Elordanyŋ densaulyq saqtau salasy – kürdelı, jauapkerşılıgı orasan zor sala. Astanada jyl saiyn tūrǧyndar sany artyp kele jatqandyqtan, qoldanystaǧy medisina ūiymdaryna tüsetın jükteme de tym köp. Mereke qarsaŋynda Astana qalasy Qoǧamdyq densaulyq saqtau basqarmasynyŋ basşysy Äliia Rüstemovamen äŋgımelesken edık.
– Äliia Şaizadaqyzy, qazırgı taŋda elordalyq qoǧamdyq densaulyq saqtau salasynda qandai mäseleler tūr?
– Astanalyqtardyŋ sany artqan saiyn emhanalar men stasionarlardyŋ jüktemesı şamadan tys köbeiedı. Jyl saiyn qala halqynyŋ sany tuu jäne basqa aimaqtardan qonys audaruşylar esebınen 60-70 myŋ adamǧa köbeiedı. Ärine, qoldanystaǧy densaulyq saqtau infraqūrylymy jetkılıksız. Mysaly, soŋǧy nysan qalada 2015 jyly paidalanuǧa berıldı. Sondyqtan basty mındettıŋ bırı – jaŋadan densaulyq saqtau nysandaryn aşu. Osy mäseleler boiynşa bızde bekıtılgen jobalar bar. Bügınde qalamyzda emhanalar da, stasionarlar da jetkılıksız. 2027 jylǧa deiın jaǧdaidy jaqsartu üşın 11 densaulyq saqtau nysanyn, onyŋ ışınde 2 perinataldyq ortalyq, 2 jaŋa zamanaui köpsalaly auruhana, onyŋ ışınde balalar auruhanasyn, 2 memlekettık jäne 5 jeke emhana aşudy josparlap otyrmyz. Sonymen qatar medisina mekemelerındegı materialdyq-tehnikalyq bazany ünemı jaŋartyp, kürdelı jöndeu jūmysyn jürgızu qajettılıgı tuyndaidy. Mäselen, 2023 jyly 16 medisina mekemesınde kürdelı jöndeu jūmysy jürgızılıp, aiaqtaldy. 2020 jyldan bastap bız alǧaşqy medisinalyq-sanitariialyq kömek ūiymdary üşın jabdyqtardy maqsatty türde satyp aldyq, 2023 jyldan bastap bızdıŋ stasionarlar üşın medisinalyq tehnikany satyp alu bastaldy. Osy uaqyt ışınde qalalyq medisina ūiymdary üşın barlyǧy 4 myŋnan astam medisinalyq tehnika satyp alyndy. Mūndai jaŋa tehnologiialar men täsılderdı engızu prosestı oŋtailandyruǧa jäne medisinalyq kömektıŋ qoljetımdılıgın arttyrudy közdeidı. Negızgı baǧyttarǧa sifrlyq tehnologiialardy damytu, medisina infraqūrylymyn jaŋǧyrtu, ǧylymi zertteulerdı qoldau jäne medisina mamandarynyŋ bılıktılıgın arttyru kıredı. Mysaly, №2 qalalyq köpbeiındı auruhanada bügınde gospitaldyq farmasiia bölımşesı jūmys ısteidı, būl – därıler men medisinalyq maqsattaǧy būiymdardy basqarudyŋ zamanaui täsılı. Mūnda berıletın därı-därmekterdıŋ sany avtomatty türde baqylanady. Būl bölımnıŋ bıregeilıgı de sol, nauqastyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etedı jäne därı-därmek şyǧynyn ünemdeidı. Bolaşaqta būl joba basqa qalalyq auruhanalarda da ıske qosylady dep kütılude.
– Densaulyq saqtau jüiesınıŋ qazırgı qūrylymy qandai?
