Boiyna öner daryǧan edı

Oraldan Arqa tösıne mekenjai auystyryp kelgende alǧaş tanysqan adamymnyŋ bırı Äbekeŋ – Amankeldı Jūmabek boldy. Qarbalas jūmys künderınıŋ bırınde «Astana aqşamy» gazetı redaksiiasyna aq qyrau şalǧan, tolqyndy, qalyŋ şaşy iyǧyna tüsken jıgıt aǧasy kırıp keldı. Qasynda közıldırıktı şoiyn qara etjeŋdı adam bar.

«Osynda qalamy ūş­qyr jurnalister keldı» degendı estıp, sälem bere keldık» dedı ol şaǧyn bölmede otyrǧan bes-alty adamǧa şola qarap.

Esık jaqta otyrǧan jurnalister marqūm Saǧat Oşaqbaev pen Ait­qadyr Tıleuov ūşyp türegelıp amandasyp, hal-jaǧdai sūrasyp jatyr. Men de ornymnan tūryp, qol berıp, ızet jasadym. Ärıptesterımnıŋ äp degende kelgen adamdarmen äŋgımesı jarasyp jüre berdı. Köp keşıkpei qonaqtarmen jaqynyraq tanystyq.

– Amankeldı Jūmabek degen – aqyn, änşı, audarmaşy aǧamyz, – dedı Saǧat.

Qasyndaǧy kısı ja­zuşy, kompozitor Eskermes İmanbaev eken. Bū­ǧan deiın ekeuı astana Arqa tösıne qonys audara bastaǧanda, «Aqmola – bas qalam» atty än jazyp, ol än qalanyŋ halyqaralyq tūsaukeserınde oryndalǧan eken. Endı, mıne, şahardaǧy bır oqu orny sol ännıŋ şyǧarmaşylyq avtorlarymen kezdesu ötkızıp, aǧalarymyz sodan oralyp kele jatqan betı eken. Sol alǧaşqy kezdesuımız keiın aǧa men ınınıŋ arasyndaǧy riiasyz syilastyqqa ainaldy.

Äbekeŋ jaqsy aqyn edı. Sezımge toly lirikalyq öleŋderımen qatar azamattyq pafostaǧy jyr­larynyŋ özı nege tūrady?! Bır künı keştetıp ol telefon soqty. «Au, ınım, ne şarua ıstep jatyrsyŋ, qolyŋ bos pa?» dedı. «İä, üidemın, qolym bos» dedım.

«Onda aǧaŋnyŋ siiasy keppegen tuǧan jer turaly öleŋın tyŋda» dedı. Özınıŋ ösken ölkesı – Ereimentauyna degen perzenttık paryzyn jyr tılınde şymyrlata jetkızıptı. Özıne tän aduyndy yrǧaqpen tökpelete oqyǧan sol öleŋınıŋ tek jadymda «Qataladym deiın be, Ot alamyn de­iın be? Bır özıŋnen basqanyŋ, Bärın qoiam keiınge» degen tört şumaǧy ǧana qalypty.

Äbekeŋ kezınde Almatyǧa baryp, daryndy aqyndar marqūm Keŋşılık Myrzabekov, Däuıtälı Stambekov pen qazırgı zamandasy Serık Tūrǧynbekovpen qatar jürıp jyr oqyǧanyn aityp otyratyn. Talai ädebi ortada maqtalyp, auzy dualy jyr düldülderınıŋ batasyn da alǧan. Poeziiany jaqsy kördı. Köptegen aqynnyŋ öleŋderın jatqa oqityn. Özı de sezımdı selt etkızetın keremet öleŋder jazdy. Bıraq ony jinaqtap, kıtap etıp şyǧara qoimapty. Sonyŋ syryn sūraǧanymda «qūntsyzdyq qoi» deitın de, äzılge şaptyryp: «Aqynmyn ataǧy joq, kıtaby joq. Oilama soǧan qarap, qūsaly dep, Aq peiıl köŋılımnıŋ kögerşını aulamda ärlı-berlı ūşady kep» dep bır şumaq öleŋmen jauap beretın.

Amankeldı aǧamyz jaq­sy änşı edı. Talai ortada, qatarlastarynyŋ arasynda «Bır balany» şyrqaǧanda, sonşama asqaq dauysynyŋ keŋ diapazonyna taŋǧalatynbyz. Eger şyndap ainalyssa, Äbekeŋnıŋ täp-täuır änşı bolatynyna kümän joq edı.

