Qazırgı kezdegı bılım berudegı basty maqsat – jan-jaqty bılımdı, ömır süruge beiım, özındık oi-talǧamy bar, adamgerşılıgı joǧary, bäsekege qabılettı jeke tūlǧany tärbieleu. «Adamǧa qūlaq pen tıl qalai kerek bolsa, bılım de däl solai qajet» dep A.Baitūrsynūly atamyz aitqandai, qazırgı taŋda adam neǧūrlym ideialyq jaǧynan bılımdı bolsa, soǧūrlym öz ısınde tabandy, tabysty, myǧym bolmaq.
Sapaly bılım beru degenımız – ǧylymǧa negızdelgen jüielı baǧdarlama boiynşa teoriialyq, praktikalyq ıske qabılettı, eŋbekke baulu, dünietanymyn keŋeitu jäne balanyŋ boiyndaǧy bar qabıletın kemelıne keltırıp jan-jaqty tūlǧa tärbieleu bolyp tabylady. Oqytu men tärbieleudıŋ üzdıksız prosesı – sapaly bılım beru.
Qazırgı taŋdaǧy oqytudyŋ ädıs-täsılderı özgerdı. Bılım berudıŋ mazmūny jaŋartylyp, jaŋaşa oi-pıkır paida boldy. Osyǧan bailanysty mūǧalımder aldynda oqytudyŋ ädıs-täsılderın ünemı jaŋartyp otyru jäne tehnologiialardy meŋgeru, ony tiımdı qoldana bılu mındetı tūr. Bılım beru baǧdarlamasynyŋ negızgı maqsaty – bılım mazmūnynyŋ jaŋaruymen qatar, kriterialdy baǧalau jüiesın engızu jäne oqytudyŋ ädıs-täsılderı men ärtürlı qūraldaryn qoldanudyŋ tiımdılıgın arttyrudy talap etedı. Qazırgı qoǧamnyŋ özektı mäselelerınıŋ bırı – äleumettık, ekonomikalyq özgermelı jaǧdailarda ömır süruge daiyn bolyp qana qoimai, sonymen qatar ony jüzege asyruǧa, jaqsartuǧa igı yqpal etetın jeke tūlǧany qalyptastyru. Ūly pedagog Y.Altynsarin «Oqytuşy baǧalaǧanda olardyŋ ıske qatysy joq sözderıne qarap emes, olardyŋ egısterınıŋ betıne şyqqan jemısterıne, iaǧni oquşylaryna qarai baǧalau kerek» dep aitqandai, oquşy jetıstıgın naqty baǧalau mäselesı – bılım beru jüiesındegı özektı mäselelerdıŋ bırı. Osy qajettılıktı şeşu joldarynyŋ bırden-bır joly oquşy bılımın kriterialdy baǧalau jüiesı boiynşa saralau.
Kriterialdy baǧalau jüiesındegı eŋ maŋyzdy närse – oqu prosesınıŋ özı, sol arqyly oquşy özın-özı baǧalaudy üirenıp, öz bılımınıŋ artyqşylyqtary men kemşılıkterın körıp, ärı qarai qalai damu kerektıgın tüsınedı, iaǧni būl jüiede oquşynyŋ qalai jūmys jasaǧany, qalai oilanǧany baǧalanady. Öz kezegınde, bılım beru sapasyn joǧarylatu oquşylar jetıstıkterın baǧalaudyŋ naqty kriteriilerın jasaudy talap etedı. Baǧalaudaǧy erekşe amal – kriterii arqyly baǧalau. Kriterialdy baǧalau – būl bılım berudıŋ maqsaty men mazmūnyna negızdelgen oquşynyŋ oqu-tanymdyq qūzyrlyǧyn qalyptastyruda aldyn ala belgılengen jetıstıktermen salystyru ürdısı, belgılı bır kriteriiler arqyly baǧalau. Jaŋartylǧan bılım berudıŋ maŋyzy – oquşy tūlǧasynyŋ üilesımdı qolaily bılım beru ortasyn qūra otyryp syn tūrǧysynan oilau, zertteu jūmysyn jürgızu, täjıribe jasau, AKT-ny qoldanu, kommunikativtı qarym-qatynasqa tüsu, jeke, jūppen, topta jūmys jasai bılu, funksionaldy sauattylyqty, şyǧarmaşylyqty qoldana bıludı jäne ony tiımdı jüzege asyru üşın qajettı tiımdı oqytu ädıs-täsılderdı
