Qazaq elı özınıŋ täuelsızdıgın alǧannan berı älemdık deŋgeide bır-aq ret dübırlı toi berdı deuge bolady. Ol – EKSPO-2017. Endı, mıne, töbel bie soidyryp tömengı eldı, jorǧa bie soidyryp joǧarǧy eldı şaqyryp Düniejüzılık köşpendıler oiyndaryn ötkızbekşı.
Şapaǧat ÄBDIR
Köşpelı Ortalyq Aziia halyqtarynyŋ ūlttyq oiyndaryna negızdelgen etnikalyq sport türlerınen ötetın halyqaralyq sport jarysyn bız jalpylama türde Düniejüzılık köşpendıler oiyndary dep ataimyz. Būl, negızınen, etnosporttyq jäne etnomädeni qozǧalysty damytuǧa baǧyttalǧan jarys türı.
«Toidyŋ bolǧanynan boladysy qyzyq» demekşı, aituly doda jaqyndaǧan saiyn aqyldasu otyrystary jiılei tüstı. Ötken beisenbıde atalǧan jarysty ötkızu üşın qūrylǧan ştabta Qazaqstan Respublikasy Senaty men Mäjılısınıŋ deputattarymen kezdesu öttı. Alqaly jiynda deputattar aldaǧy jarysqa degen daiyndyq mäselesın qarap, jauapty adamdardyŋ aldyn ala esebın pysyqtady. Jiyndy QR Parlamentı Mäjılısı Äleumettık-mädeni damu komitetınıŋ müşesı Elnūr Beisenbaev jürgızıp, jarys türkı jūrty üşın olimpiadalyq märtebege ie ekenın atap öttı. Al QR Mädeniet jäne sport vise-ministrı Serık Jarasbaev toiǧa daiyndyq qyzu jürıp jatqanyn, qazırge deiın 89 memleket resmi türde tırkelgenın mälım ettı. Sondai-aq V Düniejüzılık köşpendıler oiyndaryn daiyndau jäne ötkızu jönındegı direksiia basşysy Nail Nurov keibır şeteldık demonstrasiialyq sport türlerı baǧdarlamadan alynyp tastalǧanyn jäne bäsekeles sport türlerınde salmaq sanattary qysqartylǧanyn aitty. Sonymen qatar ol atalǧan oiyndarǧa qarjy tūrǧysynan qamqorlyq körsetu üşın IýNESKO-nyŋ ştab-päterı jäne bas demeuşısı retınde otandyq qarjy sektorynyŋ köşbasşysy – «Halyq bankımen» resmi türde yntymaqtastyq turaly kelısımge qol qoiylǧanyn rastady. Mäjılıs deputaty Rinat Zaiytov bolsa būl oiynnyŋ jarnamasyna köŋılı tolmaitynyn jäne «etnoauyl» degen sözdıŋ ornyn qazaqtyŋ tarihi ataularyna auystyrudy ötındı. Mysaly, Saq auyly, Ǧūn jūrty nemese Qazaq auyly dep atasaq jön bolar edı dep özınıŋ basqa da ūsynystaryn ortaǧa saldy.
V Düniejüzılık köşpendıler oiyndary 8-13 qyrküiek aralyǧynda Astana qalasynda ötedı. Oǧan 100-ge juyq memleketten 2000-nan asa sportşy qatysady dep kütılude. Astana dodaly jarys kezınde 100 myŋnan astam turist qabyldauǧa daiyn otyr
Qanşa sportşy qatyspaq?
Şyn mänınde, küllı türkınıŋ qara şaŋyraǧy bolǧan Qazaq memleketınde mūndai ūlanasyr toidyŋ abyroimen öterı – bärımızge ortaq maqtanyş. Alǧaş ret būl jarys 2014 jyly Qyrǧyzstannyŋ Cholpon-Ata qalasynda ūiymdastyrylyp, oǧan 19 elden 10 sport türı boiynşa 583 sportşy qatysqan bolatyn. Ekınşı ret 2016 jyly 62 elden 26 sport türı boiynşa 1200 sportşy qatysyp, auqymy keŋeigen oiynǧa 2018 jyly 82 elden 37 sport türınen 2000-ǧa juyq sportşy qatysqan. Būl üşeuı de Qyrǧyzstanda öttı. Al 4-ret 2022 jyly Türkiianyŋ İznik qalasynda ötıp, oǧan 13 sport türınen 3000 sportşy baq synap, 102 el qatysqan. Al V Düniejüzılık köşpendıler oiyndary 8-13 qyrküiek aralyǧynda Astana qalasynda ötedı. Oǧan 100-ge juyq memleketten 2000-nan asa sportşy qatysady dep kütılude. Astana dodaly jarys kezınde 100 myŋnan astam turist qabyldauǧa daiyn otyr.
Qai jerde qandai oiyndar ötpek?
