Bügıngı ala-qūla qoǧamda qūmar oiynnyŋ arbauyna tüsken adamdar köbeiıp keledı. Būl – qoǧam üşın de, memleket üşın de ülken qauıp. Juyrda Mäjılıs deputattary Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyna säikes äzırlengen «Qazaqstan Respublikasynyŋ keibır zaŋnamalyq aktılerıne oiyn biznesı, lotereia jäne lotereia qyzmetı mäselelerı boiynşa özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» zaŋ jobasyn bırınşı oqylymda maqūldady.
Zaŋ jobasynda köptegen jaŋalyq bar. Mäselen, qūmar oiyndaryn oinauǧa 25 jastan bastap qana rūqsat etıledı. Elımızdegı bukmekerlık keŋseler men kazinolardyŋ jarnamasyna tolyq tyiym salynady. Sondai-aq tölenbegen nesiesı jäne alimentı bar adamdar ülken ūtys tıgılgen oiynǧa qatysa almaidy.
400 000 tūtynuşysy bar biznes
Özektı mäselege Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev alaŋdauşylyq bıldırıp, Atyraudaǧy üşınşı Ūlttyq qūryltaida: «Qoǧamdaǧy qauıptı keseldıŋ bırı – ludomaniia, iaǧni qūmarpazdyq. Keibır mälımetterge qarasaq, 400 myŋǧa juyq azamat – bukmekerlık keŋseler men kazinolardyŋ tūraqty klientı. Būl – tūtas bır qalanyŋ halyq sanyna para-par körsetkış. Şyn mänınde, ludomaniia – beibıt künde eldıŋ şyrqyn būzyp jatqan qater. Sonyŋ kesırınen talai şaŋyraq şaiqaldy. Talai azamat zaŋ būzyp, qylmysqa ūryndy. Qūmar oiyn üşın qaryzǧa batyp, özıne qol jūmsaǧan jandar turaly habarlar, ökınışke qarai, kün saiyn tarap jatady. Būl dert jas ūrpaqqa öte ülken ziian keltıredı. Onlain-oiyndar balalardyŋ kündelıktı ermegıne ainalyp barady. Qūzyrly organdar byltyr internet-kazinonyŋ belgısı bar 4 myŋnan astam saitty būǧattady» dep mälımdedı. Būǧan deiın Prezident qūmarpazdyqqa zaŋ jüzınde şekteu qoiu qajettıgın qadap aitty. Amanat partiiasy fraksiiasynyŋ bastamasymen osy mäsele boiynşa tiıstı zaŋ jobasy daiyndaldy. Būl joba qūmar oiynnyŋ şyrmauyna tüsken adamdardyŋ taǧdyryna da belgılı bır deŋgeide äser etetını sözsız.
Jas ūrpaqqa qandai ziiany bar?
Zaŋ jobasy boiynşa baiandama jasaǧan Mäjılıs deputaty Elnūr Beisenbaev ludomaniianyŋ qoǧam üşın zor qaterı baryna köptegen mysal keltırdı.
«Bırınşıden, qūmar oiynyna şyrmalǧandar sany artuda. Derekterge jügınsek, soŋǧy 2,5 jylda elımızdıŋ şamamen ärbır besınşı adamy oiyn oinaidy eken nemese qūmar oiyndaryna qandai da bır qatysy bar. Al onyŋ ışınde 400 myŋdai adam oiynǧa salynyp, bukmekerlık keŋseler men kazinolardyŋ tūraqty tūtynuşysyna ainalǧan. Alaŋdatatyn jaittyŋ bırı, būl dert balalar men jasöspırımderdı de şarpyp otyr. Qūqyq qorǧau organdarynyŋ mälımetınşe, şamamen 200 myŋǧa juyq kämelettık jasqa tolmaǧan bala basqa adamnyŋ atynan bukmekerlık keŋselerge bäs tıgıp, azarttyq oiyndar oinaidy eken. Özge adamnyŋ loginımen bukmekerlık keŋselerge bäs tıguşı adamdardyŋ sany belgısız. Ekınşıden, otbasy institutyn älsıretuı. Elımızdegı ajyrasulardyŋ 40 paiyzyna osy ludomaniia tıkelei sebep bolyp otyr. Tūrmystaǧy zorlyq-zombylyqqa baratyndardyŋ denı – osy qūmar oiynǧa şaldyqqandar. Byltyr Almaty oblysynda jantürşıgerlık jaǧdaida äielı men ekı balasyn aiausyz öltırıp, üiın örtep jıbergen oqiǧa qoǧamdy dür sılkındırdı. Qylmysker ludoman bolǧan, bolmaşy aqşaǧa üş bırdei adamnyŋ ömırın qidy. Üşınşıden, suisidtı örşıtuı. Mäselen, 2022 jyly elımızde 3676 adam özıne qol jūmsap qaitys bolsa, olardyŋ ärbır besınşısınıŋ sebebı – ludomaniia. Ökınışke qarai, būl dert qazır äskerde de keŋ etek alǧan. Olardyŋ köbı qūmar oiynnyŋ şyrmauynan şyǧa almai jatqanyn bılemız. Osydan bır jyl būrynǧy kursanttyŋ öz-özıne qol jūmsaudaǧy sebebı de oiynqūmarlyq dertı. Törtınşıden, qylmystyŋ köbeiuıne yqpal etude. Elımızde qylmys jasaityndardyŋ 20 paiyzy ludomandar ekenı belgılı boldy. Olar bäske tıgetın aqşa tabu üşın aldymen qaryz alady, sodan soŋ ūrlyq, tonau sekıldı qylmystarǧa barady eken. Besınşıden, köleŋkelı ekonomikany küşeituı. Oiyn naryǧy ainalasynda ülken qarajat ainalyp jatyr. Mäselen, byltyr bukmekerlık keŋselerdıŋ jyldyq ainalymy beiresmi aqparattar boiynşa 1 trillion teŋgege jetken eken. Demek, mūnyŋ ainalasynda müddelı toptar, lobbister bolatyny sözsız. Osynda keltırılgen mälımetterden Qazaqstanda oiynqūmarlyq ındettei örşıp, el qauıpsızdıgıne qater töndıre bastaǧanyn baiqaimyz» dedı ol mäselenıŋ mänısın tereŋ tüsındırıp.
