El tynysy
Elde jıtı ışek infeksiialary boiynşa epidemiologiialyq jaǧdai tūraqsyz
Epidemiologtar halyq arasynda ışek infeksiialarynyŋ aldyn alu qajettıgın eske salady. Qoǧamdyq densaulyq saqtau ūlttyq ortalyǧynyŋ epidemiologtary ışek infeksiialarymen auyratyndar sanynyŋ öskenın tırkedı. Qazaqstanda jıtı ışek infeksiialary boiynşa epidemiologiialyq jaǧdaiy tūraqsyz bolyp tūr, dep habarlaidy astana-akshamy.kz.
Biyl 5 aida jalpy jıtı ışek infeksiiasynyŋ 4986 jaǧdaiy (2023 jyly 4764 jaǧdai) tırkelse, sonymen qatar salmonellezdıŋ 316 jaǧdaiy (2023j. – 405 jaǧdai), dizenteriianyŋ 79 (2023j. – 84), rotavirustyq enterittıŋ 765 (2023 j. – 623) jaǧdaiy oryn alady.
Elımızde jıtı ışek infeksiiasy boiynşa jürgızılıp jatqan sanitariialyq-epidemiologiialyq monitoringı ötken jyldyŋ säikes kezeŋımen salystyrǧanda auruşaŋdyqtyŋ artqanyn körsetıp otyr. 100 myŋ halyqqa şaqqandaǧy auruşaŋdyq körsetkışı 24,87, būl syrqattanuşylyq körsetkışı 2022 jyly – 24,03 tırkelgen. Sonymen bırge auruşaŋdyq ai saiyn, äsırese 14 jasqa deiıngı balalar arasynda artyp keledı, syrqattanuşylyq körsetkışı – 67,07 (2023 jyly – 61,94), nemese 8,28%-ǧa joǧarylaǧan.
Jıtı ışek infeksiialary (JIİ) – ärtürlı infeksiialyq agentter (bakteriialar, şartty patogendı mikroflora, virustar, qarapaiymdylar) tudyratyn qozdyrǧyştardyŋ fekaldı-auyz mehanizmı arqyly berıluımen, qyzba jäne ışek sindromymen, onyŋ ışınde negızgı intoksikasiia, diareia, susyzdanuşylyq belgılerımen körınetın adamnyŋ jūqpaly aurularynyŋ ülken toby. Jıtı ışek infeksiiasynyŋ inkubasiialyq kezeŋı ädette bırneşe saǧattan 2-3 künge deiın sozylady.
Jıtı ışek infeksiiasymen auru qaupı jyldyŋ ystyq mezgılınde kürt arta tüsedı, aurulardyŋ köpşılıgı osy uaqytta tırkeledı. Işek infeksiialarynyŋ negızgı berılu joldary:
1. Tamaq arqyly – lastanǧan taǧamdy jegende.
2. Su arqyly – las sudy ışkende nemese jūtqanda.
3. Tūrmystyq janasu arqyly – infeksiia közımen tıkelei bailanys jasaǧanda (nauqastyŋ kütımı, nemese tūrmystyq zattar – ydys-aiaq, jihaz, qūral-saiman, tösek-jabdyqtary arqyly).
1. Tamaq arqyly – lastanǧan taǧamdy jegende.
2. Su arqyly – las sudy ışkende nemese jūtqanda.
3. Tūrmystyq janasu arqyly – infeksiia közımen tıkelei bailanys jasaǧanda (nauqastyŋ kütımı, nemese tūrmystyq zattar – ydys-aiaq, jihaz, qūral-saiman, tösek-jabdyqtary arqyly).
