Biudjettı josparlaǧanda nege köŋıl bölu kerek?

Jaqynda Astana qalasy mäslihatynyŋ kezekten tys sessiiasynda elordanyŋ 2023 jylǧa arnalǧan biudjetınıŋ atqaryluy turaly būǧan jauapty jergılıktı atqaruşy organdarynyŋ esebı tyŋdaldy. Būl jönınde otyrysta tiıstı qorytyndy jasaǧan qalalyq mäslihattyŋ biudjet, ekonomika, önerkäsıp jäne käsıpkerlık mäselelerı jönındegı tūraqty komissiiasynyŋ töraǧasy Kendebai ADAMBEKPEN sūhbattastyq.

– Kendebai Sarybaiūly, qalanyŋ byltyrǧy biudjetınıŋ oryndaluyna qatysty özıŋız jetekşılık etetın komissiia qandai qorytyndy şyǧardy? Jalpy būǧan bergen baǧalaryŋyz qandai?

– Astana qalasynyŋ 2023 jylǧa arnalǧan biudjetın oryndau körsetkışı 2022 jylmen salystyrǧanda jaqsaryp, 99,5 paiyzǧa jetkenın atap ötu kerek. Aldyŋǧy jyly būl körsetkış 98,3 paiyz bolǧan edı. Astana qalasyn damytu josparyndaǧy 106 nysanaly indikatordyŋ 71-ı nemese 67 paiyzy oryndaldy.

Jalpy önerkäsıp kölemınıŋ tömendeuı, syrtqy investisiialardyŋ mardymsyz ülesı, infliasiianyŋ joǧary deŋgeiı, ömır süru deŋgeiınıŋ bäseŋdeuı siiaqty ekonomikalyq faktorlarǧa qaramastan, 2023 jylǧy biudjettıŋ atqaryluy oŋ nätije körsettı. Biudjettıŋ edäuır bölıgı äleumettık mäselelerdı şeşuge, qalany abattandyruǧa, energetikalyq, kommunaldyq, kölık infraqūrylymyn damytuǧa jäne azamattardyŋ qauıpsızdıgın arttyruǧa baǧyttaldy. Būǧan qosa, biudjettıŋ negızgı qarajaty qalany damytu josparynyŋ ıs-şaralaryn, investisiialyq jobalardy ıske asyruǧa arnaldy. Būl elorda ekonomikasynyŋ ösuı men bäsekege qabıletın qamtamasyz etuge yqpal ettı. Elordanyŋ biudjettık baǧdarlamalary äkımşılerınıŋ qyzmetı, tūtas­tai alǧanda, qalany damytu josparyna säikes jüzege asty.

– Biudjettı oryndauda qandai jüielı mäseleler bar?

– Biudjettı atqaruda būryn oryn alǧan keibır mäseleler jyldan-jylǧa tüzelmei kele jatyr. Mäselen, atqaruşy organdarda äkımşılendıru men vedomstvoaralyq özara ıs-qimyldyŋ jetkılıksızdıgı älı bar. Sonyŋ saldarynan biudjettık investisiialyq jobalardy jäne äkımşılerdıŋ aǧymdaǧy şyǧysyn ıske asyru boiynşa kıdırıs, biudjet qarajatyn qaitaru, kvazimemlekettık sektor şottaryndaǧy qaldyqtar siiaqty jüielı kemşılıkterge jol berıledı. 2023 jyly qala biudjetınıŋ şyǧys bölıgı 5 ret naqtylanyp, 18 ret tüzetıldı. Būl biudjettıŋ kırısı men şyǧysyn tiımsız josparlaudy körsetedı. İnvestisiialyq jobalardyŋ bekıtılgen tızımıne bırneşe ret özgerıs pen tolyqtyru engızıldı. Tızımge biudjettı bekıtu kezınde qarjy közdelmegen jobalar engen. Al biudjettı naqtylau kezınde olardy ıske asyruǧa qarajat bölıngen. Būl tiımdılıgı tömen jäne däiektı emes josparlaudy körsetedı.

