İnternet – sifrlandyrudy ıske asyratyn negızgı qūral. Tıptı törtınşı önerkäsıptık revoliusiianyŋ negızı. Būl – ozyq elderdıŋ ortaq ūstanymy. Sondyqtan internettıŋ besınşı buynynan bölek, 6G men 7G-dı synaqtan ötkızıp, jappai qoldanatyn kezeŋdı belgıledı. Mäselen, 2025 jyly AQŞ pen Qytai, 2028 jyly Koreia 6G-dı engızudı josparlap otyr. Öŋırdegı auyldardy aitpaǧannyŋ özınde, Astanada internettıŋ jyldamdyǧy ärkelkı. Ükımet internet salasyn damytuda «Qoljetımdı internet» ūlttyq jobasyn qabyldap, 2024-2028 jyldary 151 milliard teŋge jūmsap, auyldan elordaǧa deiın internet sapasyn jaqsartudy josparlady. Sifrlandyru jäne memlekettık qyzmetter basqarmasyna habarlasyp, internettıŋ sapasyn arttyruda qandai ıster atqarylyp jatqanyn bıldık.
SAPASY QANDAI?
Adamdardyŋ sapaly ömır saltyn qalyptastyru joǧary jyldamdyqty internetke tıkelei bailanysty. Öitkenı servistık qyzmettıŋ barlyq salasy internettegı resurstar arqyly ıske asady. Ekınşı deŋgeilı bankterdegı aqşa audarymynan bastap ūşaqqa nemese poiyzǧa bilet alu, tıptı teatrǧa baru jäne taǧy basqa qyzmet türlerı internetke bailandy. Al symsyz tehnologiia – 5G-dıŋ mümkındıgı 4G-men salystyrǧanda 100 esege deiın joǧary bolady. Mamandar sekundyna 10 Gb-qa deiın aqparat almasuǧa bolatynyn aitady. Bügınde Qytai, Koreia syndy elder 5G-dı ömır şyndyǧyna ainaldyryp, şaǧyn eldı mekenderıne deiın taratudy basymdyq ettı. 2022 jyly Sifrlyq damu, innovasiialar jäne aeroǧaryş önerkäsıbı ministrı Baǧdat Musin Astana, Almaty, Şymkent qalasynda 5G jelısı ıske qosylady degenımen, tolyq ıske asqan joq.
Būl rette Astana qalasynda internet sapasyn jaqsartuǧa jauapty basqarma basşysy Meirambek Äşırbekov bylai dedı:
«Elordada 5G tehnologiiasyn engızu belsendı jürgızılude. Bügınde 120-dan astam 5G bazalyq stansiiasy ornatyldy. 2025 jylǧa deiın qosymşa 150-den asa 5G bazalyq stansiiasy ıske qosylady.
İnternet sapasyn jaqsartu infraqūrylymdy damytudy, talşyqty-optikalyq bailanys jelısın, symsyz tehnologiialy 5G-dıŋ bazalyq stansiiasyn salu jäne jaŋartudy qamtidy. Būl jūmysty memleket jäne jeke ūiymdar jüzege asyrady.
Elordada ūialy bailanys sapasyn jaqsartu maqsatynda ministrlıkpen bırlesıp ūialy bailanys jäne mobildı internet (3G, 4G) boiynşa 67 aq daq anyqtaldy. Audan äkımdıkterımen jäne bailanys operatorlarymen bırlesıp bazalyq stansiialardy ornatuǧa qatysty tūrǧyndarmen aqparattyq-tüsındıru jūmysy jürgızıldı. 61 tūrǧyn üi keşenınıŋ tūrǧyndary kelısım berse, 6 tūrǧyn üi boiynşa jūmys jalǧasuda».
İnternet jyldamdyǧyn arttyruǧa baǧyttalǧan jūmys jürgızılıp jatqanmen, sapasyna köŋılı tolmaityn adam köp. Al elordaǧa ırgeles ornalasqan eldı mekenderde internet qoljetımdı me?
