Düldül aqyn, ­jampoz jurnalist

Keş üiırılgen saiyn qarşadai ūldyŋ üreiı ūşa bastaidy. Anasynan tört jasynda aiyrylǧan ol qamköŋıl, jetımek. Eldıŋ qas-qabaǧyn baǧyp, jasyq bop ösıp keledı. Ymyrtqa qarai mazasy qaşatyny – äkesı Jansügır aldyna jüreletıp otyrǧyzyp qoiyp, mai şamnyŋ jaryǧymen qarıp tanytty. Tūsynda şybyǧy qosa jatady, qate aityp nemese sözdı ūǧa qoimasa, jauyrynyna şyp ete qalady. Äitkenmen ondai sät öte sirek, bala qūimaqūlaq edı.

manşart pen qūran sürelerın qaǧazǧa tüsıretın qabıletı bar Jansügır mürşit bop, mürit oqytqan adam emes. Alaida bar bılgenın ūlyna üiretıp, saŋylauyn aşuǧa qūlqy qūlaǧan. Ondaǧysy «būl dünie üşın qolynda qoi-serkeştık haty bolsa, o dünie üşın auyzynda imany, bes mezgıl namazy bolsa» degen bailam. Osylai ūlynyŋ keleşegın oilap, eskışe sauatyn aşuǧa kırıstı. Qarşadai Iliias älıptı qaǧazǧa syzdy, jeke sözderdı ejıktep oqydy.

Osy zärezap etken bäle keş bata bastalady, qas qaraia kışkentai jüregı şımırıgetını sondyqtan. «Anam tırı bolǧanda büitıp azaptanbas pa edım?» dep oilap qoiady. Uaqyt ozǧan saiyn älıptıŋ taiaq emes ekenın, onda köp syr men qūpiia jatqanyn bıle tüstı.

Äke därısınıŋ soŋy aqyl-keŋes­ke, jön-joba üiretuge ūlasady. Ol batyrlyq dastandar, tarihi oqiǧalar men aŋyz-ertegılerdı näşıne keltıre aitady. Ärı on sausaǧynan öner tamǧan ısmer kısı-tın, sol käsıbıne baulydy. Keide körşı-kölem, qonaq kelse, ülkenderdıŋ äŋgımesın Iliias yqylastana tyŋdaidy. Bır kezdegı el arasyndaǧy ahual, şapqynşylyq, şarua qamy siiaqty jaittar nazaryn audartatyn. Keiın balalar jasyratyn jūmbaq, jün tütıp ne iırıp otyrǧan kempırlerdıŋ auzyndaǧy tatymdy läm, qyz-jıgıt aitysyndaǧy qara öleŋder kökeiıne syzdyqtap qūiyla berdı.

Uaqyt ılgerılegen saiyn qara tanuy jaqsaryp, endı būrynǧydai jazu-syzuǧa qūlyqsyz qaramady. Hat bılgen soŋ, öleŋ-kıtap oquǧa qūmary artty. Talapty bala 1912 jyly küzde öz auylynan 50-60 şaqyrymdai jerdegı, Qaraǧaştaǧy «Mamaniia» mektebıne qabyldandy. Äitkenmen onda nebärı 4,5 ai ǧana oqydy. Tūrmys jaiyndaǧy türlı sebepke bailanys­ty oquyn tastap, Aqsudyŋ tömengı arnasyndaǧy auyly Beltoǧanǧa oraldy. Ol kezde älgı eldı meken Taldyqorǧan uezı Aqsu bolysynyŋ «Törtınşı auyly» atanatyn.

Qaraǧaşqa baryp el jaqsylaryn körgen, bılım ordasyn baiqastaǧan bala ömırdı tanyp, aşyla tüstı. Ünemı qolyna kıtap ūstap, äuendetıp oqyp otyrady. Älgı jün tütken, jıp iırgen qatyn-qalaştar «äi, Iliias, berı kelşı» dep şaqyrtyp alyp, «Qyz Jıbek», «Seifıl-Mälık» siiaqty qissalardy oqytyp, qūmarta tyŋdaityn.

