Qazaqtyŋ kino öndırısı täuelsızdıktıŋ alǧaşqy jiyrma jylynda qūldyrap baryp, qaita jandana bastady. Ūlttyŋ ruhaniiatyna qyzmet etetın kartinalar bırınen soŋ bırı düniege kele bastady.
Memlekettık telearnalar osyny tüsındı me, tarihi serialdar tüsırıp, körkem filmder jasauǧa kırıstı. Būl sözımızge dälel retınde elımızdıŋ kinoteatrlarynda anşlagpen ötken «Oian, qazaq!» filmın aituǧa bolady. Barymyzdy baǧalau, ärine, dūrys. Bıraq ökınışke qarai, otandyq kino öndırısınde ättegen-ailar da kezdesedı.
Jauyr taqyryp. Tyŋ keiıpker
Qazır jas rejisserlerdıŋ kino öndırısınde zor ızdenısın baiqau qiyn emes. Äitpese kinoteatrlarda körsetılgen kinolardyŋ teŋ jartysy tek toi turaly, kelın turaly nemese äzıl-ospaq aitylǧan satiralyq baǧyttaǧy filmder ekenıne ılgerıde saraptama jasap, synaǧan bolatynbyz. Arzan külkı, qart adamdardy ne bolmasa äieldı ospaqtaǧan odyraŋdaǧan kinolarymyzdan halyq şarşap kettı. Bıraq 2023 jyly qazaqstandyq kinoprokatta jaŋa rekordsmen paida boldy, ol – Dariǧa Badyqovanyŋ «Taptym-au senı» debiuttık prodiuserlık jobasy. Film üilenu toiynyŋ taqyrybyna arnalǧanmen, körermenderge ūnaityny sonşalyq, ol qazır gollivudtyq miuzikl – Villi Vonkanyŋ Timoti Şalametpen bırge tüsken filmınen de artyq kassalyq tüsım jinady. Änuar Matjanovtyŋ ideiasy boiynşa tüsırılgen «Taptym-au senı» jaŋa komediiasy ötken jyldyŋ jeltoqsan aiynyŋ basynan bastap otandyq kinoprokat boiynşa guilty pleasure sanatyndaǧy köp qaralym jinaǧan komediiaǧa ainaldy. Halyq ne üşın bardy dep oilaisyz? Kartinany körgen körermen retınde aitarym, ärine, ziialy qauym, kinosynşylar tarapynan būl filmge taǧylar syn köp – anaiy, boqtyq sözder, ospadarsyz äzılder qoldanylady, keiıpkerdıŋ fiziologiialyq bolmysy jiı söz bolady, ışkı, syrtqy mädenietke qatysty ädeiı körsetılgen olqylyqtar arzan külkımen körsetıledı. Degenmen qarapaiym auyl qyzynyŋ, äkesınıŋ ornyna üidıŋ asyrauşysyna ainalǧan arudyŋ arman-maqsaty, mūŋy oŋaşa qalǧan sätterde muzykamen ärlenıp, qoǧamdaǧy kei şyndyqty aiqyn körsetedı.
– Bızdıŋ körermennıŋ eŋ basty mını nede? Köru qabıletınıŋ joǧynda. Qarap tūryp körmeidı. Körermennıŋ köru qabıletın oiatu kerek, közın tärbieleu kerek. Körermen oidyŋ jalqaulyǧynan arylu kerek, oilanyp üirenuı kerek, – degen edı ılgerıde jazuşy, küişı Talasbek Äsemqūlov.
Kışkentai bolsa da körermenge oi salsa, jamannan jirenıp, jaqsyǧa ūmtylsa, kinonyŋ da maqsaty oryndalǧany. Ärine, mūny orta sapadan da tömen, professional ädepten jūrdai dep jaǧa jyrtuǧa deiın aitysuǧa bolady. Aqşaŋ bolyp, küşıŋ jetkennen tüsırgen film emes, özıŋ ǧana emes, özge de tüsıner film bolǧanǧa ne jetsın şırkın?! Būl rette «Taptym-au senı…» komediiasy küldıre otyryp jylatady, sebebı ışınde halyqtyŋ qarapaiym ömırı, tynys-tırşılıgı bar.
Dästürge qarsy «Dästür»
Moiyndau kerek, bügıngı täuelsızdık jyldaryndaǧy egemen eldıŋ rejissurasy keşegı totalitarizm zamanynda, şekteulı keŋıstıkte «Qyz Jıbek», «Menıŋ atym Qoja» sekıldı nebır şedevrlerdı düniege äkelgen rejisserlerden äldeqaida qalys qalyp tūr. Mäsele tek qarjyǧa ǧana emes, mūnda köŋıl küidıŋ, osy jüienıŋ tolyǧymen tyǧyryqqa tıreluınde der edık. Ärtıstıŋ şeberlıgımen şyǧarmany şedevr etu – eskı täjıribe, baiaǧy stereotiptermen qalu ūşpaqqa şyǧara qoimasy anyq. Kemel tuyndy köpke de, sol köpten öresı biık talǧampaz jandarǧa da ortaq dünie emes pe?!