Özıŋızdı jäne ainalaŋyzdaǧy adamdardy ışek infeksiialarynan qorǧau üşın kelesı qarapaiym erejelerdı saqtau kerek:
– su men taǧam önımderınıŋ sapasyna kümändanatyn bolsaŋyz, äsırese belgılenbegen jerlerde qoldan satylatyn önımderdı paidalanbau;
– tek taza (bötelkedegı) nemese qainatylǧan sudy ışu;
– kökönıster men jemısterdı taza aǧyndy sumen mūqiiat juyp, ystyq sumen şaiyp tastau kerek;
– jeke bas gigienasyn saqtau – därethanaǧa barǧannan keiın, tamaq ışer aldynda jäne t.b. qoldy sabynmen jaqsylap juu;
– süt (qaptalmaǧan nemese bötelkesız) mındettı türde qainatylǧan boluy kerek, et, balyq, qūs jäne qūs jūmyrtqalary mūqiiat termiialyq öŋdeuden (qainatylǧan nemese quyrylǧan) ötuı kerek;
– tamaq pısıru kezınde tek jaŋa önımderdı paidalanyŋyz;
– tamaqty toŋazytqyşta saqtau kezınde tez būzylatyn önımderdıŋ tauarlyq jaqyndyǧyn qadaǧalaŋyz jäne olardyŋ jaramdylyq merzımın baqylaŋyz;
– şikı jäne qainatylǧan kökönısterdı, et pen balyqty kesu üşın bölek kesu taqtalaryn qoldanyŋyz;
– bombajdy jäne jaramdylyq merzımı ötıp ketken konservılerdı satyp almaŋyz jäne paidalanbaŋyz.
Aurudyŋ alǧaşqy belgılerı paida bolǧan kezde (ıştıŋ auyruy, bırneşe ret qaitalanǧan sūiyq näjıs, qūsu, temperaturanyŋ köterıluı) eŋ bastysy özın-özı emdeuge bolmaidy, onyŋ ornyna därıgerdıŋ keŋesıne jügınıŋız. Özın-özı emdeu jaǧymsyz saldarǧa äkeledı: klinikalyq belgılerı bıraz uaqytqa joǧalady, densaulyq säl jaqsarady, bıraq infeksiialyq agentter denede qalyp köbeie beredı. Auru auyr nemese sozylmaly türge auysyp jäne de nauqas basqalar üşın aurudyŋ tasymaldauşysy közıne ainalady.
– su men taǧam önımderınıŋ sapasyna kümändanatyn bolsaŋyz, äsırese belgılenbegen jerlerde qoldan satylatyn önımderdı paidalanbau;
– tek taza (bötelkedegı) nemese qainatylǧan sudy ışu;
– kökönıster men jemısterdı taza aǧyndy sumen mūqiiat juyp, ystyq sumen şaiyp tastau kerek;
– jeke bas gigienasyn saqtau – därethanaǧa barǧannan keiın, tamaq ışer aldynda jäne t.b. qoldy sabynmen jaqsylap juu;
– süt (qaptalmaǧan nemese bötelkesız) mındettı türde qainatylǧan boluy kerek, et, balyq, qūs jäne qūs jūmyrtqalary mūqiiat termiialyq öŋdeuden (qainatylǧan nemese quyrylǧan) ötuı kerek;
– tamaq pısıru kezınde tek jaŋa önımderdı paidalanyŋyz;
– tamaqty toŋazytqyşta saqtau kezınde tez būzylatyn önımderdıŋ tauarlyq jaqyndyǧyn qadaǧalaŋyz jäne olardyŋ jaramdylyq merzımın baqylaŋyz;
– şikı jäne qainatylǧan kökönısterdı, et pen balyqty kesu üşın bölek kesu taqtalaryn qoldanyŋyz;
– bombajdy jäne jaramdylyq merzımı ötıp ketken konservılerdı satyp almaŋyz jäne paidalanbaŋyz.
Aurudyŋ alǧaşqy belgılerı paida bolǧan kezde (ıştıŋ auyruy, bırneşe ret qaitalanǧan sūiyq näjıs, qūsu, temperaturanyŋ köterıluı) eŋ bastysy özın-özı emdeuge bolmaidy, onyŋ ornyna därıgerdıŋ keŋesıne jügınıŋız. Özın-özı emdeu jaǧymsyz saldarǧa äkeledı: klinikalyq belgılerı bıraz uaqytqa joǧalady, densaulyq säl jaqsarady, bıraq infeksiialyq agentter denede qalyp köbeie beredı. Auru auyr nemese sozylmaly türge auysyp jäne de nauqas basqalar üşın aurudyŋ tasymaldauşysy közıne ainalady.
