Memleket tarapynan barşa qazaqstandyqtyŋ baspanaly boluyna jaǧdai barynşa jasalyp jatqan sekıldı. Bır qaraǧanda, tömen paiyzben ipotekalyq nesie aluǧa, keiın päterdı satyp alu qūqyǧyna ie boluǧa mümkındık bar körınedı. Alaida jyldap kezekke tūrǧanmen, baspanaǧa qoly jetpei jürgender jetkılıktı. Sebebı memlekettık tūrǧyn üi baǧdarlamalarynyŋ şarty oiǧa qonymsyz.
Osy aidaǧy öŋırlerge jūmys saparymyzdyŋ barysynda sailauşylarmen kezdesudıŋ barlyǧynda derlık tūrǧyn üi mäselesı köterıldı. Ne auylda üiı joq, ne qaladan baspana ala almai qinalyp jürgen otandastarymyz bar. Aiyna respublikadaǧy eŋ az jalaqy sanalatyn 85-100 myŋ teŋge ǧana alatyn adamdar ipotekalyq nesienıŋ bastapqy jarnasyn da jinai almai otyr. 20-30 paiyz bastapqy jarna öte köp bolyp tūr.
Mysaly, «Tūrǧyn üi-kommunaldyq infraqūrylymdy damytudyŋ 2023-2029 jyldarǧa arnalǧan tūjyrymdamasy» qalyŋ köpşılıkke emes, tūrǧyn üi kezegınde tūrǧan mūqtaj jandarǧa ǧana arnalǧan ärı būl baǧdarlama aiasynda tek äkımşılık ūsynǧan jaŋa üiden ǧana baspana aluǧa bolady. Al qazır keibır öŋırde soŋǧy 2 jylda salynǧan nysan joq. Sebebı ondai arzan üilerdı salu üşın qarjy kerek. Saldarynan üi kezegı jyljymaidy.
«7-20-25» baǧdarlamasy boiynşa köp adam ipoteka räsımdei almai jür. Būl baǧdarlamaǧa jylyna 100 mlrd teŋge bölınedı, aiyna şaqqanda 8,3 mlrd teŋge. Osy qarajatty bankterge bölsek, bır bank tek 70 adamǧa ǧana ipotekalyq nesie bere alady. Qazırgı taŋda «Otbasy bank» AQ öŋırlık äkımdıktermen bırlese otyryp, jastarǧa arnalǧan derbes baǧdarlamalardy ıske asyryp jatyr. Alaida būl baǧdarlama 35-ke tolmaǧan jastardyŋ bärın bırdei baspanamen qamtyp jatqan joq. Oǧan tek densaulyq saqtau, bılım beru, mädeniet, sport, äleumet salasynyŋ, JOO men ǦZİ, qūqyq qorǧau organdary, kommunaldyq mekemelerdıŋ profildık qyzmetkerlerı, jurnalister qatysa alady. Bıraq jeke kompaniiada qyzmet etetın, bazarda sauda-sattyqpen ainalysatyn, taksi jürgızuşısı bolyp jürgen jastar qatysa almaidy. Būl ädıletsız dep sanaimyn.
Elımızdegı barlyq azamatty qalai baspanamen qamtamasyz etuge bolady degenge ūsynysymdy aitaiyn. Tūrǧyn üi baǧdarlamalarynyŋ şartyn özgertu kerek. Üi kezegınde tūrǧan azamattardyŋ äleumettık jaǧynan osal toptary üşın ipotekalyq nesienı tölem qabıletın rastausyz 2 paiyzben beru qajet. Sonymen qatar alǧaşqy jarna 0 paiyz bolyp, bırınşı (pervichka) jäne ekınşı (vtorichka) naryqtan päter aluyna rūqsat berılgenı dūrys jäne päter baǧasyna şekteu bolmauy kerek. Ekınşı naryqtan päter aluǧa rūqsat bersek, baǧa ösıp ketedı dep qorqudyŋ qajetı joq. Sebebı joǧaryda körsetılgen sanattar sany kölge tamǧan tamşydai. Azamat qai öŋırde üi kezegınde tūrsa, baspanany tek sol öŋırden aluy tiıs. Sondai-aq konkurs jyl kezegıne bailanysty bolǧany abzal. Iаǧni üi kezegıne kım erte tūrdy, päter sol adamǧa tiesılı. Eşqandai kategoriiaǧa basymdyq berılmeu kerek.
Jastar sanatyna kelsek, olarǧa 5 paiyz alǧaşqy jarnamen jäne 5 paiyz stavkamen ortaq baǧdarlama kerek. Är öŋırge ärtürlı ataumen baǧdarlama oilastyra bergenşe, bır ortaq baǧdarlama jasalsa igı. Eşkımdı bölıp jarmai, öz qalasynda kem degende 1 jyl jūmys ötılı bar 35 jasqa deiıngı jastardyŋ barlyǧyn qatystyrǧan jön.
Propiska sūratu talabyn alyp tastau qajet, sebebı baspanasy joq jastar kımnıŋ üiıne tırkeledı? «El bolaşaǧy – jastardyŋ qolynda» deimız, üi-küiı joq jastardan qandai bolaşaq kütemız?!
Būdan bölek, äleumettıŋ barlyq sanatyna, iaǧni jalpyǧa ortaq arnaiy baǧdarlama qajet. Bolaşaqta «Otbasy bank» arqyly jüzege asatyn «9-20-25» baǧdarlamasyna jylyna 150 mlrd teŋge bölu josparlanyp jatyr. Būl baǧdarlamanyŋ alǧaşqy jarnasyn 20 paiyzdan 10 paiyzǧa azaitu kerek. Alǧaşqy jarnany jinau köp adamǧa oŋai bolmai tūr. Paiyz mölşerlemesın 8 paiyzǧa tömendetsek, halyqqa tiımdırek bolady. Sondai-aq alǧaşqy jarnany päter aluşyǧa Bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qorynan (ENPF-tan) jaqyn tuystar arasynda 50 paiyz qarajatqa deiın tabystaudy rūqsat etken dūrys dep sanaimyn. Jaqyn tuystarǧa jūbaiyn, ata-ana, bır äkeden ne bır anadan tuǧan bauyrlar, nemerelerdı jatqyzuǧa bolady.
Nauryz SAILAUBAI,
Mäjılıs deputaty