Öleŋ-jyrǧa tym yqylasty körıngenmen, az ǧana däuletı bar äkesı Jansügır qalaǧandai, Iliias bır üidıŋ şaruasyn jaiǧaǧan tyndyrymdy azamaty boldy. Köktemde atyzdaǧy aryq-toǧandy tazalap, jazǧa salym egın-pışendı jaiǧap, jaz jūrt qatarly tırşılık ettı. Söitıp, otbasyn asyrau men bırlı-jarym qara-qūrany qystan aman alyp şyǧu mındetı moinynda edı. Sondyqtan jūmysqa da janyn aiamai jegıldı. Äkesınıŋ tızege salyp qara tanytqany, esep-qisapty üiretkenı septıgın tigızdı. Äitkenmen künbe-küngı tırşılık şyrmauynda qalyp qoidy. Oquǧa, bıluge degen talaby zor bolǧanmen, küikı tırlıktıŋ şyrşuynan basyn araşalai almai ümıtı semıp bara jatty. «Oqysam» degen nietı tasynǧanmen, közsız köbelektei qaida bet alaryn, bılımdı qaidan ızdeitının bılmedı. Onyŋ üstıne äkesı aiaǧyna tūsau salyp, jergılıktı bır baidyŋ Jämila degen qyzyn aittyryp, alyp berdı. Ärı sol kezdegı dästür boiynşa balaǧa äuelde özınen 5-6 jas ülken qyz äperetın, ol äpkesındei bas-köz bolyp jüretın.

Talapty jetkınşek özıne ūnaǧan sözdı köşırıp ala beretın ädet şyǧardy. Bır künı säten oraǧan sary qaǧazǧa ūşyrasty. Onda qauyrsyn qalammen jazylǧan bırer şumaq öleŋ bar eken. Älgıge şūqşiia qadaldy.

…Enedı jazdyŋ körkı jyl qūsymen,

Jas küler jairaŋdasyp ­qūrbysymen.

Körden jaŋa tūrǧandai ­kempır men şal,

Jalbaŋdasar özınıŋ tūr­ǧysymen.

«Körden jaŋa tūrǧandai kempır men şal» degen teŋeuı köz aldyna tırı surettı alyp keldı. Qystai syrtqa attap basa almai otyrǧan şal men kempır kün jylynsa ılmiıp, jūryn-jūryn kiımımen körden tūrǧan aruaqtai esıktıŋ aldyna şyǧatynyn, bır-bırımen qauqyldai amandasatynyn körıp jür. Sony däl tauyp, beineleptı. Bırden köŋılıne ūnai kettı. Otyra qalyp, köşırıp aldy. İesı kım ekenın bılgen joq, bıluge qūmartqanmen, aqy iesın aitatyn adam da joq. Bıraq osy bır şumaq öleŋ Iliiasqa köp özgerıs äkeldı.

Söitıp jürgenınde Abaidyŋ kıtaby 1916 jyldyŋ küzınde qolyna tidı. Abaidyŋ kım ekenın, ondai adamnyŋ baryn da bılmeitın, atyn da estımegen. Öleŋderı qatty äser ettı. Oǧan deiıngı körgen, oqyǧan ädebietınıŋ bärı myna kıtaptyŋ qasynda olpyraidy da qaldy. Jaŋa ürdıste jazylǧan jyr jas jetkınşektıŋ oiyn türtpektei bastady. Hakım öleŋın qanbai, qaita-qaita oqi beretın boldy. Kıtapty janynan tastamaidy, tünde basyna jastanyp jatady. Keibır öleŋderın jattap aldy. Boiynda bır türlı sergektık, jan düniesınde sılkınıs, jüregınde jaŋalyqtyŋ lebı sezılgendei baiqaldy. Jazuǧa qūştarlyǧy artyp, Abaişa oi tüiıp, jaŋaşa jyrlauǧa talaby oiandy. Qiiuy kelse de, kelmese de jer üstelde şūqşyŋdap, öz-özınen yŋyldap, ömırdı öleŋ qyla bastady. Bıraq saryny jylamsaqtanu, ainala tırşılıkke narazylyq, toryǧu, özın özgeden bölektengen adam sanau siiaqty bırdeŋeler jazylyp qalyp jürdı. Mūnysy aqynnyŋ kökeiıne qonbady. «Basqaşa jyrlau kerek» dep şeştı.