(bırlesken oqu, modeldeu, baǧalau jüiesı, baǧalaudyŋ tiımdı strategiialary) qoldanu. Jaŋartylǧan bılım beru baǧdarlamasynyŋ erekşelıgı – spiraldı qaǧidatpen berıluı. Baǧalau jüiesı de tübegeilı özgerıske ūşyrap, kriterialdy baǧalau jüiesıne ötedı. Kriterialdy baǧalau kezınde oquşylardyŋ ülgerımı aldyn ala belgılengen kriteriilerdıŋ naqty jiyntyǧymen ölşenedı. Oquşylardyŋ pän boiynşa ülgerımı ekı täsılmen baǧalanady: bölım boiynşa jiyntyq baǧalau (BJB) jäne toqsan boiynşa jiyntyq baǧalau (TJB). Balanyŋ jan-jaqty ızdenuıne yntalandyrady. Kriterialdy baǧalau jüiesı Filippin, Singapur, Japoniia, Fransiia, Finliandiia syndy damyǧan elderde paidalanylady. Būl baǧalau jüiesınıŋ artyqşylyǧy – balanyŋ oilau qabıletın damytyp, ǧylymmen ainalysuyna yqylasyn tuǧyzady. Qalyptastyruşy baǧalau kündelıktı oqytu men oqu üderısınıŋ ajyramas bölıgı bolyp tabylady jäne toqsan boiy jüielı türde ötkızıledı. Qalyptastyruşy baǧalau ünemı jürgızıle otyryp, oquşylar men mūǧalım arasyndaǧy kerı bailanysty qamtamasyz etedı jäne ball ne baǧa qoimastan oqu üderısın tüzetıp otyruǧa mümkındık beredı. Jiyntyq baǧalau oqu baǧdarlamasynyŋ bölımderın (ortaq taqyryptaryn jäne belgılı bır oqu kezeŋın (toqsan, oqu jyly, orta bılım deŋgeiı) aiaqtaǧan oquşynyŋ ülgerımı turaly aqparat alu maqsatynda ball jäne baǧa qoiu arqyly ötkızıledı.
Zertteu daǧdysyn barlyq pänderdıŋ aiasynda qarastyruymyz kerek. Osy baǧyttaǧy erekşelık – sabaqty josparlau barysynda tapsyrmalardy saralau. Ol da pedagogikalyq ädıs-täsıldıŋ bırı, iaǧni tapsyrmany oquşynyŋ deŋgeiıne qarai beru. Sol täsıl saralau dep esepteledı. Bılım beru mazmūnyndaǧy jaŋalyq – osy saralau täsılı. Orta bılım mazmūnyn jaŋartu aiasynda pän boiynşa pedagog qyzmetkerlerdıŋ bılıktılıgın arttyru kursynyŋ bılım beru baǧdarlamasynda oqu maqsattaryna sai sabaq maqsattaryn saralau jūmysy tūr. Ol oquşylardyŋ qajettılıgın qanaǧattandyru jäne kerı bailanys jaŋa oqu baǧdarlamasynyŋ oqu josparyn räsımdeuge maŋyzdy röl atqarady. Bırınşı kezeŋnıŋ maŋyzy oquşylardyŋ myqty tūstary men olardyŋ kezdestıretın qiyndyqtaryn anyqtaudan tūrady. Būl köp jaǧdaida oquşylardyŋ auyzşa jauaptarynan baqylau arqyly jäne jazbaşa jūmystaryn oqyp tekseru arqyly jüzege asady. Sonymen qosa, būl aqparat är oquşynyŋ ülgerımıne myqty tūstary men olardyŋ kezdestıretın qiyndyqtaryn anyqtaudan tūrady. Būl köp jaǧdaida oquşylardyŋ auyzşa jauaptaryn baqylau arqyly jäne jazbaşa jūmystaryn oqyp tekseru arqyly jüzege asady. Sonymen qosa, būl aqparat är oquşynyŋ ülgerımıne kömektesetın pedagogikalyq qyzmetterdı josparlau üşın paidalanylady.
