Astana qalasyndaǧy tanymal ärı qoiylymdaryn balalar süiıp tamaşalaityn teatrlardyŋ bırı – Quyrşaq teatry. Qoiylym mazmūnyn tolyq jetkızu üşın sahnanyŋ körkın dekorasiia men butaforiia ärlep tūrady. Köbımız dekorasiianyŋ ne ekenın bılsek te, butaforiia sözı bızge taŋsyq. 14 jyldyq tarihy bar teatrdyŋ osy salaǧa bailanysty bügıngı tynys-tırşılıgımen tanysyp qaittyq.
Eŋ aldymen, bızdı teatr ūjymy butafor sehyna alyp bardy. Kırgen bette ärtürlı ädemı ūzyn matalarǧa közımız tüstı. Qūral-saimandar seh qabyrǧasyndaǧy qobdişalarda tızılıp tūr. Seh şaǧyn ärı ärtürlı quyrşaqtar jiyntyǧyna toly. Bızdı butafor sehynyŋ jūmysy qalai bastalatyny qyzyqtyrdy. Bırınşı, rejisser jaŋa qoiylym alǧannan keiın suretşını şaqyrtady. Rejisser spektakldı suretşımen bırge talqylap, qoiylymǧa bailanysty öz talaptaryn aitady. Suretşı suret salyp, eskiz jasauǧa kırısedı. Quyrşaq közın aşa ma, jaba ma, söileitın nemese ūşatyn türı me, sahnada tek üstel üstınde tūra ma, sonyŋ bärın anyqtap alǧannan keiın rejisser jūmysty jalǧastyruǧa öz kelısımın beredı. Sodan keiın ǧana butaforlar qoiylymǧa kerek zattardy ısteudı bastaidy. Dekorasiia – körermen köretın körkem qabyrǧa, üstel sekıldı zattar bolsa, butaforiia dep sahna barysynda qolǧa ūstaityn barlyq dünienı aitamyz. Mysaly: alma, qūmyra, betperde t. b. būiymdar. Ony bırneşe adam bırıgıp jasaidy jäne jasau ūzaqtyǧy qoiylymnyŋ qiyndyǧyna bailanysty ärtürlı bolady.
– Butaforiia – qoldan türlı būiymdar ısteitın jūmys. Qoiylymǧa kerek bolsa qalqandy da, qylyşty ta, äşekeidı de bärın jasaimyz. Materialdy är jaqtan alyp, bar zattan jasai beremız. Mysaly, qylyşty jasau üşın fanera materialyn kesıp, ötkır bolmas üşın şet jaǧyn egep, boiasaq daiyn zat şyǧady. Jūmys bolǧan soŋ är närsenıŋ öz qiyndyǧy bar. Qylyşty däl surettegıdei jasauǧa da ülken öner qajet. Butafor mamany barlyǧyn jasai bıluı kerek, sebebı būl da mamandyq, – deidı qoiuşy suretşı Şynar Elembaeva.
Butaforiia jasau ädısınıŋ bırı – pape-maşe. Mysaly, quyrşaqtyŋ basyn jasau üşın eŋ aldymen balşyqtan bet-kelbettı beineleitın forma ıstep aluy şart. Sodan keiın su men ūndy qainatu arqyly būiymǧa kerek kleister jasalady. Ekı element daiyn bolǧan soŋ, kleisterge batyrylǧan qaǧaz nemese mata materialymen kepken balşyq formasyna jabystyru prosesı bastalady. Quyrşaqtyŋ basyn tıptı aǧaştan da, gipsten de jasauǧa bolady, kışkentai forma üşın plastilin qoldanylady. Alaida, är zatty ärtürlı materialdan jasau üşın de ikem men köp jyldyq täjıribe qajet ekenın eskergen jön.
– Butafor sehynda 3 adam jūmys ısteimız jäne bız būiymdardy özındık talaptarǧa säikes jasaimyz. Mysaly, pyşaq jasaǧanda, ol qoldy kespeu qajet, zattar jeŋıl boluy kerek, alma bolsa, sol däl alma sekıldı körınuı tiıs. Qazır jemısterdı satyp ala saluǧa bolady. Ärine, ol qoiylymǧa bailanysty. Eger ol üstel üstınde tūrsa satyp alamyz. Al dekorasiiada ılınıp tūrsa, qoldan jasauymyz qajet. Būryn ünemı qoldan jasaitynbyz. Qazır tıptı quyrşaqtardy satyp aluǧa bolady. Alaida bız ondaiǧa älı jetpedık, – deidı mädeniet salasynyŋ üzdıgı Ş.Elembaeva.
Butaforiianyŋ jarqyn mysaly dep Quyrşaq teatryndaǧy «Elvin jäne jūmbaq ormannyŋ tūrǧyndary» qoiylymyn aita alamyz. Spektakldegı quyrşaqtar, ülken aǧaştar, gülder, barlyǧy – dekorasiia men butaforiia elementterı. Būl zattardy jasau üşın bır ai uaqyt ketken. Butaforlardy oilastyru üşın ony jasaityn adamnyŋ kökjiegı keŋ, qiialy şeksız boluy qajet. Toptyq jūmystyŋ jemısı qoiylymda körınedı. Eger uaqyt öte kele spektakl aktualdy bolmai qalsa, butaforlar qoqysqa ketpeidı. Öitkenı ony qaitadan öŋdep, jaŋa qoiylymǧa daiyndaidy.
Jasandy intellekt pen qazırgı uaqyttaǧy qoljetımdılık barlyq salaǧa äser etedı. Daiyn zattar bügıngı damyǧan zamanda qoljetımdı bolsa da, butafor mamandyǧy ärqaşan sūranysqa ie bolary anyq. Öitkenı bügıngı talapqa säikes butafor bır zatty ūzaq jasamaidy, jaŋa tendensiialar arqyly olardyŋ qoly ūzardy. Jasandy intellekt pen adam qiialy özgeşe. Damuşy faktorlardyŋ köp boluy suretşılerdıŋ şabytynyŋ oianuyna, jaŋa tuyndynyŋ düniege keluıne sebepşı boluda. Sebebı daiyn tehnikanyŋ köbı ǧalamtorda bar. Būrynǧy jūmys daǧdysymen salystyrsaq, köp uaqyt joǧaltpauǧa būl zor kepıldık bolady.
Är sahnalyq qoiylym üşın butafordyŋ rölı erekşe. Sebebı qoiylymdy somdauşylar osy arqyly körermenge öz oiyn, spektakl atmosferasyn sezdıredı. Sahnada oinalmaityn zat tūrmaidy. Sondyqtan är jasalǧan butafor erekşe mänge ie. Butafor älemdık arenada bölek mamandyq retınde qarastyrylady. Qazaqstanda da osy salaǧa bailanysty oqu oryndary bar. Būl maman ielerı kez kelgen teatrda, kinoindustriiada jūmys ıstei alady. Barlyǧymyz bıletındei, öner salasy künnen künge damu üstınde jäne butaforiia da sol sanatta. Bız sehtan keremet äsermen şyqtyq. Būl salanyŋ biıkten körınetınıne senımımız mol.
Gülnaz MŪHANJAN,
L.Gumilev atyndaǧy Euraziia
ūlttyq universitetınıŋ studentı
