Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Sankt-Peterburg qalasynda ötken Joǧary Euraziialyq ekonomikalyq keŋestıŋ (JEEK) kezektı otyrysyna qatysty. Prezident öz sözınde qonaqjailyq körsetıp, jiyndy joǧary deŋgeide ūiymdastyrǧany üşın Resei tarapyna jäne Vladimir Putinge alǧys aitty. Prezident osy jyldyŋ oŋai bolmaǧanyn, äsırese, jahandy jailaǧan tūraqsyzdyqtyŋ küşeie tüskenın atap öttı.
Euraziiany bailanystyratyn strategiialyq buyn
«İnfliasiianyŋ qysymy, halyqaralyq logistikalyq tızbekterdıŋ transformasiiasy, aimaqtardaǧy qaqtyǧystar, sanksiialyq teketırester – būl älemdık ekonomikanyŋ damu qarqynyn bäseŋdetetın faktorlardyŋ bır parasy ǧana. Osyndai kürdelı jaǧdaida Qazaqstan jyldyq ekonomikalyq ösımdı 4,9 paiyz körsetkışpen qorytyndylaudy josparlap otyr. «Euraziialyq bestıkke» kıretın barlyq elde oŋ dinamika baiqalatyny quantady. Äitse de ekonomikamyzdyŋ ornyqty damu traektoriiasyn saqtau üşın 2024 jyldyŋ syn-qaterlerıne bırlese daiyndaluymyz kerek. Sarapşylar boljamyna säikes kelesı jyly jahandyq ekonomika bırqalypty, tıptı baiau qarqynmen, iaǧni 1,5 paiyzdan 3 paiyzǧa deiın ösedı. Naryǧynyŋ kölemı 2,6 trillion dollarǧa teŋ Euraziialyq ekonomikalyq odaq älemdık ekonomikanyŋ ajyramas bölıgı retınde ösımnıŋ bäseŋdeuın sezınuı mümkın. Sondyqtan bız qazırgı ekonomikalyq rezervtı jäne özara tiımdı integrasiianyŋ qolda bar äleuetın barynşa jūmyldyruymyz qajet. Qazaqstan äuel bastan Odaqtyŋ ekonomikalyq sipatyn aiqyndaityn qaǧidatty berık ūstandy. EAEO-ǧa müşe memleketter öz ısterı men şeşımderınde däl osy kün tärtıbınen auytqymauǧa tiıs dep sanaimyz» dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Prezidenttıŋ pıkırınşe, EAEO-ǧa müşe elder üşın tehnologiialyq kooperasiiany ekonomikanyŋ naqty sektorynda damytu – basty mındetterdıŋ bırı. Qasym-Jomart Toqaev ozyq tehnologiialardy jäne innovasiialardy keŋınen engızu ekonomikalyq bırlestıktıŋ älemdık arenadaǧy ornyn nyǧaitady dep esepteidı. Memleket basşysy būl mäselenıŋ keŋeste qabyldanǧan «Euraziialyq ekonomikalyq jol» deklarasiiasynda körınıs tapqanyn qūptady. Qūjat Qytaidyŋ «Bır beldeu, bır jol» jahandyq bastamasymen ūştasady.
Tyŋ serpın qajet
Qasym-Jomart Toqaev Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ qūryluyna negız bolǧan ırgelı maqsatty tolyqqandy jüzege asyru, iaǧni tauarlardyŋ erkın qozǧalysyna tyŋ serpın beru qajet dep sanaidy. Keden şekaralary aşylǧanyna qaramastan, ärbır el ıs jüzınde otandyq öndıruşılerın EAEO-ǧa qatysuşy özge bäsekelesterden qorǧauyn jalǧastyryp otyr.