Oiyndardyŋ baǧdarlamasy sport, mädeniet, ǧylym syndy negızgı üş salany qamtidy. Onda at sporty, ūlttyq küres, sadaq atu, intellektualdy oiyndar, saiatşylyq siiaqty basqa da ūlttyq oiyndardyŋ 21 türınen jarys ūiymdastyrylmaq. Sonymen qatar jarystar är jerde bolady. Ataǧy alty alaşqa jetıp, alpys jūrttyŋ qūlaǧyn eleŋdetken sport jarysyn ötkızuge arnaiy 6 oryn bölıngen. Mysaly, «Qazanat» ippodromy men onyŋ maŋynda ornalasatyn «Köşpendıler älemı» etnoauylynda bäige, kökpar, saiatşylyq pen sadaq atu jarysy bolsa, Jaqsylyq Üşkempırov atyndaǧy jekpe-jek saraiy men «Alau» mūz aidynynda ūlttyq küres türlerınen, «Duman» qonaqüi keşenınde intellektualdy oiyndar saiysy ötedı. Jarystyŋ aşylu saltanaty «Astana Arena» stadionynda, jabyluy «Qazanat» ippodromynda ötedı dep josparlanǧan. Qazırgı taŋda «Astana Arena» men «Alau» mūz aidyny saraiynda, «Qazanat» ippodromynda qaita jöndeu jūmysy qyzu jürıp jatyr. Tolyq ıske qosylǧanda ippodrom 10 myŋ körermendı qabyldauǧa qauqarly.
Ataǧy dünienı dübırletken V kezektı köşpendıler oiynynyŋ ūrany «Ūly dala dübırı» dep atalmaq. Sonymen qatar oiyn qarsaŋynda bırneşe joba ıske asady.
– Köşpendıler oiyndarynyŋ ideiasyn tolyq aşu üşın elımızdıŋ barlyq aimaǧynda «Bırlık keruenı» jobasy jüzege asady. Sondai-aq «Qazanat» ippodromynyŋ aumaǧyndaǧy 10 gektar jerge «Köşpendıler älemı» atauymen etnoauyl aşylady. Onda apta boiy Qazaqstan men älem elderınıŋ üzdık qolöner şeberlerınıŋ körme-järmeŋkesı, şeberlık sabaqtary ötedı. Oiyn qarsaŋynda aqyndar aitysy men töl mädenietımızdı paş etetın basqa da ıs-şaralar ūiymdastyrylady. Etnoauyldy bır künde 30 myŋ adamnyŋ aralauyna jaǧdai jasalady. Sonymen qatar Ūlttyq muzeide halyqaralyq ǧylymi-praktikalyq konferensiia ötedı. Onda köşpelı halyqtar örkenietınıŋ adamzat tarihyndaǧy maŋyzy men mūrasy zerttelıp, ǧylymi baǧa berıledı, – deidı V Düniejüzılık köşpendıler oiyndaryna daiyndalu jäne ötkızu jönındegı direksiia basşysynyŋ orynbasary Mūratbek Qypşaqbaev.
Logotiptıŋ mänı
Mūratbek Sūltanbekūly V Düniejüzılık köşpendıler oiynynyŋ aibary men atyn älemge paş etıp tūratyn logotip belgısınıŋ maǧynasyna toqtaldy.
– Döŋgelek pışındı logotipte kün şabandozynyŋ figurasy beinelengen. Būl belgı Düniejüzılık köşpendıler oiyndaryn ötkızuşı elderdıŋ barlyǧynda qoldanylyp keledı. Jalpy pışınınıŋ sūlbasy köşpelılerdıŋ tūrmystaǧy būiymdarynyŋ sändık elementterın eske tüsıredı. Logotip qoiu qyzyl tüspen boialǧan. Būl aqyq tastyŋ tüsı qan men otty, jürek pen kündı eske salady ärı adam boiyna quat beredı degen senım bar. Aqyq taspen ejelde qamşy, belbeu ıspettı erler būiymdary ärlengen. Sarǧyştau keletın aşyq tüsınen äielder äşekeiı äzırlengen. Logo şriftı VIII-X ǧasyrlardaǧy türkı runalary jazuynan alynǧan, – deidı ol.
Jarysty ötkızuge daiyndyq jūmysy qyzu jürıp jatqanyn aitqan M.Qypşaqbaev qazırgı taŋda QR Ūlttyq sport qauymdastyǧynyŋ bastamasymen, QR Turizm jäne sport ministrlıgınıŋ qoldauymen sportşylar men jylqylardy sapaly daiarlau üşın ekı keşendı ǧylymi top qūrylyp, olardyŋ bırı atbegılıkpen, ekınşısı ūlttyq sport türlerınıŋ sportşylaryn daiarlaumen ainalysyp jatqanyn atap öttı. Qazırgı taŋda keşendı ǧylymi toptar kökpar, teŋge ılu, audaryspaq, jamby atu, dästürlı sadaq atu sportşylarynyŋ qūrama komandalarymen tyǧyz jūmys ısteude. Olar Olimpiadalyq daiarlau ortalyǧynyŋ bazasynda 3 ai boiy sportşylar men jylqylarǧa tekseru jürgızedı.
