Būl mäselege kelgende tap basyp, mynadai bolady dep bırjaqty pıkır aitu orynsyz. Öitkenı medianyŋ damu üderısı tez özgerude. Kün saiyn jaŋa bır media format paida boluda. Aqparat tūtynuşynyŋ ädebı men taŋdauy jyldam özgergen zamanda baǧaly, sapaly habardan görı jeŋıl, män-maǧynasy joq derekke degen sūranys artty. Adamdar özınıŋ oi-sanasyna qajettı, dünietanymyn qanaǧattandyratyn aqparatty ızdeitın boldy. Qoş delık.
«Kem aqylǧa» tosqauyl oia alamyz ba?
Qazırgı kezde «kem aqyl» («sifrovoe slaboumie») degen söz tırkesı jiı aitylyp jür. Bylaişa aitqanda, brend. Evoliusiia adamzat balasyna ziianyn tigızetın kezeŋde ömır sürıp jatyrsyz. Adamnyŋ miy ainalasynan köbırek aqparat jinai alatyndai etıp jaratylǧan. Būǧan deiın «köp oqysaŋ köp bılesıŋ, jūrttan ozasyŋ» degen qaǧidat bolǧan. Al sifrlyq tehnologiialar mūny özgerttı. Qazır jaŋaşa aqparat (paidaly jäne ziiandy) bızdıŋ oi-sanamyzdy qorşap aldy. «Kem aqyl» degen osydan şyqty. Ziiandy aqparatty kün, saǧat, minut saiyn sanasyna sıŋırgen ūrpaqtyŋ aqyly kemıdı, miy şarşady, sanasy ulandy. Kei-keide mūny «kliptık sana» («klipovoe myşlenie») dep atap jürmız. Iаǧni kez kelgen aqparatty üstırt, nemqūraidy qabyldaityn adam. Ol bır aqpardan ekınşısıne «sekıredı», eşqaisysyna naqty qūlyǧy joq. Özıne ne keregın bılmeidı, jelıdegı aqparatty sapyryp qarap, uaqytyn «öltıredı». Demek, baqylaudyŋ joǧy adamdardyŋ sanasyna qauıp töndıre bastady. Mūny aldyn ala bılıp, zerttegen örkeniettı elder jas ūrpaqty ziiandy aqparattan qorǧaityn zaŋ şyǧaryp, «kem aqylǧa» tosqauyl qoiudyŋ jolyn ızdeude. Bızdıŋ qoǧamda būl mäselege qatysty ötkır, batyl pıkır aityluda. Alaida äzırşe barlyǧy söz jüzınde ǧana. Būdan bızdı kım qūtqarady? Älbette, dästürlı BAQ-qa arqa süiegen qoǧam mūndai mäselemen küreste naqty nätijege jetetını anyq. Öitkenı ol senımdı aqparat taratady.
Jasandy intellektten qauıp bar ma?
Qazır bükıl älem jasandy intellektke eleŋdep otyr. Eleŋdemegende qaitsın, adamzat balasy aşpaǧan ǧylymi jaŋalyqty jasandy intellekt aşyp berude. Demek, ǧylymdaǧy töŋkerıstıŋ tabaldyryǧynda tūrmyz degen söz. Osyny äu bastan-aq aŋǧarǧan AQŞ pen Qytai jasandy intellekttı öte qarqyndy damytyp, trilliondaǧan aqşa qūiyp jatyr. Mysaly, Google jasaǧan bır keremet algoritm bar. Bır ǧana sözdı jazsaŋ, sol sözge 1 minuttyŋ ışınde rolik tüsırıp beredı. Mūndai jaŋalyq būryn-soŋdy bolyp pa edı?! Joǧary bılım jäne ǧylym ministrı Saiasat Nūrbek Qazaqstan qazır jasandy intellekt töŋkerısınıŋ aldynda osy tehnologiiany tüsınetın jäne tüsınbeitın elderdıŋ arasynda tūrǧanyn aitady.
«Eger älemdık ǧylymdaǧy şynaiy bäsekeden qalyp qoimaimyz desek, onda jasandy intellektke qarajat salyp, osy salada ozyq täjıribesı bar eldermen qarym-qatynas jasap, maman daiarlasaq, onda ortadaǧy elder tobyna qosylamyz» deidı ol.
Jaŋa zamanda adamdardyŋ özınıŋ qolymen jasalǧan robottar özderıne qarsy şyǧuy mümkın be? Mūndai saual da ǧalymdardy oilandyra bastady. Jurnalister bolaşaqta qajettılık bolmaityn mamandyqtardyŋ qataryna kırıp ketpei me? Menıŋ oiymşa, qandai jasandy intellekt bolsa da, jurnalistıŋ aqyl-oiyn, ūşqyrlyǧy men tapqyrlyǧyn tap basyp, köşıre almaidy. Demek, jūmyssyz qalamyn dep qorqatyndardyŋ qatarynda tılşıler joq. Äzırge robottar şyǧarmaşylyqpen ainalysatyn adamnyŋ superhatşysy, myqty keŋesşısı nemese bılıktı assistentı bolyp qala beredı. Kerısınşe, programmalanǧan robottardy adamdarǧa qarsy paidalanatyn qara niettı jandardan qauıp köp. Būl jerde bır anyq närse bar, qandai robot bolsa da jurnalistıŋ zerdesın köşırıp ala almaidy.
İnternette jalǧan mälımet köbeidı
Qazır bız internet zamanynda ömır süremız. Alaida ol jūrttyŋ bärıne bırdei aqparat taratpaidy. Paidaly, qajettı, senımdı aqparatty aityp otyrmyn. Qarap otyrsaq, qazır jahantorda jalǧan mälımet te, poliarizasiia men bölınudı ūlǧaitatyn aqparat ta köp. Osyny qaperıne ūstaǧan bılıktı, sapaly jurnalist tūtynuşysyna obektivtı, şynaiy, özektı aqparat ūsynyp otyruy tiıs. Būl jerde jurnalister bır orynda tūryp qalmai, jaŋa zamanǧa beiımdelıp, mediaindustriiadaǧy özgerısterge boljam jasap otyrsa ǧana ūtady. Osy betımen kete bersek, köp ūzamai internettıŋ jyldamdyǧy tez ösıp, qūny arzandaidy. Iаǧni tehnologiialar damyǧan saiyn internet jaŋa salalardy qamtidy. Mobildı tehnologiialar ömırımızdı özgertıp qana qoimai, kez kelgen uaqytta ziiandy aqparatty da tyqpalap otyr. Jalǧan aqparat adamdy adastyryp, qoǧamdy büldırıp, aqparattyq teŋsızdıktıŋ kölemın ūlǧaituda. Mıne, bız osyǧan nazar audarmasaq, san soǧyp qalamyz. Sondyqtan memleket käsıbi jurnalistikany jalǧan aqparatpen küreske paidalanuy kerek. Dästürlı BAQ-tyŋ artyqşylyǧy sol, qandai da bolsyn aqparattyŋ şynaiylyǧy, ziiandy nemese paidaly jaǧy äbden tekserılıp, süzgıden ötıp baryp, tūtynuşysyna ūsynylady. Qoǧamnyŋ sūranysyna sai keletın aqparatty da käsıbi jurnalistika ökılderı daiyndap, jazatynyn tūtynuşy oqyp, estıp-bılıp otyr. Endeşe jaŋaşyl, ızdenımpaz, memleketşıl jurnalisı bar qoǧam ǧana alǧa basatynyn tüsınetın kez keldı.
