. Bızdıŋ baluan qyzdar üş ret Olimpiada oiyndaryna qatysyp, alty ret jülde aldy. Būl – erkın jäne grek-rim küresı baluandarynyŋ nätijesınen joǧary körsetkış. Pekin Olimpiadasynda Elena Şalygina jüldelı bolsa, Londonda – Guzel Maniurova, sondai-aq Rio-de-Janeiroda – Ekaterina Larionova men Elmira Syzdyqova quantty.
Äielder küresınde elordalyq baluandar myqty ekenın däleldedı. 53 kelı salmaqty Jyldyz Eşimova, 57 kelıde Emma Tisina, 76 kelıde Jämila Bakbergenova altyn medal alsa, 68 kelıde beldesken Mädina Bakbergenovaǧa kümıs medal būiyrdy.
Küres janküierlerınıŋ nazary auǧan ortalyq küres 76 kelıde oryn aldy. Qarsylastarynyŋ osal tūsyn tapqan ekı myqty – Elmira Syzdyqova men Jämila Baqbergenova finalda kezdestı. Ekeuınıŋ de ataq-daŋqynan at ürkidı. Bırınşısı – Olimpiada oiyndarynyŋ jüldegerı, ekınşısı – älem chempionatynyŋ üş dürkın jüldegerı. Bır-bırınıŋ qyr-syryn jaqsy bıletın baluandar aŋdysyp jürmei, ūtymdy ädıs jasauǧa bırden kırısıp kettı. Jämilanyŋ soŋǧy sekundtarda jasaǧan ädısı tört balǧa baǧalanyp, jeŋımpaz boldy.
Erkın küreste 57 jäne 65 kelıde sensasiia oryn aldy. Jeŋıl salmaqta beldesken Erasyl Mūhtarūly jeŋıs jolynda Rahat Qaljan, Meirambek Kartbai syndy chempiondardy ūtty. Olimpiadalyq salmaq – 65 kelıde 20 jastaǧy maŋǧystaulyq Maiis Aliev myqty ekenın däleldedı. Ol jartylai finalda halyqaralyq deŋgeidegı sport şeberı Adlan Askarovty, finalda byltyrǧy chempion Sanjar Mūhtardy jeŋdı. Osy salmaqta Şymkent qalasynyŋ atynan küresken reseilık legioner Nachyn Kuular üşınşı oryn aldy.
Kürestıŋ būl türınen ortalyq küres 74 jäne 97 kelıde oryn aldy. Olimpiadalyq ekı salmaqqa yŋǧai myqtylar jinaldy. Mäselen, 74 kelıde bes bırdei Aziia chempiony qatysty. Olar: Sanjar Dosjanov, Darhan Esenǧali, Daniiar Kaisanov, Syrbaz Talǧat, Nūrqoja Qaipanov.Finalǧa soŋǧy ekeuı şyǧyp, Nūrqoja jeŋımpaz atandy. Būl salmaqta älem chempionatynyŋ kümıs jüldegerı Nūrlan Bekjanov ta jüldesız qaldy. Iаǧni 74 kelıde bäseke joǧary. Osy bäseke Aziia men älemde bızdıŋ baluandardy üzdık etse jaqsy. 97 kelıde älem chempiony Rizabek Aitmūhan men Aziia chempionatynyŋ köp dürkın jüldegerı Alişer Erǧali beldesıp, 10:14 esebı tırkeldı. Söitıp, Bışkekte ötetın lisenziialyq turnirge Alişer joldama aldy.
Aziia küres federasiiasynyŋ prezidentı, Qazaqstan küres türlerı federasiiasynyŋ basşysy Däulet Tūrlyhanov chempionattyŋ jabylu räsımınde Parij Olimpiadasyna joldama alǧan, älem chempionatynyŋ jüldegerı Azamat Däuletbekovke «Eŋbek sıŋırgen sport şeberı» ataǧyn berıp, bairaqty bäsekede sättılık tıledı.