Äitkenmen Abaimen alǧaş jaqynyraq tanysuy oilau jüiesın, söz saptau qalybyn özgerte bastady. Abai kıtaby qalam men qaǧazǧa itermelep, şyǧarmaşylyq eŋbektenuge jeteledı. Jaqsy bolsyn, jaman bolsyn öleŋderın özı «Bal­dyrǧan» dep ataǧan jinaǧyna jiystyra berdı. Mıne, hakımnıŋ aqynǧa etken äserı. Bıraq jabaiy tūrmys pen täukenşık şaruanyŋ qamynan şyǧa almai, künbe-küngı uaqyty tırşılıktıŋ soŋynan öttı.

Qapal, Aqsu öŋırı 1918 jyldary apalaŋ-topalaŋ maidannyŋ astynda qaldy. Aq pen qyzyl soǧysty. Egın sebu, pışen şabu degen siiaqty nauqandyq şarualar atqarylmai qaldy. Sonyŋ zalalynan jūrt jappai qysynda jūtqa ūşyrady. Aştyqqa şaldyqty. Jüdeuşılık, joqşylyq qysyp, jany janşyla azaptandy. Būl kezderde jazu jazyp, qalam ūstaudan qol üzıp, baital tügıl, bas qaiǧy hal keştı. Onyŋ üstıne äielın – özınen eresek Jämilany qoia bergen.

1920 jyly aqtar jeŋılıp, keŋes ökımetı ornady. El aş. Jetı aǧaiyndy jūtqa ūşyraǧan jūrt tym älsız edı. Osyny körgendıkten jer-jerde reviziialyq komitetter jasaqtaldy. Jäditşe eptep sauatynyŋ barynan Iliias aştarǧa bidai ülestıretın auyldaǧy komitettıŋ müşesı bolyp qyzmetke ılıktı. Äkesınıŋ sonau ertede aldaǧy uaqytty oilap, balasyna qara tanytqan eŋbegı aqtaldy. Ūlynyŋ alǧaşqy äleumettık-köpşılık qyzmetı osy boldy. Jergılıktı şolaq etekter de Iliiastyŋ tyndyrymdy ısı men ūiymdastyruşylyq qabıletın aŋdady. Olardyŋ közı tüzu ekenın baiqaǧan jas jıgıt Almatyda aşylyp jatqan qysqa mezgılde oqytuşylar daiyndaityn kursqa sūrandy. Onyŋ ötınışı qabyldanyp, keşıkpei Almatyǧa attandy.

Oqytuşylar daiyndaityn kurstyŋ därısı bastalyp ta kettı. Däl osy arada Türkıstan aǧartu komissariaty tarapynan ­Jetısu-Syrdariiadan el ­ädebietın jinauǧa komissiia qūrylyp jatty. Komissiia müşelerı äuelgı jūmysyn qysqa kursqa auyldan kelgenderden bastap, maqsat-mūratyn tüsındırdı. El ışındegı äŋgımeşıl-şejıre qariialardyŋ aty-jönın, tūratyn jerın sūrastyrdy. Iliias osy uaqytqa deiın jinastyryp jürgen «Baldyrǧan» jyr toptamasyn älgılerdıŋ qolyna ūstatty. Olar ony tekke almai, Täşken aqşasyna satyp aldy. Būl jüdeu-jadau Iliias üşın ülken kömek boldy. Ärı äleuetı zor talantty jıgıttı Jetısu ädebietın jinasuǧa kurstan şyǧaryp äkettı. Söitıp, kıl şyǧarmaşyl adamdardyŋ arasynda ülken ömırdıŋ baspaldaqtary bastaldy. Jazdai Jetısudyŋ Lepsı, Qapal uezderınen el ädebietın jinastyrumen boldy. Jas jetkınşektıŋ özı de el, jer, tarih jaiyndaǧy köp maǧlūmatqa qanyqty. Küzde osy komissiiamen erıp, oqu ızdep, Täşkenge bıraq tartty.