Eskınıŋ alystap, jaŋa ūrpaq öz jolyn ızdei bastaǧan ölıara şaqta düniege kelgen kinolar köbeiıp keledı. Jaqsy ızdenısı bar filmder bar, joq emes, soŋǧy uaqytta rekordtyq qaralym jinaǧan «Dästür» filmı, rasymen, körermendı dür sılkındırdı. Maqtauşylardan dattauşylar köp. Nege? Ärine, filmde näzık janǧa jasalǧan zorlyq-zombylyq, jasöspırımder arasyndaǧy qylmys, aqşaǧa satylǧan ar men namys, jemqor jüie, qolşoqpar-polisiia, jynmen aiqasqan imam – bärı mistikalyq äldebır ssenarii boiynşa jüredı. Şynynda da, synşylar jazǧanyndai, filmnıŋ atauy tek jarnama jasau üşın qoiylǧandai. Ülbıregen jas qyzdy zorlau, qylmyskerdıŋ ülkenderdıŋ «aqylymen» qyzǧa üilenuı, Diananyŋ özıne qol saluy, adam ömırın saudaǧa salu – eşqaisysy da qazaqtyŋ salt-dästürıne eşqandai qatysy joǧy, ata-baba dästürın qazırgı qoǧamdaǧy aşy şyndyqty aita otyryp, bar kınänı, bar künänı qaidaǧy jynǧa audara saluy baryp, körgen jandy şoşytty. Ömırımde jan dünieme osynşalyq auyr salmaq salǧan, psihologiialyq tūrǧydan soqqy alǧan kartina joq eken.
– «Dästür» filmı – mazmūny men aitar oiy, mänı men maǧynasy jaǧynan qoǧamǧa kerı äser etetın, dramaturgiiasy qisynsyz, kino tılı tūrǧysynan stilistık eklektikaǧa toly film. Būl eşqandai da qoǧamdy synǧa alatyn nemese oi tastaityn film emes. Dın atyn jamylǧan terıs aǧymdy uaǧyzdaityn atalǧan dünie – bügıngı taŋdaǧy ötımdı taqyryptardy jalaulatqan profanasiia. Kez kelgen tuyndy, äsırese kino – adamnyŋ sana-sezımıne äser etetın alpauyt küş. Sol sebeptı de avtorlar körermennıŋ nazaryna nenı jäne qandai maqsatta ūsynyp otyrǧanyna mūqiiat qarap, ūlt aldyndaǧy jauapkerşılıktı sezıngenı abzal. Oqiǧa jelısınıŋ jyndarmen şaiqasqa tüsetın jerınen bastap zorlyq-zombylyq mäselesı ūmytylyp, filmnıŋ jelısı basqa arnaǧa būrylady. «Naǧyz qazaq – qazaq emes, naǧyz qazaq – dombyra» deimız. Alaida filmdegı jan türşıgerlık sahnalar dombyranyŋ ünımen süiemeldenıp, qasterlı aspabymyzdyŋ kümbırı filmde jauyzdyq pen qasırettıŋ simvolyna ainalǧan. Al Aiatul-kürsı süresı sol jamandyqtan qūtqaratyn jalǧyz jol retınde körsetılse, zūlymdyqtyŋ küreskerı retınde molda beinesı aldyŋǧy planǧa şyǧarylǧan. Mūndai paiym islam dınınen bılımı taiaz adamdardyŋ sanasyn astarly aiattar men hadisterdı tıkelei qabyldaityn salafizm ideologiiasyna elıktırıp, terıs aǧymnyŋ tozaqtan saqtaityn jalǧyz jol ekenıne ilandyrady. Osylaişa, sana-sezımı älı qalyptasyp ülgermegen, aq pen qaranyŋ arajıgın ajyrata almaityn jas buynnyŋ, demek filmnıŋ tıkelei auditoriiasynyŋ miyn ulap, ūlttyq bolmysymyz ben dünietanymymyzdan barynşa alşaqtata tüserı sözsız, – dedı kinotanuşy Dana Ämırbekova ärıptesterımızge bergen sūhbatynda.
Ärine, kino öndırısıne jaŋa tolqyn keldı, jaŋa tūlǧalar tanylyp jatyr. Zamanyna sai jarnama jasap, kinotuyndyǧa köp qaralym jinap, satu kerek, materialdyq igılıkter de bar. Bıraq ūlttyŋ dästürın, önerın, namysyn aiaqqa taptap, jiırkenıştı äreketterdı körsetıp, imandylyqty emes, dıni fanatizmdı nasihattaǧan kinotuyndynyŋ sarapşylar tarapynan süzgıden ötpegenı me, sonda ideologiiany qadaǧalaityn, dıni ekstremizmdı, zorlyq-zombylyqpen qarsy küresetın qūzyrettı organdar el ekrandaryna filmdı körsetıp qoiyp, jastar sanasy ulansyn dei me eken, sony tüsınbedım.
Quatty nasihat qūraly
Sūraq köp, jauap joq. Bızdıŋ qazırgı qoǧamnyŋ siqy – osy. Kino – tärbie qūraly. On mektep, on universitet bere almaǧandy bır film bır-aq körınısımen jetkızedı. Önerdıŋ qūdıretı de sonda. Kez kelgen film adamdy qiyndyqpen qatar keletın jaqsylyqqa, ızgılıkke bastaityn jol boluy kerek. Jastardy jaqsy ıske, ızgı amalǧa bastamaityn, äkesı men qyzy qatar otyryp köre almaityn filmder bızge qajet pe?