– Byltyrǧy biudjet qarjysyn qandai memlekettık mekemeler igermegen?

– Biudjet qarjysyn igermeu­de eŋ köp qarjy ötken jyldardaǧydai Otyn-energetika keşenı jäne kommunaldyq şaruaşylyq, Qūrylys, Kölık jäne jol-kölık infraqūrylymyn damytu basqarmalarynyŋ ülesınde. Debitorlyq bereşek 2022 jylmen salystyrǧanda 60 paiyzǧa östı. Ötken jyldardaǧy qaryz 28 paiyzdy qūraidy.

Biudjet qarajatyn tiımdı paidalanu maqsatynda biudjettık baǧdarlamalardyŋ äkımşılerı biudjettık ötınımderge esep aiyrysudyŋ dūrystyǧyn qamtamasyz etuı kerek. Mäselen, Astana qalasy boiynşa Tekseru komissiiasynyŋ tekserısı mektepke deiıngı jäne orta bılım beru salasyndaǧy biudjettık baǧdarlamalardy ıske asyrudyŋ tiımdılıgıne nazar audardy. Astana audandary äkımderınıŋ apparattaryna bölıngen biudjet qarajatyn paidalanuǧa qatysty jürgızgen memlekettık auditı Bılım basqarmasynyŋ normativtık jan basyna şaqqandaǧy qarjylandyrudy esepteu kezınde oquşy oryndarynyŋ sany qaitalanatynyn, zaŋdy tūlǧa retınde eseptelmeitın obektılerdı ūstauǧa biudjet qarjysy, jekelegen lauazymdar qajetsız josparlanatynyn, basqa da mäselelerdı körsettı. Audan äkımdıkterı ıs jüzınde şaruaşylyq boiynşa esepke aludy jüzege asyrmaidy, būl – eleulı kemşılık. Kögaldandyru şaralary bekıtılgen josparsyz, jasyl jelekterdı ornalastyru qūjatynsyz, aumaqtardy jinau şekaralaryn belgıleusız basqa da kemşılıkterge jol berılıp jürgızıledı. Sondai-aq biudjettı oryndauda kemşılıkter biudjettık baǧdarlamalardyŋ basqa äkımşılerı boiynşa da anyqtaldy. Mūndai jaǧdai biudjet qarajatyn paidalanu tiımdılıgıne terıs äser etedı. Qalany damytu josparynda üş auysymdy mekteptıŋ boluy jäne oquşy oryndarynyŋ tapşylyǧy boiynşa problemalardy şeşuge baǧyttalǧan nysanaly indikator közdelmegen. Būl – bügıngı taŋda qalanyŋ basty problemalarynyŋ bırı.

– Biudjettı oryndaudy jaqsartu boiynşa qandai ūsynystaryŋyz bar?

– Bızdıŋ komissiia tarapynan jergılıktı atqaruşy organǧa jäne biudjettık baǧdarlamalar äkımşılerıne kelesı ūsynystar aityldy:

1) jergılıktı biudjettıŋ kırıs bölıgın ūlǧaitu esebınen tüsımderdıŋ respublikalyq biudjetke täueldılıgın tömendetu;

2) investorlardy tartu üşın elordanyŋ äleuetın paidalana otyryp, jūmysty küşeitu, syrtqy investisiialardy tartu jönınde şaralar qabyldau;

3) biudjettık zaŋnama men memlekettık satyp alu turaly zaŋnamany saqtai otyryp, biudjettık baǧdarlamalarda közdelgen maqsattarǧa qol jetkıze otyryp, biudjettık baǧdarlamalardy sapaly jäne tiımdı ıske asyrudy qamtamasyz etu jönınde şaralar qabyldau;