Jalpy oquşylardyŋ qajettılıgın qamtamasyz etu degendı qalai tüsınemız? Barlyq mūǧalım balalarǧa bılım berude barynşa joǧary jetıstıkterge qol jetkızu üşın qolaily orta jasauǧa tyrysu kerek. Keibır mūǧalımder tüsınbei jatady. Är mūǧalım kündelıktı sabaq josparyn qūruda oqu maqsatyn basşylyqqa alyp, sabaq maqsatyn da naqty saralai aluy kerek. Mysaly, barlyq oquşylar; oquşylardyŋ köpşılıgı; keibır oquşylar. Oquşy osylai saralanady. Bıraq bala kım qandai deŋgeide ekenın bılmeuı kerek. Endı kezek tapsyrmalar daiyndau. Qalai? Barlyq balalarǧa arnalǧan tapsyrmalar oŋai tapsyrmalar boluy kerek. Tapsyrmalardy synyptaǧy barlyq oquşylar oryndai alsa deimız. Odan soŋ oquşylardyŋ köbısı ne basym bölıgıne berıletın tapsyrmalar endı säl kürdelırek bolyp, al keibır oquşylardyŋ tapsyrmasy odan da kürdelırek bolsa. Synyptaǧy keibır balalar talantty, daryndy. Ol oquşylarǧa şyǧarmaşylyq tapsyrmalar, joba jasau tapsyrmalary berılse, nūr üstıne nūr bolar edı. Būl jerde tapsyrmalardy saralauda oquşylardyŋ jas erekşelıgı myqty eskerıluı tiıs, iaǧni mūǧalım oquşylardyŋ jekelegen tanymdyq damuyn zerttep aluy kerek. Tanymdyq damu degenımız – balanyŋ oquǧa degen qabılettılıgı, sondai-aq zeiını, söz söileu daǧdylary, oilauy, jadysy (materialdardy qai bala qalai eske saqtai alady), paiymdauy, şyǧarmaşylyǧy. Mıne, osy jaittardy eskere otyryp, syni oilai alatyn tapsyrmalar daiyndau kerek. Tapsyrmalar daiyn boldy. Endı ony oquşylarǧa qalai beremız? Osy kezde mūǧalımge tiımdı ädıster auadai qajet. Sondyqtan ol ädısterdı taŋdau mūǧalım şeberlıgıne bailanysty. Saralaudyŋ mänı mynada: bır synypta, bır baǧdarlamamen jäne bır oqulyqpen oqi otyryp, oquşylar oqu materialyn är türlı igeredı. Būl jerde anyqtauşy retınde mındettı daiyndyq deŋgeiın atauǧa bolady. Onyŋ jetıstıkterı materialdy igeru boiynşa qajettı şaǧyn talaptardy oquşynyŋ oryndaǧanynyŋ aiǧaǧy bolyp tabylady. Osynyŋ negızınde materialdy igerudıŋ joǧary deŋgeiı qalyptasady. Öskeleŋ jäne jasöspırım şaqtarynda balalarda tanymdyq qabıletınıŋ belsendı ürdısı jüredı. Jasöspırımder qisyndy oilai alady, özındık taldaudy bıledı, teoriialyq jaǧynan oi saptai alady. Olar adamgerşılık, saiasi jäne basqa da taqyryptarda öz oilaryn erkın jetkıze bıledı. Sondyqtan şyǧarmaşylyq deŋgeide jūmys ısteitın oquşylar üşın taldauǧa, salystyruǧa qatysty, däleldeudı, mändısın bölıp aludy jäne baǧalaudy qajet etetın tapsyrmalar beruge bolady. Sonymen qatar, eger bala tek maŋyzdy problemalarǧa nazar audarsa, onda keibır maŋyzy bar mäseleler nazardan tys qaluy mümkın. Materialdy igeru deŋgeiın, ony oqu jyldamdyǧyn, baqylau täsılderın taŋdauǧa oquşylarǧa erık bere otyryp, tek qarqyndy, maqsatty eŋbek arqyly ǧana erkın bola alamyz, öz bılım, bılık daǧdylaryn tekseruge mümkındık beredı. Saralanǧan tapsyrmalarmen jūmys
ıstegende kökeitestı, jaqyn damu aimaqtaryn esepke alu maŋyzdy. Ol üşın jūmys nätijelerıne ünemı baqylau jasap otyru qajet.