– Basqarmaǧa qarasty 32 medisina ūiymy, onyŋ ışınde 15 alǧaşqy medisinalyq-sanitarlyq kömek ūiymy, 4363 oryndy 11 stasionar, jedel järdem stansiiasy jäne joǧary medisina kolledjı, arnaiy medisinalyq jabdyqtau bazasy, mamandandyrylǧan balalar üiı, patologiia-anatomiia biurosy, AİTV-infeksiiasynyŋ aldyn alu ortalyǧy bar. Sondai-aq qalada 2153 orynǧa arnalǧan 7 respublikalyq jäne vedomstvolyq auruhana, 29 alǧaşqy medisinalyq-sanitariialyq kömek körsetetın jekemenşık ūiym bar.
Astanalyqtardyŋ ortaşa jasy – 78
– Astanada ömır süru ūzaqtyǧy elımız boiynşa eŋ joǧary körsetkışke ie ekenı belgılı. Al ölım-jıtım, auru-syrqau azaidy ma?
– Qabyldanyp jatqan şaralardyŋ arqasynda elordada negızgı medisinalyq-demografiialyq körsetkışter jaqsaruda. Būl bızdıŋ jūmysymyzdyŋ negızgı jetıstıgı men körsetkışı desem bolady. 2023 jyly ömır süru ūzaqtyǧynyŋ körsetkışı 78,09 jyldy qūrap, respublikalyq körsetkışten 3 jylǧa asyp tüstı. Sondai-aq ötken jyly jalpy ölım-jıtım 4,5 paiyzǧa, onyŋ ışınde qaterlı ısık aurulary 4,4 paiyzǧa, qan ainalymy jüiesınıŋ aurulary 43,2 paiyzǧa, jaraqat, jazataiym oqiǧalar jäne ulanu 25 paiyzǧa tömendegenı baiqaldy.
– Qalada ambulatoriia-emhana qyzmetınıŋ jaǧdaiy qandai?
– Bügıngı taŋda ambulatoriialyq kömektı şamamen 1,5 mln adamǧa qyzmet körsetetın 47 emhana körsetedı. Ötken jyly emhanalarǧa keluşıler sany şamamen 10,5 mln bolǧan. Būl jüktemenıŋ köptıgın körsetedı. Astananyŋ bas josparyna säikes, 2035 jylǧa qarai boljamdy halyq sany 2,3 million tūrǧyndy qūraidy. Mūnyŋ bärı tolyqqandy medisinalyq kömekke, sonyŋ ışınde maiatniktık köşı-qon esebınen ülken sūranys tudyrady. Osy problemany eskere otyryp, 2027 jylǧa deiın 7 emhana salu josparlanuda, onyŋ ışınde ekeuı – memlekettık emhana.
– «Üidegı därıger» jobasy özın aqtady ma? Nelıkten jobany jüzege asyru odan ärı jalǧaspady, ne kedergı boldy?
– «Üidegı därıger» jobasy özın aqtamady, ony jüzege asyruda bırqatar mäsele boldy. Tiımsızdıgıne bailanysty joba odan ärı damymady. Memlekettık normativke säikes, būl – 5 myŋnan aspaityn eldı mekende qūrylatyn jäne bır-üş därıger men ekı medbikeden tūratyn därıgerlık ambulatoriia. Mūndai ambulatoriia aiasynda tolyqqandy kömek körsetu mümkın emes. Ol barlyq medisinalyq jabdyqpen jabdyqtalmaidy. Ärı qarai tekserılu üşın nauqas salalyq mamanǧa jügınuı kerek. Adam emhanaǧa kelgennen keiın uchaskelık därıgerden bastap beiındı mamanǧa deiın barlyq medisinalyq kömektı bır jerden alǧysy keledı, ony ambulatoriiada alu mümkın emes. Osy sebeptı soŋǧy jyldary qala tūrǧyndarynyŋ şaǧymy öte köp boldy.
MÄMS aiasynda qymbat qyzmetterdı tegın alady
– Soŋǧy kezde MÄMS jüiesıne qatysty qala tūrǧyndarynan şaǧym köp. Jüiege jaŋa özgerıster ene me?