Däl sol mezette Täşkende alǧaş qazaq-qyrǧyz oqu ins­tituty aşylǧan eken. Bırden älgıge tüsuge niettendı. Tiıstı qūjaty men belgılı bılımı joq jas talapker köp qiyndyqpen sonyŋ oqytuşylar daiyndaityn ekı jyldyq kursyna äzer ılıktı. Tūŋǧyş ret ana tılın, orys taŋbasyn sol jerden bastap oqydy. Alǧaş qalaly jerde qainaǧan ömırdı körgenı, bılımdar qauymnyŋ ortasynda bolǧany – osy. Qazaqtyŋ gazetın oqydy, teatryn tamaşalady, bırlı-jarym jazuşysyn kezdestırdı.

Ärı-berıden soŋ ainalasynan üirenıp, qoǧamdaǧy belsendı azamattarǧa qarap boi tüzei bastady. Oquşylar jinalysynda öz tötelı pıkırın bıldırıp, mınberden söz söiledı. Bylaişa aitqanda, örkeniettıŋ lebımen jan kırıp, boiyna qan jügırıp, tırıluge bet būrdy. Teatrǧa baryp, röl alyp oinap ta kördı. Oqumen qatar «Aq jol» gazetıne korrektor bop kırdı – onysy tūrmysyna bıraz septıgın tigızdı.

Osynda jürıp, jalyndy jastardyŋ ūiytqysy Mūratbai ūly Ǧanimen tanysty. Ǧanidyŋ jetekşılık etuımen ärı ūiymdastyruymen «Jas alaş» gazetın şyǧaruǧa atsalysty. Basylymnyŋ alǧaşqy nömırınıŋ bas maqalasyn Iliias jazdy. Sonymen qatar däl sol sanynda «Jalpy jasqa» degen ügıt öleŋı jariialandy. Aqynnyŋ alǧaşqy tasqa basylǧan öleŋı – osy. Aita ketu kerek, «Jyl qūsy» degen jurnaldyŋ alǧaşqy sanynda Bäidıldä ūlynyŋ Iliiasty «ūltşyl» dep betıne salyq ete köldeneŋ tartatyn öleŋı de sol.

Qoǧamǧa belsene aralasyp, är salany bır baiqap körgen talantty jas instituttan qol üzbei qystai oqyp şyqty. Jazda asa qapyryq ystyq Täşkende qaluǧa onsyz da dımkäs densaulyǧy kötermedı. Kanikul uaqytyn paidalanyp, 1921 jyly Narkomzemnıŋ şöp şaptyratyn ügıtşısı bolyp Jetısuǧa auylyna attandy. Qolyna «institut mūǧalımı» degen bır japyraq qaǧaz bergen. Aqyrynda qarajat tapşylyǧy, taǧy basqa da sebeptermen qaita Täşkenge jete almai qaldy. Söitıp, ekınşı kursty jalǧastyru mümkın bolmady.

Sol jyly Jetısuda qazaq-­qyrǧyz jarly-jalşylaryn ūjymdyq şaruaşylyqqa ūiys­tyru şaralary qauyrt jürıp jatty. Iliias osy nauqandyq ıske qyzu aralasyp, auyldaǧy jarly-jalşylardy artelge jūmyldyru jūmysyna jeŋ sybana kırıstı. Köp adamǧa ärqily maǧynada ötınış-qaǧaz jazyp berdı. Negızgı qyzmetı – mūǧalım. Qystai bala oqytty. Osy sabaq berıp jürgen kezınde ekınşı jary Amanşany kezdestırdı.

Qazaq elınıŋ pūşpaq-­pūş­paǧynda keŋes bilıgın ornatu, elge teŋdık äperu siiaqty nasihat jūmysy qarqyndy ärı jauapkerşılıkpen qolǧa alyndy. Almatyda «Kedei erkı» degen gazet şyǧa bastady. Älgı basylymǧa Iliias jergılıktı tılşı mındetıne kırıstı. Maqalalarymen qatar bır-ekı öleŋı jariialandy. Jazǧasalym posevkomnyŋ ökılı bolyp bekıdı.