Jalpy öz täjıribemde sabaq barysynda deŋgeilep-saralap oqytu tehnologiiasyn qoldanu oquşylardyŋ oryndaǧan tapsyrmalary olardyŋ oqudaǧy jetıstıkterı men kemşılıkterın anyqtauǧa mümkındık beretının tüsındım. Mūǧalım qajettı bılımnıŋ oquşy üşın qai jerı qiyn bolǧanyn anyqtap, qosymşa tapsyrmalar arqyly oquşylardyŋ bılım deŋgeiın arttyruǧa jaǧdai jasau üşın synypty topqa bölıp oqytqan dūrys dep sanaimyn.
Kez kelgen mektepterde orys tılı men aǧylşyn tılı pänderınde oquşylardy topqa bölu qarastyrylǧan, al bılım berudı, sonyŋ ışınde, öz tılımız ben tarihymyzdy tanytqymyz kelse, negızgı pänderdı mysaly qazaq tılı men ädebietı, tarih, matematika pänderınen topqa bölıp oqytudy aldaǧy uaqytta qarastyrǧan jön dep oilaimyn. Öitkenı oquşylardy topqa bölu synyptaǧy är oquşymen jeke jūmys jasauǧa mümkındık beredı. Sebebı būl pänder Ūlttyq bıryŋǧai testıleude (ŪBT) jäne Bılım aluşylardyŋ bılım jetıstıkterıne monitoring (BBJM) jasauda ülken röl atqarady.Qazırgı taŋda mektepterdıŋ bılım sapasy osy monitoring arqyly anyqtalyp otyr.
Oquşy özınıŋ mektep qabyrǧasynda alǧan bılımın şynaiy ömırdegı qajettılıkterıne jarata bılse,osynyŋ özı bız üşın ülken jetıstık.Sol üşın de būl baǧdarlamanyŋ negızı «Ömırmen bailanys» ūǧymyna qūrylǧan. Ūstazdar aldynda jauapty da ulken mındet tūr. Ol-oquşylardy HHI ǧasyrda ömırdıŋ barlyq salalarynda bılımdılıgı men jäne boiyndaǧy qajettı daǧdylarymen tabysty boluǧa jeteleu.
Bılım berudıŋ qazırgı kezeŋı mūǧalımnen käsıbi deŋgeiın, äsırese oquşylardyŋ sabaqtaǧy tanymdyq ıs-äreketın ūiymdastyrudyŋ türlerı men ädısterın, jaŋartylǧan bılım tehnologiialaryn tūtastai jetıldırudı talap etedı. Osy mındetterdı şeşu üşın oqu prosesın ūiymdastyruda ūtymdy tehnologiialar men neǧūrlym ikemdı täsılderdı tabuǧa tura keledı. Dästürlı pedagogikalyq tehnologiialardyŋ ūtymdy jaqtary bar: mysaly, oqu ürdısın naqty ūiymdastyru, oqytudyŋ jüielık sipaty, mūǧalımnıŋ jeke tūlǧasynyŋ sabaqtaǧy qarym-qatynasynyŋ oquşylarǧa äserı. İnnovasiialyq tehnologiialar oquşyny bılım beru prosesınıŋ basty keiıpkerı retınde anyqtaidy, bıraq mūǧalımnıŋ rölı bılım aludyŋ özgeruıne bailanysty arta tüsedı, öitkenı qazır sabaqtyŋ mümkındıkterı keŋeie tüsude.