– 5500-den astam abonent qosylyp, 440 şaqyrym optikalyq kabel tartyldy. Iаǧni äkımdık tūrǧyn alaptarda talşyqty-
optikalyq bailanys jelısın jürgızuge belsendı kırıstı. Bügınde Jeleznodorojnyi, Prigorodnyi, Zarechnyi, Köktal-2 tūrǧyndary internetke qol jetkızdı. Köktal-1, Ürker, İnternasionalnyi, Oŋtüstık-Şyǧys, Agroqalaşyq, Promyşlennyi jäne Telmanǧa internet qosu jūmysy jalǧasuda. Küigenjar, Michurin, Qoiandy saiajai alabynda jobalau-zertteu jūmysy jürgızılude, – dep jauap berdı basqarma basşysy.
SİFRLANDYRU QALAI ISKE ASUDA?
Qazır älem elderı sifrlandyrudy basym baǧyt etıp, servistıŋ qyzmet sapasyn arttyruǧa män berude. Elordada būl baǧytta jüielı jūmys qalyptasyp keledı. Meirambek Äşırbekovtıŋ sözınşe, Astanany qauıpsız qalaǧa ainaldyruda 27,7 myŋ kamera ornatylyp, bırıktırıldı. Būl kameralar Astana qalasy Polisiia departamentınıŋ jedel basqaru ortalyǧyna qosyldy. Al sifrlyq transformasiia boiynşa äkımdıktıŋ qūrylymdyq bölımşelerınıŋ 100 funksiiasyn avtomattandyru jūmysy jürgızılude. 2027 jylǧa deiın turizm, bılım beru, sport, jer qatynastary, äleumettık qorǧau jäne investisiialar salasynda 500-den astam funksiiany avtomattandyru josparlandy.
Smart Astana mobildı qosymşasy arqyly qoǧamdyq kölıktıŋ qozǧalysyn baqylau, sondai-aq oqu jäne sport mekemelerı, ūiymdar jäne basqa da qyzmetter turaly bıluge bolady. Smart Astana qosymşasynda 60-tan astam servis jūmys ıstese, jükteu sany 300 myŋnan asty.
– İnnovasiiany qoldau jäne IT salasyn damytu basymdyqqa ie. 60-tan astam startap jobasy qaraldy, onyŋ 10-y qanatqaqty rejim retınde taŋdaldy. Būl bastama jas käsıpkerlerge öz ideiasyn ıske asyruǧa kömektesedı. iKomek109 ortalyǧy tūrǧyndardyŋ jaily jäne qauıpsız ömır süruın qamtamasyz etuge arnalǧan «aqyldy qalanyŋ» ajyramas bölıgıne ainaldy. Osy uaqytqa deiın iKomek-ke 11 millionnan astam ötınış tırkeldı. Jyl basynan Astana qalasy äkımdıgınıŋ qalalyq monitoring jäne jedel äreket etu ortalyǧyna 1633 myŋnan astam ötınış tüstı. Al QalaQyzmet bıryŋǧai tereze qaǧidaty boiynşa tūrǧyn üi-kommunaldyq sektor ūiymdarynyŋ qyzmetterın ūsynady. Ortalyq aşylǧan sätten bastap barlyǧy 150 qyzmet türı ıske asyp, 550 myŋnan astam qyzmet körsetıldı, – dedı basqarma basşysy Meirambek Äşırbekov.
QalaQyzmet ortalyǧynda «Astana AEK» AQ, «Astanaenergosbyt» JŞS, «Astana-Teplotranzit» AQ, «Astana su arnasy» MKK, «Astana ERS» JŞS, «Clean City NC» JŞS, «SPK Astana Development» JŞS, «1000 oryn», «Qazaqtelekom», ŞJQ «Elorda Eco System» MKK ūiymynyŋ qyzmet türlerın aluǧa mümkındık bar.
Qazır adamnyŋ sapaly ömır süruıne kerek servistık qyzmet türlerı smartfon men planşetke bırıkken. Al ūialy bailanys qūralyna joǧary jyldamdyqty internet kerek-aq. Endeşe Smart Astana, QalaQyzmet, iKomek109 qyzmetıne jügınu üşın internettıŋ sapaly bolǧany dūrys.
ŪLTTYQ JOBA JAŊALYǦY
Basqarma basşysynan osynyŋ män-jaiyn tüsındırıp berudı sūradyq. Öitkenı şalǧaidaǧy eldı mekendermen qatar bas qaladaǧy internettıŋ sapasyn arttyru maŋyzdy.