«Bız ortaq naryqta kezdesetın kedergıler men şekteulerdı joiyp, bıryŋǧai tehnikalyq reglamentter engızudı jyldamdatuymyz kerek. EAEO-nyŋ bırıkken aqparattyq jüiesınıŋ tolyq formatta jūmys ısteuı müşe memleketter arasynda tauar tasymaldau kezındegı biznes şyǧyndaryn aitarlyqtai azaituǧa septıgın tigızer edı. Elektrondy sauda salasynda nätijelı yqpaldastyq ornatuǧa mol mümkındık bar. Byltyr Euraziialyq ekonomikalyq odaqtaǧy atalǧan naryqtyŋ jalpy kölemı 80 milliard dollarǧa jettı. Jaqyn arada būl körsetkış ekı ese ūlǧaiuy mümkın. Alaida mūnymen toqtap qalmaimyz. Kedendık räsımderdı jetıldıru jäne onlain saudanyŋ tiımdı, teŋ qūqyly ekojüiesın qūru baǧytynda barynşa belsendı jūmys ısteuımız qajet» dedı Prezident.
Sonymen qatar agroönerkäsıp keşenı yntymaqtastyqtyŋ maŋyzdy baǧyty retınde atap ötıldı. Memleket basşysynyŋ aituynşa, bügınde «euraziialyq bestık» elderı özın-özı azyq-tülıkpen qamtamasyz etu ısınde joǧary nätijege qol jetkıze aldy.
«Soǧan qaramastan, Euraziialyq ekonomikalyq odaqqa müşe elderdıŋ älemdık naryqtaǧy auyl şaruaşylyǧy önımderı eksportynyŋ ülesı älı de öte tömen, iaǧni ekı paiyzdan säl ǧana asady. Al dünie jüzınde 800 millionnan astam adam aştyq pen azyq-tülık tapşylyǧynyŋ zardabyn tartyp otyr. Ökınışke qarai, azyq-tülık jetkızuge qazırgı geosaiasi ahual, äsırese, bırınşı kezekte sanksiialar kedergı keltırude. Nätijesınde azyq-tülıkke mūqtaj halyq japa şegıp otyr. Sarapşylardyŋ baǧalauynşa, EAEO elderınıŋ äleuetı 600 millionǧa juyq adamǧa tamaq tauyp beruge jetedı. Sondyqtan bäsekege qabılettı, ekologiialyq taza jäne eksportqa baǧdarlanǧan, ozyq halyqaralyq standarttarǧa sai önım şyǧaru maqsatynda tyǧyz kooperasiialyq bailanystardy jolǧa qoiu basym baǧyttarymyzdyŋ bırıne ainaluy kerek. Sondai-aq agrologistika jäne önım saqtau jüiesın damytyp, auyl şaruaşylyǧy salasyna sifrlyq şeşımderdı engızu üşın küş bırıktıruımız qajet. Bırlesken agroinnovasiialyq ortalyqtar qūru mäselesın pysyqtaǧan jön. Mūndai ortalyqtar agroönerkäsıp keşenın kommersiialandyrumen jäne öndırıske jaŋa tehnologiialardy engızumen ainalysady» dedı Prezident.
Memleket basşysynyŋ pıkırınşe, EAEO küllı Euraziia keŋıstıgın bailanystyratyn strategiialyq buyn qyzmetın atqarady. Ūiymnyŋ osy märtebesın saqtap qaluǧa müşe memleketterdıŋ barlyq mümkındıgı bar.