1922 jyldyŋ soŋyna qarai jūbaiyn ertıp, Almatyǧa taban tıredı. Bar maqsat-mūraty oquǧa kıru edı. Ilıge almady. Esesıne Jetısu oblysynyŋ Qosşy komitetıne aǧartu ısı jönındegı nūsqauşy lauazymyna jūmysqa qabyldandy.

Älgı tūsta «Tılşı» gazetı el ışıne köptep taraityn. Negızgı qyzmetımen qatar sol basylymnyŋ eptep tapsyr­malaryn da atqara jürdı. Jazumen ainalysty. Gazetke öleŋ-äŋgıme jariialai bastady. Söitıp, aqynnyŋ qalam-qaǧazdy janyna ūdaiy serık etkenı, aumai qalam terbeuı osy 1923 jyldan, «Tılşı» gazetınen bastau aldy.

Gazetten bölek, «Jetısu ­äielı» degen jurnalda bır öleŋ, bır äŋgımesı basyldy. Odan ke­iın Täşkendegı «Jas qairat», «Sana», «Şanşar» siiaqty qazaq basylymdaryna ony-mūny türtıp, jıbere bastady. Būlardyŋ ışınen bırlı-jarymy jaryq kördı.

Qyzylordaǧa ornyqqan «Leninşıl jas», «Jaŋa mektep», «Äiel teŋdıgı» siiaqty gazet-jurnaldarǧa ara-tūra hat-habar joldady. Bıraq maqala jazu barysynda oqymaǧany, bılımınıŋ jetıspeitını jiı tyǧyryqqa tıredı. Äleumet qyzmetıne aralasyp ketuıne de, jalpy, bılımsızdıgı köp qiyndyq tudyryp, kedergıge ūşyratty. Qoǧam auany men saiasatty tap basyp tani almauy, bılımı joq qarajaiaulyǧy dıŋkesıne tidı. Saraiyn saŋǧyratyp aşyp jıberetın ülken oqu ornyna tüsudı aŋsady. Basşylyqqa nietın bıldırıp, qoldauyn sūrady. Aiaǧynda jazu-syzuǧa beiım, ıske talapqoi jıgıttıŋ tabandylyǧyn baiqaǧan partiia ūiymy gubernelık aǧartu bölımınıŋ basqaruşylyq qyz­metındegı ony oquǧa jıberdı. Öitkenı memleket qūru ısıne ideologiia men nasihat şaralary jäne ony atqaratyn kadrlar tym qajet edı. 1925 jyly Iliias Mäskeu­dıŋ Memlekettık jurnalistika institutyna qabyldandy.

Ol üş jyldyq oquǧa attanǧanda, Amanşanyŋ aiaǧy auyr bolatyn. Ony özımen ertıp kete almady. Aqyry kelınşek baladan qaitty. Joldastary aqyldasa kelıp, qaraly habardy aitpauǧa kelıstı. Kelesı jyly jazǧy kanikulda Iliias äielı men säbiıne asyǧa otarbaǧa otyrdy. Vokzaldan kütıp alǧan Säken, Beiımbet bastaǧan dostary Amanşanyŋ dünie salǧanyn Almatyda estırttı. Alystan jan jaryn saǧynyp jetken aqynǧa būl jait öte auyr tidı. Moiyldai janary jäudıregen Amanşanyŋ atjaqty appaq öŋı, sümbıl şaşy, zipa boiy, jıbektei mınezı kökeiınen ketpedı. Qamköŋıl küiı elge baryp, sülesoq qalpy Mäskeuge attandy.