– Bızde mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru jüiesı 2020 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap jūmys ıstei bastady. Aita ketu kerek, ol AQŞ, Kanada, Ūlybritaniia, Germaniia jäne taǧy basqa köptegen elde qoldanylady. Öitkenı ol halyq üşın medisinalyq kömektıŋ qoljetımdılıgı men sapasyn arttyruǧa yqpal etedı. Köbınese mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru jüiesınıŋ kömegımen azamattar qarapaiym medisinalyq qyzmetterdı ǧana emes, sonymen qatar öte qymbat qyzmetterdı tegın ala alady. Mysaly, jüie şeŋberındegı äielder ekstrakorporaldy ūryqtandyru prosedurasynan ötuı mümkın.
MÄMS jüiesıne qatysty qala tūrǧyndarynyŋ köptegen şaǧymyna jauap retınde Densaulyq saqtau ministrlıgı jüienı jaqsartu jäne jaŋa ädısterdı engızu boiynşa jūmys jürgızude. Būǧan mındettı medisinalyq saqtandyru qorynyŋ qarajatyn basqarudyŋ aşyqtyǧy men tiımdılıgın arttyru, körsetıletın medisinalyq qyzmetterdıŋ sapasyn jaqsartu jäne halyqtyŋ medisinalyq kömekke qoljetımdılıgın keŋeitu kıredı. Sondai-aq ärtürlı özgerıs bırtındep enude, därıgerler jüktemesınıŋ bır bölıgı medbikelerge auystyryldy, olardyŋ funksiialaryn keŋeittı, 9 baǧyt boiynşa salalyq mamandarǧa jazylu üşın terapevtke mındettı türde barudy toqtatty, onkologiia aurularyna küdık tuyndaǧan jaǧdaida, nauqastar üşın «jasyl dälız» engızıldı. Mūnyŋ bärı halyqtyŋ qoljetımdılıgı jäne körsetıletın medisinalyq qyzmetterdıŋ sapasyn jaqsartu üşın jasaluda.
1,5 mlrd teŋgege qaiyrymdylyq körsettı
– Qala tūrǧyndaryn därı-därmekpen qamtamasyz etu jaǧdaiy qalai? Emhanalarda tegın därı aluǧa bolatyn aurulardyŋ tızımı keŋeie me?
– Ötken jyly 150 myŋnan astam adam tegın därı aldy. Būdan basqa, jergılıktı biudjet qarajatynan sirek, orfandyq aurulary bar pasientter üşın därılık zattardy, medisinalyq būiymdardy satyp alu üşın qarjy bölınedı. 2023 jyly 39 nozologiia boiynşa 400 nauqas qamtamasyz etıldı.
Biyl mäslihat şeşımıne süt bezı obyry, ökpe obyry, idiopatiialyq artrit, epilepsiia, skleroz, spastikalyq serebraldy sal auruy, Villa auruy siiaqty 11 nozologiia boiynşa qosymşa 15 därılık preparat atauy engızıldı. 1,5 jyl ışınde «Qazaqstan halqyna» qoǧamdyq qory Astana qalasynyŋ 33 emdeluşısıne jalpy somasy 1,5 mlrd teŋgege qaiyrymdylyq kömek körsettı.
Mamandardy oqytu toqtamaidy
– Medisina ūiymdarynda kadr mäselesı qalai şeşılude? Qyzmetkerler üşın tūrǧyn üi jaǧdaiyn jaqsartu qarastyrylǧan ba?
– Basqarmaǧa baǧynysty medisina ūiymdarynda şamamen 12 myŋ medisina qyzmetkerı jūmys ısteidı, onyŋ ışınde 3,5 myŋǧa juyǧy – därıger jäne 6 myŋnan astamy – orta medisina qyzmetkerı. Bügıngı taŋda därıgerlık kadrlardyŋ tapşylyǧy 72 tūlǧany qūraidy, negızınen, būl – uchaskelık därıgerler.