«Būl jerde, eŋ aldymen, Taiau Şyǧys, İran, Päkıstan jäne Ündıstan elderıne şyǧatyn «Soltüstık – Oŋtüstık» dälızın damytu turaly söz bolyp otyr. Osy oraida Qazaqstan bastamasymen «Cheliabinsk – Bolaşaq – İran» baǧytyn ıske qosu jobasynyŋ jüzege asyryla bastaǧany quantady. Bız öz tarapymyzdan elımızdegı temırjol jelılerı men avtomobil joldarynyŋ talapqa sai kelmeitın uchaskelerın rekonstruksiialauǧa äzırmız. Men būl rette Beineu – Maŋǧystau, Maqat – Qandyaǧaş temırjol jelısı men Beineu – Şalqar avtomobil joly turaly aityp otyrmyn. Kölık dälızın odan ärı damytu üşın Qazaqstan, Resei jäne Türıkmenstannyŋ logistikalyq kompaniialary bırlesken käsıporyn qūryp jatyr. EAEO-ǧa müşe özge elderdıŋ temırjol äkımşılıkterın osy jūmysqa atsalysuǧa şaqyramyn. Qazaqstan özınıŋ kölık-logistikalyq qūrylymy men onyŋ Euraziialyq ekonomikalyq odaqpen bailanysyn belsendı nyǧaituda. Bız Qytaidyŋ Sian qalasynda jäne Gruziianyŋ Poti portynda qazaqstandyq terminaldardyŋ qūrylysyn aiaqtauǧa jaqyndadyq. Resei, Qytai, Özbekstan jäne Qyrǧyzstanmen aradaǧy şekarada jäne Kaspii teŋızınde 5 transşekaralyq kölık-logistikalyq habyn ıske qosudy josparlap otyrmyz. Taiau jyldary 1300 şaqyrymdyq jaŋa temırjol jelısınıŋ, «Baqty» jäne «Qaljat» qūrǧaq porttaryn, sondai-aq İrannyŋ Bender-Abbas qalasynda teŋız portyn salu josparlanǧan. EAEO-ǧa müşe memleketterdı özara tiımdı jobalardy bırlese ıske asyruǧa, sonyŋ ışınde ırı strategiialyq porttardyŋ serıktes jelılerın, logistikalyq ortalyqtar men poşta habtaryn saluǧa şaqyramyz» dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Būdan bölek, Memleket basşysy «EAEO-nyŋ sifrlyq kün tärtıbı» men qytaidyŋ «Sifrlyq jıbek joly» bastamasyn ūştastyru mümkındıgın qarastyrudy ūsyndy. Prezidenttıŋ pıkırınşe, sifrlyq jäne intellektualdyq yqpaldastyqtyŋ jetıldırılgen modelın qūru Euraziia keŋıstıgındegı elder ekonomikasynyŋ damuyna eleulı üles qosady. Memleket basşysy osy kürdelı kezeŋde üşınşı eldermen jäne integrasiialyq bırlestıktermen sauda-ekonomikalyq bailanystardy damyta otyryp, syrtqy saiasatta EAEO-nyŋ äleuetın kezeŋ-kezeŋımen nyǧaitu maŋyzdy ekenıne toqtaldy.
Sammitke Qazaqstan Prezidentımen qatar, Resei Prezidentı – JEEK töraǧasy Vladimir Putin, Armeniia Premer-ministrı Nikol Paşinian, Belarus Prezidentı Aleksandr Lukaşenko, Qyrǧyzstan Prezidentı Sadyr Japarov qatysty, sondai-aq EAEO janyndaǧy baqylauşy memleket basşysy – Kuba Prezidentı Migel Mario Dias-Kanel Bermudes beineündeu joldady. Jiyn qorytyndysy boiynşa bırqatar qūjat qabyldandy. Ūiymǧa müşe memleketterdıŋ basşylary Euraziialyq ekonomikalyq komissiia alqasynyŋ töraǧasy qyzmetıne Qazaqstannyŋ ökılı Baqytjan Saǧyntaevty sailady.
Mädeni nysandardy aralady
Qasym-Jomart Toqaev Resei Federasiiasyna jūmys sapary barysynda Resei Prezidentı Vladimir Putin, Äzerbaijan Prezidentı İlham Äliev, Armeniia Premer-ministrı Nikol Paşinian, Belarus Prezidentı Aleksandr Lukaşenko, Qyrǧyzstan Prezidentı Sadyr Japarov, Täjıkstan Prezidentı Emomali Rahmon, Türıkmenstan Prezidentı Serdar Berdımūhamedov jäne Özbekstan Prezidentı Şavkat Mirziioevpen bırge Sankt-Peterburg qalasyndaǧy mädeni nysandardy aralap kördı.