– «Qoljetımdı internet» ūlttyq jobasy aiasynda Astana qalasynyŋ äkımdıgı ūialy bailanys operatorlarymen bırlesıp, operatorlardyŋ bazalyq stansiiasy üşın antenna-dıŋgek qūrylysyn ornatudy josparlap otyr. Būl öz kezegınde elordadaǧy ūialy bailanystyŋ sapasyn jaqsartady. 2024 jyly internet-provaiderlermen bırlesıp Öndırıs, Kirpichnyi jäne Kazgorodok sekıldı 3 tūrǧyn alapta talşyqty-optikalyq bailanys jelısın jürgızemız, – dedı salaǧa jauapty basşy Meirambek Äşırbekov.
2024-2027 jylǧa deiıngı kezeŋdı qamtityn «Qoljetımdı internet» ūlttyq jobasyn ıske asyruǧa biudjetten jäne biudjetten tys qarjy közınen 1,5 trillion teŋge bölınedı. 2025 jyldyŋ soŋyna deiın 5G respublikalyq maŋyzy bar qalalar men barlyq oblys ortalyǧyna qosylady. Bastysy, respublikalyq jäne oblystyq avtojoldardy mobildı internetpen qamtu üşın sifrlyq infraqūrylym jürgızıledı. Söitıp, mejelı uaqytqa deiın el tūrǧyndaryn 100 paiyz jyldamdyǧy joǧary internetpen qamtyp, eldıŋ öŋırdegı sifrlyq hab retındegı pozisiiasyn nyǧaitady. Jospar mejelı, maqsat sapaly oryndalǧanyn kütemız. Bolmasa, el aumaǧynda COVID-19 tarap, tötenşe jaǧdai jariialap, auyldaǧy balalarymyz üiden oqyǧan kezderı internettıŋ sapasyn kördık. Mektep mūǧalımderı üi telefonyna jügınıp tapsyrma berıp, sabaq tüsındırgenı älı esımızde.
«Qoljetımdı internet» baǧdarlamasynyŋ bır maqsaty – älem elderınıŋ internet jyldamdyǧyn saralaityn reitingte öz pozisiiasyn joǧarylatu.
Qyrküiek aiynda älemnıŋ 181 elındegı internet jyldamdyǧy saralanyp, reitingte Gonkong köş bastady. Būl elde 265,17 Mbit/s jyldamdyqtaǧy internet qoljetımdı. Gonkong bilıgı jyl saiyn internet jyldamdyǧyn arttyruǧa ūdaiy köŋıl böletının köruge bolady. Mäselen, 2018 jyly 136,43 Mbit/s ūstasa, 2022 jyly 186,02-ge jettı. Alǧaşqy ondyqqa Singapur, Chili, Bırıkken Arab Ämırlıgı, Tailand, AQŞ, Qytai, Daniia, İspaniia 259-187 Mbit/s-pen endı. Qazaqstandy alǧaşqy jiyrmalyqtan, tıptı otyzdyqtan taba almadyq.
Özbekstan 91-orynda bolsa, Belarus – 92, Qyrǧyzstan – 93, Nikaragua – 94, Albaniia – 95, Qazaqstan 96-orynnan körındı. Şükır, alǧaşqy jüzdıktıŋ ışıne endık. İnternet jyldamdyǧyn taldaityn veb-servis – speedtest.net bızdıŋ eldegı internettıŋ jyldamdyǧyn 48,59 Mbit/s dep baǧalapty.
2027 jylǧa deiın el tūrǧyndaryn joǧary jyldamdyqty internetpen qamtamasyz etıp, Gonkongke jetpesek te, Tailandtyŋ deŋgeiıne köterıluge mümkındık bolatyn şyǧar. Ükımettıŋ mındetı – jospardy ıske asyru, bızdıŋ mındet – soǧan senu. Sendık. Endı ıske asuyn asyǧa kütemız. Öitkenı şaǧyn jäne orta biznestıŋ de, tıptı tūtas memlekettıŋ de damuy internetke täueldı bolyp tūr.