Bız qyzmetkerlerımızge barlyq jaǧynan qoldau körsetemız jäne olarǧa jūmys ısteu üşın barlyq jaǧdai jasaimyz. Därıgerdıŋ qajettılıgın qamtamasyz etu üşın, onyŋ ışınde tapşy mamandyqtar boiynşa 2023 jyly jergılıktı biudjet esebınen 131 rezidentura granty bölındı. Bügıngı taŋda 22 mamandyq boiynşa 96 rezident oqidy.
Soŋǧy 3 jylda İzrail, Türkiia, Resei, Germaniia, Litva siiaqty elderde 150-ge juyq maman oqytyldy. Olardyŋ ışınde hirurgtar, ginekologtar, pediatrlar, travmatologtar, revmatologtar, anesteziolog-reanimatologtar, reabilitologtar jäne basqalar bar. Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyna säikes, medisina qyzmetkerlerınıŋ tabysyn arttyru maqsatynda 2023 jyly därıgerlerdıŋ ortaşa jalaqysy 30 paiyzǧa, orta medisina qyzmetkerlerınıŋ ortaşa jalaqysy 20 paiyzǧa ūlǧaidy.
Tūrǧyn üi mäselesıne kelsek, äkımdık jergılıktı atqaruşy organdarda esepte tūrǧan jūmys ısteitın jastarǧa jalǧa berıletın tūrǧyn üige jäne satyp alu qūqyǧynsyz tūrǧyn üige mūqtaj retınde «Şaŋyraq» baǧdarlamasyn ıske asyrady. Elorda jastaryn tūrǧyn üimen qamtamasyz etu boiynşa qosymşa 35 jasqa deiıngı mamandarǧa jeŋıldıkpen nesie berudı közdeitın «Elorda jastary» baǧdarlamasy bekıtıldı.
– Basqarmanyŋ biudjetı turaly aityp berseŋız. Basymdyq qandai baǧyttarǧa berıledı?
– 2024 jyly biudjet 19,3 mlrd teŋgenı qūraidy. Biudjettıŋ negızgı ülesın medisina ūiymdarynyŋ kürdelı şyǧyny alady. Būl qarajat densaulyq saqtau obektılerın kürdelı jöndeuge jäne medisina ūiymdaryn materialdyq-tehnikalyq jaraqtandyruǧa baǧyttalǧan. Biudjettıŋ edäuır bölıgı halyqqa immunoprofilaktika jürgızu üşın vaksinalar men basqa da medisinalyq immunobiologiialyq preparattardy ortalyqtandyrylǧan satyp aluǧa jäne saqtauǧa, sondai-aq sirek kezdesetın aurulary bar halyqtyŋ jekelegen sanattary üşın därılık preparattardy satyp aluǧa közdelgen.
Älemnıŋ jetekşı klinikalarynda oqytudy qosa alǧanda, densaulyq saqtau salasyndaǧy mamandarǧa qosymşa jäne beiresmi bılım berudı ūiymdastyruǧa qarjy bölınedı. Biyl densaulyq saqtau mamandaryn oqytuǧa 354,5 mln teŋge bölındı. Al basqarmaǧa vedomstvolyq baǧynysty medisina ūiymdarynyŋ biudjetı biyl 118,4 mlrd teŋgenı qūrady.
– Därıgerler künıne qandai tılegıŋız bar?
– Basqarma atynan jäne öz atymnan barlyq därıgerdı käsıbi mereke – Medisina qyzmetkerı künımen qūttyqtaimyn! Därıgerdıŋ jūmysyna baǧa jetpeidı, öitkenı olar adam densaulyǧyna qamqor, ömırın saqtau üşın qolynan kelgenın jasaidy. Mamandyq joǧary bılıktılıktı, jauapkerşılıktı jäne janaşyrlyqty qajet etedı.
Aigül Aljaksina,
Gülmira Aimaǧanbet
