Qazaq deseŋ Alaş ziialylary, jaujürek batyrlar, handar eske tüsedı. Alaida medisina salasynda er men äieldı teŋ qūqyly etken, qazaq qyzdaryna ülgı bola alatyn Gülsım Asfendiiarovanyŋ esımı eşqaşan ūmytylmauy kerek. Ol – tek qazaq qyzdarynyŋ arasynan ǧana emes, barşa Ortalyq Aziia halyqtary qyzdarynyŋ arasynan şyqqan tūŋǧyş därıger äiel. Tolyq esımı – Ümmigülsım.
Gülsım qyzdarǧa degen bılımdı, oqudy şektemeitın aqsüiekter otbasynda düniege kelgen. Äkesı Seiıtjapar Asfendiiarūly – Äbılqaiyr hannyŋ ūrpaǧy, Aişuaq hannyŋ nemeresı, anasy Gülandam Qoşqarbaiqyzy – Abylai hannyŋ ūrpaǧy. Gülsım – Sanjar Asfendiiarovtyŋ äpkesı.
Osydan 100 jyl būryn qazaq qyzdary joǧary bılım turaly armandamaǧan kezde Gülsım Taşkent qalasyndaǧy äielder gimnaziiasynyŋ jetı jyldyq kursyn, Sankt-Peterburg äielder medisina institutyn bıtırgen. Ärı Reseidegı joǧary oqu ornyn aqtaǧan alǧaşqy qazaq qyzy. Gülsım tek därıger ǧana emes, qaisar qazaq qyzy bolǧan. Ony bız universitettegı emtihandaryn aiaqtap bolyp, eş qoryqpastan Nikolai patşaǧa jazǧan hatynan baiqaimyz. Hatynda özınıŋ tuǧan jerı Türkıstan ekenın, ol jerdıŋ tūrmys-tırşılıgımen jaqsy tanys ekenın jäne özın maman retınde atamekenıne jıberuı jaily ötınış bıldıredı. Osylaişa Türkıstanǧa oralǧan Gülsım bolşevik bilıgı tūsynda därıgerlık jäne oqytuşylyq qyzmetın jalǧastyryp, talai säbidıŋ ömırge keluıne septıgın tigızgen. Joǧary bılımdı maman bolǧandyqtan, türlı qoǧamdyq jūmysqa laiyq dep sanaldy. 1917 jyly tamyzda Türkıstan ölkesı qazaqtarynyŋ jiyny ötken bolatyn. Osy tūsta Gülsımge ülken senım artylyp, deputattyqqa kandidat retınde ūsynyldy. 1917 jyly 24-27 säuır aralyǧynda Qazan qalasynda Bükılreseilık mūsylman äielderınıŋ arnaiy sezı öttı. Eŋ maŋyzdysy, Gülsım būl jiynda da alǧa suyrylyp şyǧyp, äiel qūqyǧy taqyrybyn basşylyqqa ala otyryp, ana men balanyŋ densaulyǧyn qorǧau jönındegı mäselenı kötergen. Ärine, Gülsımnıŋ osy eŋbegınıŋ arqasynda qazaq qyzdary tek feldşer, medbike ǧana emes, biık därejelı därıger bola alatynyn ūqty. Gülsım Taşkent qalasyndaǧy perzenthanada basşylyq etıp, mamandardy daiarlau jūmysyna belsene qatysty. Gazetterge arnaiy ündeuler jariialap, därıger kömekşısı, medbike, feldşer mamandyǧyna qysqa jäne ūzaqmerzımdı kurstardy ūiymdastyruǧa kömektesıp, kurstardyŋ oqu baǧdarlamasyn daiyndady. Sol kurstarda özı de därıs oqyp, ūstazdyq qyzmetpen ainalysty. Qysqasy, Gülsım – öz zamanynda äiel qūqyǧyn jalau, bılımdı qalqan etıp, medisina salasynyŋ damuyna bılek sybana atsalysqandardyŋ bırı de bıregeiı. Ökınışke qarai, Gülsım hanymǧa eleulı eŋbegı üşın tek köktas qana qoiylǧan eken, odan bölek mektep nemese oqu ornynyŋ atauy ūsynylsa, arnaiy eskertkış qoiylsa artyq etpes edı dep oilaimyn.
Äiel qūqyǧy qai ǧasyrda da özektı mäsele bolyp qala bermek. Ony şeşu üşın Gülsımdei er mınezdı, qaisar jan qaita tuuy kerek dep esepteimın. Gülsımnıŋ esımı eşqaşan öşpeuı kerek. Jurnalist Äliia Äşım Gülsımdei bıregei tūlǧamyzdyŋ jatqan jerın arnaiy Taşkent qalasyna ızdep baryp, Botkin ziratynan tapty. Aty-jönı, tuǧan jyly men qaitys bolǧan uaqyty öşıp ketken köktasyn jaŋartu turaly bastama ıske asyp, bügınde Gülsım Asfendiiarovanyŋ köktasy jaŋaryp, suretı qoiyldy. Būl – köpke önege bolar ıs. Jaqsynyŋ jolyn quǧan osyndai ūltşyl mamandarymyz köp bolsa, tarihymyz öşpeidı, kerısınşe, jaŋarady, nasihattalady dep senemın.
Arujan ESENGELDI, Astana qalasyndaǧy
№8 mektep-liseidıŋ tülegı