Bırde jurnalist Eskendır Ertai ekeumız bır mereke qarsaŋynda ortalyq televidenienıŋ diktory Äbdırälı Bölebaidyŋ jūmys ornyna bara qaldyq. Sälem berıp, kırıp barsaq, Äbdırälınıŋ bölmesınde, qasynda taǧy bır tanymal adam bar, Amangeldı aǧam otyr eken. Bıraz qudy-qaşty äŋgımeden keiın Äbekeŋ «men myna ekı ınımnıŋ qūrmetıne än aityp beremın» dep «Mariiam Jagorqyzy» men «Bır balany» äuelettı. Jaiau Mūsanyŋ «Aqsisasy» men Mädidıŋ «Qarakesegınen» bır qaiyrdy. Qai ändı aitsa da käsıbi änşılerdei berıle, ännıŋ tabiǧatyna boilai, jan-tänımen tüsıne şyrqai­tyny süisındıretın.

«Eger adam talantty bolsa, barlyq jaǧynan da talantty» degen söz osy Amankeldı aǧamyzǧa arnalyp aitylǧandai. Ol tamaşa audarmaşy boldy. Mektepten keiın Novosibirsk qalasynyŋ temır jol institutyna tüsıp, ekı kurstan keiın otbasy jaǧdaiymen oqi almai qalmaǧanda, ol qazır öndırıs salasynyŋ ırı mamany boluy mümkın edı. Degenmen sol kezdegı täjıribe ony orys tılın jetık meŋgeruge äser etken. Kez kelgen adamnyŋ tısı batpaityn kıtaptardy Äbekeŋ qinalmai audaryp jürdı. Būl baǧytta ol kısıden üirengenımız öte köp. «Audarmanyŋ jolma-jol, maǧynalyq jäne sinhrondy degen üş türı bar. Sonyŋ qai-qaisysyna da asqan jauapkerşılık pen bılım qajet» deitın ol.

Bır künı Äbekeŋ telefon soqty. «Inım, men ­nauqastanyp qaldym. Ekı ret ota jasatyp, endı, mıne, üide jatyp em alyp jatyrmyn. Bıraz oi tudy, sony qaǧazǧa tüsırıp, 10-15 jaŋa öleŋ jazyp tastappyn. Gazet basşylyǧymen kelıstım. Oŋ bolǧyr jıgıtter «berıŋız öleŋıŋızdı» dep otyr. Sony sen kelıp alyp ketıp, Ǧalymnyŋ qolyna tapsyrşy» dep ötınış aitty.

Aǧamyz Maqsot Närıkbaev köşesınıŋ boiyndaǧy soŋǧy säulet ülgısımen salynǧan zama­naui zäulım üilerden keŋ de jaryq päter alǧan eken. Menı esık aldynda qarsy aldy. «Qonys qūtty bolsyn, Äbeke!» dedım. «Balam Darhan alyp berdı. Ūlym ümıtımdı aqtady» dep ol osy sözdı erekşe bır köŋıl küimen, asqan maqtanyşpen aitty.

Marjandai tızılıp, tasqa basylǧan bır top öleŋderın ūsynyp jatyp: «Boiyma 11-12 jasymda qonǧan öner edı. Osyndai janym qinalǧanda serık etemın. Özı keledı maǧan öleŋ. San oilar mazalap, solardyŋ jüregımnen ötkenın qaǧazǧa tüsıremın» dep syryn aqtardy.

Tynysyn tırşılıktıŋ tynbai baǧyp,

Künıne jüz tolǧanyp, myŋ oilanyp.

Oi būltynan üzılıp tüsıp kelem,

Bır tamşy jyrǧa ainalyp, – deptı Äbekeŋ bır öleŋınde. Qandai tereŋ maǧyna deseŋşı! Osy öleŋ toptamasy köp keşıkpei «Astana aqşamy» gazetıne de jariialandy.

Äbekeŋ taǧy telefon şaldy. «Inım, «jaqsylyq jasasaŋ – bütın jasa» degen, endı gazetke şyqqan sol öleŋderımdı äkelıp berşı» dedı.

Tüskı asqa Töleş apai tättı şai daiyndap qoiypty. Bız ūzaq äŋgımelestık. Öitkenı Äbekeŋ menı jıbergısı kelmedı. Säl de bolsa qasymda bolsyn dedı me eken. Äŋgımeden-äŋgıme örbıtıp bıraz otyr­dy. Keterımde «mynau saǧan aǧaŋnyŋ ıltipaty» dep üstıme şapan jauyp, qūşaǧyna qysyp ūzaq tūryp aldy. Sosyn «Aman jür, ainalaiyn!» dep aǧalyq aq tılegın bıldırdı. Būl menıŋ aqjarqyn, abzal aǧamdy soŋǧy ret köruım eken.