Ludomandar qalai joiylady?
Qazır ne köp – oiynqūmarlyqtyŋ jarnamasy köp. Eŋ aldymen bukmekerlık keŋseler men kazinolardy ǧimarattardyŋ, qūrylystardyŋ qorşaularynda jäne kölık qūraldarynyŋ syrtqy jarnamasynda, sondai-aq būqaralyq aqparat qūraldarynda, merzımdı basylymdarda, kino, beine jäne anyqtamalyq qyzmetterde jarnamalauǧa tolyǧymen tyiym salynady. Degenmen bukmekerlık keŋsenıŋ jäne totalizatordyŋ ornalasqan jerınde, sport ǧimarattarynyŋ ışınde, sport baǧytyndaǧy tele, radioarnalar men internet-resurstarda jarnamalauǧa rūqsat etıledı.
Lisenziiasy joq şeteldık bukmekerlık keŋseler men lotereialardyŋ internet-resurstaryna da tyiym salynady. Sot aktısı negızınde qyzmetı zaŋsyz dep tanylǧan şeteldık oiyn biznesın ūiymdastyruşylardyŋ tızımı jasalady. Būl rette bankter men tölem jüielerıne olardyŋ paidasyna operasiialar jürgızuge tyiym salynady. Blogerler men äleumettık jelıdegı tanymal tūlǧalarǧa mūndai oiyn türlerın jarnamalauǧa tyiym salynady. Sondai-aq lotereia biletterın, sonyŋ ışınde elektrondy biletterdı tek lotereia operatory men agentı arqyly taratuǧa bolady. Olardy lotereia terminaldary, stasionarlyq emes bölşek sauda nysandary, ūlttyq poşta operatorynyŋ poşta bölımşelerı jäne lotereia operatorynyŋ bölımşelerı arqyly taratuǧa rūqsat etıledı. Tūrǧyn üiler men jataqhanalarda, mädeniet ūiymdary ornalasqan jekelegen ǧimarattar men qūrylystarda, bılım beru ūiymdarynda, ǧibadat üilerı men qūrylysta lotereia biletterın taratuǧa jäne terminaldar ornatuǧa tyiym salynady.
Zaŋ jobasy aiasynda elektrondy kazino men onlain-kazino qyzmetın ūiymdastyrǧan zaŋdy tūlǧalarǧa qylmystyq jaza qoldanylady. Olarǧa 2000 AEK deiıngı mölşerınde aiyppūl salu ne 600 saǧatqa deiın qoǧamdyq jūmysqa tartu nemese 2 jylǧa deiın bas bostandyǧyn şekteu ne mülkın tärkılep, sol merzımge bas bostandyǧynan aiyru ūsynylady. Sonymen qatar oiyn biznesın ūiymdastyruşylar endı özderınıŋ apparat-baǧdarlama keşenderın Memlekettık kırıster komitetınıŋ aqparattyq jüielerımen bırıktıruge mındetteledı. Osylaişa memleket olardyŋ barlyq qarjy operasiiasyn köre alady.
«Zaŋ jobasynda bukmekerlık keŋselerde bäs tıgu, aqşa alu jäne töleu kezınde: qatysuşylardyŋ beine-biometrika identifikasiiasynan ötkızu mındettılıgı; oiyn biznesı ūiymdastyruşylarynyŋ üşınşı tūlǧalardyŋ bank kartochkalaryna tölem qabyldauyna şekteu qoiu mäselesı; memlekettık qyzmetşılerdıŋ, qūqyq qorǧau jäne äskeri qyzmetkerlerdıŋ bäs tıguıne tyiym salu közdelgen. Şamamen 220 myŋǧa juyq qyzmetkerdıŋ qūmar oiyn oinauy şekteledı; öz-özın qūmar oiynnan şekteudı 1 jyldan 10 jylǧa deiın sozu qarastyrylǧan. Iаǧni eGov mobile qosymşasy arqyly şektei alady. Būl şekteudı qaityp qalpyna keltıre almaisyz» dep tüsındırdı bäs tıgu men aqşa aluǧa qatysty özgerısterdı E.Beisenbaev.