Iliias 1928 jyly oquyn bıtırısımen tıkelei el astanasy Qyzylordaǧa tartty. Kelısımen «Eŋbekşı qazaq» gazetıne qyzmetke tūrdy. Sol jyly «Saǧanaq» degen alǧaşqy kıtaby jaryq kördı. Üşınşı jūbaiy Fatima Törebaevany sonda jolyqtyryp, tanysty. Būlyqsyǧan boijetken ädemı än salady eken, ekeuı köp ūzamai bas qūrady. Kelesı jyly astana märtebesı Almaty qalasyna berılıp, otbasymen Alataudyŋ etegıne köştı. 1930 jyly tūŋǧyştary Saiat ömırge keldı. Al 1932 jyly erlı-baily ekeuı­nıŋ däm-tūzy jaraspai, ajyrasty. Arada bıraz uaqyt ötkende Iliias Fatima Ǧabitovamen qosylady.

I.Jansügırov şyǧarmaşylyq jūmyspen qatar Qazaqstan Jazuşylar odaǧyn ūiymdastyru ısıne belsene aralasty. 1932 jyly Jazuşylar odaǧyn ūiymdastyru komissiiasynyŋ töraǧalyǧyna sailandy, keiın Jazuşylar odaǧyna basşylyq ettı. Qazaq ädebietınıŋ qalyptasuy men damuyna osy jyldary eresen eŋbek sıŋırdı. Qalamgerdı Qazaq KSR Ortalyq atqaru komitetınıŋ müşesı etıp bekıttı. 1935-1937 jyldar aralyǧynda körkem ädebiet baspasynda poeziia bölımın basqardy. Aqyrynda 1937 jyldyŋ tamyz aiynda Iliias Jansügırov saiasi quǧyn-sürgın qūrbanyna ainaldy.

Alatau bökterındegı alqapta demalyp jatqan Iliias Jansügırov bır künı NKVD-nyŋ şaqyru qaǧazyn aldy. Ol kezde köptegen şyǧarmaşyl adam jaz ailarynda qalanyŋ şuynan alystap, Almatynyŋ syrtyna qarai, tau qoinauyna kiız üi tıgıp, jailauǧa şyqqandai qonys jaŋalap ketetın. Aqynnyŋ jary Fatima būl şaqyrtudyŋ tekke emes ekenın sezdı. Iliiasqa qalaǧa tüspei, Ystyqköl asyp ız jasyruyn ötındı. Bıraq qaşatyndai eş sebebı joq aqyn NKVD-nyŋ şaqyruyna baru kerek dep şeşken. Söitıp Almatyǧa jol tartqan ol sol ketkennen oralmady.

Küieuı ūşty-küilı joǧalǧan soŋ Fatima balalaryn ertıp, jailaudan qalaǧa tüsken. Qyzylıŋırde NKVD jendetterı üige basyp kırdı. Äi-şai joq, bölmelerdı tıntıp, aqyn kabinetındegı kıtaptaryn, qoljazbalaryn arbaǧa tiedı. Iliiastyŋ şyǧarmalaryn, basqa da zattaryn äketıp bara jatqan jauyzdarǧa äldekım tūtqiyldan tap berıp, köşe boiynda jūlmalasyp jürıp, qoldarynan bır qalyŋ däpterdı tartyp äketedı. Qaraŋǧyda ony quǧanmen, qalyŋ aǧaştyŋ ışınde ızınen adasyp, dät deidı.

Qyzyl jaǧalylar ūzaǧanda, Fatima verandadaǧy sary şkafqa ūmtyldy. Jailaudan tüsken bette buylyp-tüiılgen jüktı sol şkaftyŋ aldyna tastai salǧan edı, älgı sep bolyp, tıntuşılerge sary şkaf körınbei qalypty.

Jarynyŋ eŋbekterın qalaida saqtaudy közdegen Fatima dereu NKVD qyzmetkerı Ospan Jylqybaev degen tuysyna habarlasty. Qaryndasynyŋ jaǧdaiyn tüsıngen ol tündeletıp jetıp, aqynnyŋ barlyq qoljazbasyn alyp kettı. Söitıp Jansügırovtıŋ eŋbekterın 11 jyl boiy qorasynda saqtaidy. Keiın Iliias aqtalǧan soŋ qaitaryp beredı. Älgı jendetter aiyrylyp qalǧan däpter de Fatimanyŋ qolyna tidı. Ol «Qūlager» poemasy eken. Al ony jauyzdardan tartyp alyp, saqtap jürgen Saparǧali Begalin bolyp şyǧady.