4) şyǧystar boiynşa biudjettı josparlau satysynda tıkelei körsetkışterdı negızge ala otyryp, tüpkılıktı nätijelerge qol jetkızu qajetın eskere otyryp, strategiialyq jäne biudjettık josparlaudyŋ özara bailanysyn arttyru, sondai-aq biudjettık damu baǧdarlamalary boiynşa tiımdılıgı tömen jobalardy qospaǧanda ıske asyrudyŋ dä­iektılıgın qamtamasyz etu;

5) vedomstvolyq baǧynys­ty ūiymdardyŋ qarjy-şarua­şy­lyq qyzmetınıŋ jürgızıluın baqylaudy qamtamasyz etu;

6) kvazimemlekettık sektor subektılerınıŋ olarǧa bölıngen aqşalai qarajatty igeruıne baqylaudy jäne tiıstı monitoringtı qamtamasyz etu;

7) buhgalterlık jäne biudjettık pänderdı, sonyŋ ışınde debitorlyq jäne kreditorlyq bereşektı tömendetu jönındegı ıs-şaralardy sapaly oryndau jönınde şaralar qabyldau;

8) biudjettık proseske qatysuşylardyŋ auditorlyq şaralardyŋ qorytyndylary boiynşa anyqtalǧan jüielı būzuşylyqtar men kemşılıkterdı odan ärı joiudy jäne olarǧa jol bermeu.

Astana qalasynyŋ Energetika, Kommunaldyq şarua­şy­lyq, Kölık jäne jol-kölık infraqūrylymyn damytu, Qūrylys basqarmalaryna biudjet qarajatyn uaqytyly, sapaly jäne tiımdı igerudı qamtamasyz etu jönınde şaralar qabyldau; problemalyq debitorlyq bereşektı öndırıp alu boiynşa debitorlyq bereşek kölemın qysqartudy jäne talap-aryz jūmysyn jürgızudı qamtamasyz etu; toqtatylǧan jobalardy aiaqtau jäne paidalanuǧa berılgen jobalardy uaqytyly kommunaldyq menşıkke beru jönınde şaralar qabyldau; biudjettı bekıtu jäne tüzetu kezınde, sondai-aq biudjet qarajatyn barynşa igerudı qamtamasyz etudı eskere otyryp, olardy investisiialyq jobalardyŋ bekıtılgen tızımıne negızsız engızu jäne alyp tas­tau praktikasyna jol bermeu maqsatynda qalany damytu üşın olardyŋ basymdyǧyn eskere otyryp, biudjettık investisiialyq jobalardy ıske asyrudy josparlaudy jüzege asyru ūsynyldy. Astana qalasy boiynşa Memlekettık kırıster departamentıne jergılıktı biudjetke salyqtar men alymdar tüsımınıŋ tolyqtyǧyn qamtamasyz etu maqsatynda salyq salynatyn bazany keŋeitu jäne bereşektı öndırıp alu üşın qosymşa rezervterdı ızdeu jönınde barlyq qajettı şarany qabyldaudy ūsyndyq. Jergılıktı atqaruşy organdar, biudjettık baǧdarlamalar äkımşılerı bereşektı qaitaru boiynşa maqsatty jäne tabandy jūmys jürgızuı kerek. Naqty tabys äkeletın salalarǧa, atap aitqanda, öŋdeu önerkäsıbı men saudaǧa mūqiiat köŋıl bölgenı jön. Aldyŋǧy kezeŋderdegı dinamikany eskere otyryp, salyqtyq emes kırısterdı toltyrudyŋ tiımdılıgın arttyru qajet. Qysqa uaqytta kvazisektor subektılerıne bölınıp, igerılmegen edäuır qarjyny baǧyttau nysanyn anyqtau kerek. Qajet kezde qalalyq mäslihattyŋ kömegımen tiıstı zaŋnamaǧa özgerıster engızu qajet. Būǧan qosa, debitorlyq jäne kreditorlyq bereşektı azaitu jūmysyn belsendı jürgızu kerek. Jalpy alǧanda, biudjet qarajatyn tiımdı paidalanu jäne ony qala halqynyŋ ömır süru deŋgeiın arttyruǧa baǧyttau jönınde barlyq şara qabyldau qajet.