Zamanaui sabaq – oqytuda demokratiialyq jäne jeke tūlǧaǧa baǧyttalǧan täsılder qoldanylǧan, tiımdı aqparattyq-damytuşy tehnologiialar türtkı bolatyn şyǧarmaşylyqpen jūmys ısteitın mūǧalım men oilanatyn oquşynyŋ belsendı yntymaqtastyǧy.
«Tiımdı sabaq – bılım sapasyn köteru» jobasynyŋ maqsaty – oquşylardyŋ oqu-tanymdyq ıs-äreketın ūiymdastyrudyŋ standartty emes, tiımdı formalary men ädısterın tabu jäne damytu. Būl – oqu prosesınıŋ
sapasyn arttyrudyŋ negızgı faktory, oquşynyŋ sabaqtaǧy bılımdık maqsatty jüzege asyruda jetıstıkke jetuge mümkındık beredı.
Qazırgı taŋda qoǧamda bolyp jatqan äleumettık- ekonomikalyq özgerıster men elımızdıŋ bılım beru salasynyŋ älemdık bılım keŋıstıgıne ötuı bılım beru salasynda, sonyŋ ışınde tärbieleu men oqytuǧa uaqyt talabyna sai özgerıster engızudı talap etıp otyr. Sapa kategoriiasy – bılımdendıru qyzmetterın baǧalau, ädıstemesın üirenu.
Attestasiia – pedagogtyŋ kvalifikasiialyq sanatyna säikestılıgın anyqtau üşın jürgızıletın zertteudıŋ sapalyq belgısın anyqtai otyryp, bılım beru ūiymdarynda oqu-tärbie üderısı sapasynyŋ belgılerı men körsetkışterın tiımdı jäne naqty qoldanudy damytu.
Baǧalau bırınşı kezekte bılımnıŋ sapasyn aiqyndau üşın qajet. Eger de bız öz jūmysymyzda eleulı tabystarǧa qol jetkızgımız kelse, onda ötken uaqyttaǧy jäne qazırgı nätijelerımızdı anyqtauymyz kerek, iaǧni jūmysymyzdyŋ oŋ jäne tolymsyz jaqtaryn aiqyndap, ony baǧalauymyz qajet.
Bılım beru sapasyn baǧalauǧa: mälımetterdı jinau jüiesı jäne alǧaşqy öŋdeu, bılım beru sapasyn taldau jäne baǧalau, barlyq subektılerın statistikalyq jäne taldaulyq aqparatpen qamtu jüiesı jatady. Qyzmet är komponent boiynşa bılım beru sapasyn baǧalaudy ıske asyru uaqyt tärtıbımen anyqtalady.
Monitoring negızındegı oqu-tärbielık keşendı baǧasy bılım beru ūiymdarynyŋ oqu-tärbielık üderısınıŋ sapa baǧa beru jüiesın qaita oilastyrudy, balalardyŋ oqu jetıstekterdıŋ syrtqy baǧalaudy, qyzmet sapasynyŋ jüielılık taldau jürgızudı, obektivtı aqparattyŋ aşyqtyǧy men qoljetımdıgın qamtamasyz etudı qajet etedı.
Aldyn ala baǧalau – testıleu, keiın attestasiialau men obektivtı baǧalaulardy jürgızbei salanyŋ tūraqty jūmysyn qamtamasyz etıp, ıs- ärekette ūiymnyŋ da, jeke adamnyŋ da oŋ nätijege jetuı qiyn ekenı tüsınıktı bolyp otyr. Sondyqtan obektivtı baǧalau ötkızuge basşylar da, qyzmetkerler de müddelı boluy tiıs.
Jūmagül Tleulesova,
Ä.Marǧūlan atyndaǧy №40 mektep-liseiı
direktorynyŋ oqu ısı jönındegı orynbasary
