Täuelsızdık künı dese, menıŋ esıme atajūrttan alys jürgen şaqtarym tüsedı. Öitkenı täuelsızdık alǧan künnen bastap Qazaqstan şeteldegı är qazaqtyŋ jalǧyz ümıtıne ainaldy. Kerek deseŋız, bala bızdıŋ özımız «şırkın, Qazaqstanǧa qaşan jeter ekenbız» dep qanşama kündı armandaumen ötkızdık.
Qytaida 1 qazandy memleket merekesı retınde toilaidy. Ol künı barlyq mekeme, oqu oryndary tu şyǧarady. Oǧan barlyq qyzmetkerler, oquşylar qatysuy mındettı. Öz basym, qanşama ret sol tu şyǧaru saltanatyna qatyssam da, şyn jürekten berılıp, Qytaidyŋ gimnın aitqan emespın. Kerısınşe, «Qaşan däl osylai öz tuymyzdy şyǧaryp, qazaq tılınde änūranymdy şyrqap tūrady ekenbız» dep ıştei qiialdaitynmyn. 2011 jyly Qazaqstan täuelsızdıgıne orai Düniejüzı qazaqtary qauymdastyǧy şetelden de qonaqtar şaqyrdy. Sol şaqyrylǧan qonaqtardyŋ arasynda Qytaidan men de keldım. Tüske deiın «Mäŋgılık el» qaqpasynyŋ aşylu saltanatyna qatysyp, tüsten keiın Täuelsızdık saraiyndaǧy saltanatty jinalysqa bardyq. Zal toly qonaqtar ornynan tūryp, änūran oryndalǧanda, menıŋ qandai köŋıl küide bolǧanymdy qazır sözben beinelep jetkıze almaimyn. Änūran aiaqtalǧanşa qolymdy keudeme qoiyp, qalyqtap tūrǧandai küi keştım. Osy künde oilasam, ol da menıŋ Qazaqstandy mınsız qabyldaǧan kezım eken. Sol künı keşte Jaŋaözennen jaman habar jettı, qazaqtyŋ qazaqqa oq atatynyn öz qūlaǧymmen estısem de, bärıbır Qazaq elın jamandyqqa qiǧam joq.
Sol jinalystan men ekı tu alyp qaittym. Jinalys aiaqtalǧanda äldekım qolyndaǧy tudy jerge tastai salsa kerek, jūrttyŋ aiaǧynyŋ astynda qalǧan tudy Botaköz Uatqanqyzy apaiym aialai alyp, qaǧyp-sürtıp, «mynau saǧan estelık bolsyn bauyrym, būl jaqtaǧylar keide kök tudyŋ qadırın bılmeidı ǧoi, tudyŋ qasietın tüsınetın senıŋ törıŋde tūrsyn osy tu» dep qolyma ūstatty. Ülken ıltipatpen qabyldadym. Keşte ülken üige baryp, jinalystan ekı tu alyp qaitqanymdy aityp maqtanyp, anama körsetıp edım, ınımnıŋ kışkentai qyzy «myna tudyŋ bıreuın bızge berseŋız bola ma?» dep qiylǧan soŋ, «ala ǧoi, ainalaiyn» dep qolyna ūstattym. Quanyp kettı, kışkentai tudy qolymnan aldy da, besıktıŋ basyna aparyp şanşydy. «3-4 jastaǧy bala tuǧa degen qūrmettı qaidan bıledı» dep qairan qaldym…
2014 jyly jazda jeke saparmen taǧy da Astanaǧa keldım. Būl joly L.N.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetıne öz mamandyǧym boiynşa magistraturaǧa emtihan tapsyrdym. Şetel qazaǧy retınde menıŋ de qazaq tılınen emtihan tapsyruyma tura keldı. 3 bölımnen tūratyn emtihannyŋ bırınşı bölıgı tyŋdap-tüsınu qabıletın baiqau eken, uaqytyn ötkızıp almaiyn dep, körım-aq daiyndalyp otyrǧam, bıraq «memlekettık rämızder» dep bastalatyn audiojazba saŋq ete tüskende oiym bölındı de kettı. Qytaida joǧary oqu ornyna tüserde mındettı türde qytai tılınen emtihan tapsyrasyz, qytai tılındegı sauatyŋ belgılengen körsetkışke jetpese, oqu ornyna tüse almaisyŋ, ükımet oryndaryna jūmysqa da tūra almaisyŋ. Bız universitette oqyp jürgen kezde qytai tılınen kemınde altynşy deŋgeige jetu şart etıldı. Bükıl ūiǧyr, qazaq bolyp qytai tılınen emtihan tapsyrdyq. Sonda bır ūiǧyr sabaqtasymnyŋ bırneşe ret emtihan tapsyryp, bärınen közdegen mejege jete almai taryqqan şaǧynda «Äi, Alla, bızdıŋ qaşan memleketımız bolady, bız qaşan qytai tılın üirenıp qinalǧannan qūtylamyz? Bızge basqa ūlttardan däl osylai ūiǧyr tılınen emtihan alatyn kün tua ma?» dep öksıgen edı. Qazaq tılı emtihany bastalǧanda menıŋ oiyma osy oqiǧa tüstı. «Qazaq elınde qazaq tılınen emtihan tapsyryp otyrǧanymnyŋ özı bır baqyt eken ǧoi» bır masattanyp, oqu tauysqannan keiın köp ūzamai ūstalyp, 10 jylǧa sottalyp ketken älgı ūiǧyr sabaqtasymdy oilap, «ol beişara ne küide eken?» dep oiymdy jiǧanşa, tyŋdau bölımınıŋ bırınşı sūraǧy äldeqaşan ötıp ketıptı. Bıraq oǧan sasqan da joqpyn, qalǧan sūraqtaryn dūrystap jazyp, elden būryn tapsyryp, emtihan alaŋynan şyǧyp kettım. Alaida qazaq tılınen eŋ joǧarǧy ball jinasam da, äleumettanu mamandyǧynyŋ jetekşı oqytuşysy betpe-bet emtihanda «orysşa bılmeidı ekensıŋ» dep menı ötkızbei tastady. Men alǧaş ret Qazaqstanda da qazaq tılınıŋ qaqpai köretının tüsındım. Bıraq orysşa bılmegenıme qorlanyp, namystanǧan joqpyn. Bastysy, eŋ ülken bailyǧym – qazaq tılım bar ǧoi.