Tırkeu qalai jüzege aspaq?
Biylǧy köşpendıler oiynynyŋ bır artyqşylyǧy tek qana köşpendı halyqtar ǧana emes, älemnıŋ basqa da elderınen sportşylar qatysady dep kütılude. Jetımı jetı jūrtqa ainalǧan, jetı jūrty jetpıs ūltqa ainalǧan qazaq jerınde jetı kün boiy ötetın būl jarystyŋ sport baǧdarlamasyna qatysu üşın ötınımder 2024 jyldyŋ 15 şıldesıne deiın berıluı kerek. Al Mädeni jäne ǧylymi baǧdarlamalarǧa, sondai-aq körnekı sport baǧdarlamasyna qatysuǧa ötınımder 2023 jyldyŋ 1 jeltoqsanyna deiın qabyldandy. Jurnalister worldnomadgames.kz saity arqyly akkreditasiiadan öte alady. Körermender biletterdı resmi bilet operatorynyŋ zakazbiletov.kz saitynan satyp ala alady.
Bilet qalai satylady?
Qazırgı uaqytta qazaq küresı, alyş, koreş, dästürlı sadaq atu, asyq atu, ordo, mas-restling, kuraş, arqan tartys, aşyrtmaly aba giureşi jarystaryna biletter qoljetımdı. Bilet baǧasy taŋdalǧan jarysqa bailanysty 600-den 25000 teŋgege deiın barady. Sondai-aq mektep tarifı men zeinetaqy tarifı boiynşa biletterdı 50 paiyz jeŋıldıkpen kassadan satyp aluǧa bolady. Al jarysqa 0-5 jastaǧy balalar (oryn ūsynusyz) men I, II toptaǧy mügedekter kassalarda tiıstı qūjatyn körsetken kezde tegın qatysa alady. Taǧy bır eskeretın jaǧdai, aşylu räsımıne, kökpar, kök börı, bäige, jamby atu, teŋge ılu, audaryspaq, qūsbegılık, powerful nomad biletterı tamyz aiynda qoljetımdı bolady. Sonymen qatar toǧyzqūmalaq, mangala, ovari siiaqty dästürlı ziiatkerlık oiyndar körermensız ötedı. Osyǧan bailanysty būl sport türlerıne bilet satu qarastyrylmaǧan. Alystan at arytyp kelgen qonaqtardy kütıp alu üşın Astana 2024 DKO infraqūrylymyna kıretın sport nysandaryna jaqyn ornalasqan 23-ke juyq qonaqüi daiyn otyr. Al toiǧa keletın şetel azamattary Qazaqstan Respublikasynyŋ basqa memleketterden jolauşylar tasymaldaityn aviaqatynasy arqyly aviareistermen qosymşa qūjat räsımdemei-aq kele alady. Qazaqstanǧa şekaralas memleketterdıŋ azamattary (Resei Federasiiasy, Özbekstan Respublikasy jäne Qyrǧyz Respublikasy) qūrlyqtaǧy ötkızu beketterı arqyly qosymşa negizder körsetpei-aq kire alady. Sondai-aq Qazaqstanǧa vizasyz kele alatyn basqa memleketterdıŋ azamattary 30 täulıkten aspaityn uaqyt, bıraq 180 täulık ışınde eŋ köp degende 90 täulık bola alady. Būl ereje Qazaqstan Respublikasyna viza boiynşa kelgenderge jäne elde uaqytşa tūruǧa rūqsat alǧan nemese tūruǧa yqtiiarhat alǧandarǧa qoldanylmaidy.
Jarys resmi türde bastalǧannan keiın bırınşı kezekte qatysuşy elderdıŋ komandalary alfavittık tärtıp boiynşa saltanatty marşpen jürıp ötedı. Sodan keiın aşylu räsımınde Qazaqstan Respublikasynyŋ Memlekettık tuy men Düniejüzılık köşpendıler oiyndarynyŋ tuy köterılıp, QR Memlekettık änūrany jäne Düniejüzılık köşpendıler änūrany aibyndy türde oryndalady. Oiyndardyŋ aşylu saltanatyna Memleket basşysy qatysyp, söz söileidı. Jabylu räsımı «Qazanat» ortalyq ippodromynda kökpardyŋ finaldyq oiynynan keiın ötedı.
Jalpy düniejüzılık köşpendıler oiyndary IýNESKO-nyŋ materialdyq emes mädeni mūralar tızımıne kırgennen keiın älemdık märtebege ie bolyp, Euraziia keŋıstıgın ǧana emes, basqa da elderdı qamtyp, keŋ auditoriianyŋ nazaryn özıne audaruda.