TMD memleketterı basşylarynyŋ bırlesken ekskursiiasy «Pavlovsk» memlekettık muzei-qoryǧynan bastaldy. Mūnda olar Pavlov saraiynyŋ zaldary men ekspozisiialaryn tamaşalady. Qonaqtardyŋ qūrmetıne saraidaǧy «Grek zaly» amfiteatrynda «Severnaia simfoniia» konsertı ūiymdastyryldy. Muzei-qoryq – XVIII ǧasyrdyŋ soŋyndaǧy orys säulet önerınıŋ bıregei ülgısı. Pavlov saraiy arhitekturalyq ansambldıŋ eŋ basty körnektı bölıgı sanalady. Būl mädeni mūra IýNESKO-nyŋ qorǧauyna alynǧan.
Sodan keiın memleketter basşylary «Sarskoe selo» muzei-qoryǧyn jäne Ekaterina saraiynyŋ zaldaryn aralap kördı. «Sarskoe selo» sarai-saiabaq ansamblı – HVIII ǧasyr men XX ǧasyrdyŋ basyndaǧy älemdık säulet jäne baǧbandyq önerdı aişyqtaityn eskertkış. Orys imperatorlarynyŋ būrynǧy jazǧy rezidensiiasy – Reseidegı halyq köp baratyn muzeilerdıŋ bırı. Mūrajaiǧa 2022 jyly 2,9 million adam kelgen. Keşennıŋ negızgı nysany sanalatyn Ekaterina saraiynda älemge äigılı Iаntar bölmesı ornalasqan.
Prezidentterdıŋ üşınşı ekskursiiasy «Petergof» memlekettık muzei-qoryǧynyŋ Ülken Petergof saraiynda jalǧasty. Delegasiia basşylary sändık-qoldanbaly öner būiymdary, müsın jäne keskındeme önerınıŋ tuyndylary men jihazdar qoiylǧan bıregei säulet eskertkışın tamaşalady. Petergof muzei-qoryǧy 33 muzeiden, 414 gektar aumaqty alyp jatqan saiabaqtar men baqtardan jäne 150-den astam subūrqaqtan tūrady. Sorǧy stansiialarynyŋ joqtyǧy subūrqaq jüiesınıŋ tarihi jäne mädeni eskertkış retındegı bıregeilıgı sanalady. İnjenerlık şeşımnıŋ arqasynda su 300 jyl būrynǧydai biıktık pen ärtürlı deŋgeidegı subūrqaqtar arasynan tabiǧi türde qūlai aǧyp jatyr. Sondyqtan Petergof subūrqaqtary säuırdıŋ aiaǧynan qazan aiynyŋ ortasyna deiın kün saiyn taŋerteŋnen keşke deiın jūmys ısteidı.
Beiresmi kezdesuge qatysty
TMD-ǧa müşe memleketter basşylarynyŋ beiresmi kezdesuıne Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaevpen qatar, Resei Prezidentı Vladimir Putin, Äzerbaijan Prezidentı İlham Äliev, Armeniia Premer-ministrı Nikol Paşinian, Belarus Prezidentı Aleksandr Lukaşenko, Qyrǧyzstan Prezidentı Sadyr Japarov, Täjıkstan Prezidentı Emomali Rahmon, Türıkmenstan Prezidentı Serdar Berdımūhamedov, Özbekstan Prezidentı Şavkat Mirziioev qatysty.
Jiyn barysynda TMD elderınıŋ köşbasşylary ūiym qyzmetınıŋ basym baǧyttaryn, özara tiımdı yntymaqtastyqty nyǧaitu jäne odan ärı damytu josparyn talqylady. Sondai-aq TMD aiasyndaǧy yqpaldastyqtyŋ özektı mäselelerı jönınde pıkır almasty.