Men jūmys ıstegen «Şyŋjaŋ» gazetınde Äbdıldabek Terşin degen aqsaqal boldy. Sol gazette 40 jyl jūmys ıstep zeinetke şyqqan. Bırde bas redaktor sol kısı jaily kölemdı esse jazuǧa būiyrdy. Bardym, sūhbat alyp bolyp endı jüreiın dep yŋǧailanyp edım, «balam, kıdıre tūrşy» dep bölmesıne kırıp kettı de azdan soŋ şüberekke tüiılgen bır närsenı alyp, qaita oraldy.
– Saǧan bır qūpiiany aitaiyn, menıŋ tuǧan jerım Jüŋgo (Qytaidy ol jaqta solai ataidy) emes, Qazaqstan. Aqsuatta tuyppyn. Qyzyldardyŋ qyrǧyny kezınde äke-şeşeme erıp berı assam kerek. Es bılgelı sol tuǧan jerımdı bır körsem dep armandaumen jürdım. Qazaqstan täuelsızdık alǧanda, «ol menıŋ tuǧan elım» dep eşkımge aita almai, quanyşymdy bölıse almai qatty qinaldym. Degenmen, ekı kün üide jatyp jalǧyz toiladym. Tuǧan jerge baruǧa, atajūrtty aralauǧa osydan onşaqty jyl būryn sätı tüsken. Mynau sol saparda Aqsuattan alyp kelgen topyraq edı, – dep qoly qaltyrap tüiulı oramaldy aşty. Kädımgı qara topyraq. Qart közı jasaurap topyraqqa telmıre qarap tūrdy da, basyn eŋkeitıp qūşyrlana iıskedı, odan soŋ basyn şalqaityp kökıregın kere auyr tynys aldy. Tuǧan jerınıŋ topyraǧyn qūşyrlana iıskegende kökırek saraiy aşylyp, alpys ekı tamyry iıp ketkendei küi keşkenın qasynda otyrǧan men de sezdım. Bıraq Äbekeŋ qūmary qanbai qalǧan adamşa tamsanyp az tūrdy da, topyraqtan oŋ qolynyŋ üş sausaǧynyŋ ūşymen şymşyp alyp, sol jaq alaqanyna saldy da, nasybai atatyn adamşa auzyna salyp, qūrǧaq topyraqty qylǧynyp jūta saldy. «Mūnyŋyz ne?» deiın dep ūmsyna berıp edım, «aitpai-aq qoi» degendei işarat jasap, sözdı özı bastady. «Toqsanǧa taiadyq, ölmeitın saitan emespız ǧoi, qazaqşa aitqanda, törımnen körım juyq balam. Saǧan aitaiyn degenım, men ölgende osy topyraqty astyma jaimalap şaşyp qoisyn. Qarataudyŋ etegınde jatsam da, Aqsuattyŋ asyl topyraǧyn iıskep jataiyn. Qanatqa tapsyryp qoidym, bıraq ol atasy ölgende jylap-syqtap jürıp ūmytyp kete me dep alaŋdap, saǧan da qūlaqqaǧys qylǧanym, Qaliakbar balam. Esıŋde jürsınşı, – dedı. «Jaraidy ata, bıraq 100 jasqa kelgenşe topyraqty jep qoiyp, bız Aqsuatqa şapqylap jürmeiık» dep qaljyŋdap edım, aqsaqal közınen jas aqqanşa küldı. Bırşama jyldan keiın Äbeŋ ömırden ozdy. Janaza aldynda Qanattan «topyraqty aldyŋ ba?» dep sūrap edım, «iä» dep basyn izedı…
Osydan bes jyl būryn atajūrtqa bırjola köşıp keluge äzer mümkındık tudy. Bastabynda bärıne taŋ qalyp, tamsanyp, qazaq pen qazaqtyŋ orysşa söilesetınıne renjıp jürsek te, qazır bärıne boiymyz üirendı. Bıraq kök tuǧa degen mahabbat baiaǧydai. Öz elıŋnıŋ änūranyn janyŋmen tüsınıp, sezınıp tūryp aitu da ülken baqyt qoi. Eŋ bastysy, aspan tüstes sol kök tuymyz töbemızden tüspesın. Küllı qazaqtyŋ eŋ ülken tıleuı – osy!