1938 jyly 26 aqpanda Iliiasty, Beiımbet Mailindı jäne taǧy basqa köptegen azamatty tünde Almatynyŋ tübındegı «Jaŋalyqqa» aparyp atty. Mürdelerın tozyǧy jetken köne üilerdıŋ ırgesıne tastap, sosyn şym qabyrǧalardy üsterıne qūlatyp kete barǧan. Söitıp Iliias pen Beiımbet kemelıne endı kelıp, tolaiym dünie beretın uaǧynda – 1938 jyly 44 jasynda qyzyl jendetterdıŋ qolynan qyrşynynan qiyldy.

Jyr düldülı I.Jansügırov öz däuırınde Ahmet Baitūrsynov, Mırjaqyp Dulatov siiaqty Alaş ziialylarymen tyǧyz şyǧarmaşylyq qarym-qatynasta boldy. Jansügırovtıŋ şyǧarmaşylyǧy köp qyrly, aluan syrly. Poeziia, proza, drama salasynda önımdı eŋbektendı. Şyǧarmalaryna özı ǧūmyr keşken ortadaǧy ömır şyndyǧy, tarihi oqiǧalar arqau bolǧan.

Aqynnyŋ lirikalyq öleŋderımen qosa «Jetısu suretterı», «Küi», «Küişı» syndy klassikalyq şyǧarmalary – eşqaşan eskırmeitın, qaitalanbas tuyndylar. Al «Qūlager» poemasyn oqymaǧan qazaq balasy kemde-kem şyǧar. Osy şyǧarmanyŋ jelısımen aqynnyŋ 125 jyldyǧyna orai aşyq aspan astynda stadionda qoiylǧan «Qūlager» spektaklın körgen jūrttyŋ közıne jas almaǧany qalmady.

Qalamger ädebiet syny men audarma salasynda da önımdı eŋbektendı. Puşkinnıŋ «Evgenii Onegin» romanyn alǧaş qazaqşaǧa tolyq audarǧan adam. Sondai-aq Lermontovtyŋ, Gorkiidıŋ, Nekrasovtyŋ, Maiakovskiidıŋ köptegen tuyndysyn qazaq tılıne tärjımalady. Bıraq ol özın «Men ädebietke keldım!» dep eşqaşan aitqan emes, kerısınşe, «Jalpy jazuşylyqty özımnen däme etpegen edım. Sondyqtan jazǧanym az. Tek anda-sanda şūqyma siiaqty. Soŋǧy uaqytta keibır joldastarym senen bırdeŋe şyǧady degen soŋ, endı jazuşy bolǧym keledı. Bılmeimın, aqtai alar ma ekem?» dep ülken jauapkerşılıktı sezıne ün qatady.

Qalyŋ köpşılık ony aqyn, jazuşy ataǧanmen, negızınde, Iliias Jansügırov – Mäskeude bılım alyp, arnaiy ­diplomǧa qol jetkızgen, qazaq halqynan şyqqan tūŋǧyş käsıbi bılıktı jurnalist. Ol – Mäskeudıŋ Memlekettık jurnalistika institutyn bıtırgen. Sondyqtan qairatker qalamgerdıŋ biylǧy 130 jyldyǧynda Astana qalasyndaǧy «Qazmedia ortalyǧyna» Iliiastyŋ esımın berse, äbden oryndy ärı qonymdy bolar edı. Astanada bır qiyrda şoiynjolmen, jylu trassasymen jarysqan aqyn atynda köşe bar. Adam aiaǧy sirek barady, el Iliiastyŋ atynda köşe bar ekenın de bıle qoimaidy. Aqyn esımın körnekı köşelerdıŋ bırıne auystyru da äbden qisyndy, laiyqty şara.

 Ädılbek YBYRAIYMŪLY,

jazuşy, ­halyqaralyq «Alaş» ädebi ­syilyǧynyŋ laureaty

Suretter

Qazaqstan Respublikasy Ortalyq memlekettık mūraǧatynan alyndy