Bır jaqsysy, qazır demografiia ahualy tüzelıp, halyqtyŋ tabiǧi ösımı artyp keledı. Būl – bügıngı düniege kelgen ūrpaq 20-25 jyldan keiın tabysty jūmys közın ızdeidı degen söz. Aty älemge äigılı Microsoft kompaniiasy jürgızgen zertteuler qazırgı mektep oquşylary men joǧary oqu oryndary studentterınıŋ 65 paiyzy bügınde mülde joq mamandyqtar boiynşa jūmys ısteitının aityp otyr.
Jaŋa uaqyt bırneşe salanyŋ qyr-syryn qatar meŋgerudı talap etude. Mäselen, bolaşaqtyŋ mamandyǧy – virtualdy orta dizainerıne redaktorlyqty, psihologiiany qosa igeru kerek. Qazırgı adamdardyŋ bärı bır-bır gadjetke bailanǧan degen qaupımız 2026 jylǧa qarai qalypty jaǧdaiǧa ainalmaq. Öitkenı ol kezde milliondaǧan adam virtualdy älemde jūmys ıstep, aqşa tauyp, bılım alady. Al virtualdy orta dizainerı sol älemdı jobalap, adamdardyŋ bailanysuyna qolaily jaǧdai tuǧyzady. Taǧy bır bolaşaqtyŋ mamandyǧy – roboetika advokaty kommunikasiia, filosofiia jäne etikany bıluı tiıs. Būl mamandar aldaǧy robottar däuırınde adamdar men jasandy intellekt arasyndaǧy moraldyq jäne etikalyq normalardy jasap, bäsekelestık ortadaǧy ärkımnıŋ qūqyǧyn belgıleidı. Zertteuşıler «adam ısteitın barlyq jūmysty robottar bırdei atqara almaidy» degen toqtamǧa kelgenmen, sifrlyq tehnologiia däuırı adamnyŋ tūlǧalyq, käsıbi ösuıne jaŋa mümkındık aşatynyn da aituda.
Reseilık analitikalyq kompaniia jaqyn bolaşaqta eŋbek naryǧynda qajet bolatyn 15 mamandyqty atap körsettı. Bızge bioinjener, jaŋartylǧan energiia boiynşa injener, «aqyldy orta» jobalauşysy, robototehnika boiynşa maman, kiberqauıpsızdık mamany, balamaly energiia boiynşa maman, neiropsiholog, bioinformatik, baǧdarlamaşy, injener-jobalauşy, 3D baspa injenerı, gendık injeneriia mamany, virtualdy dizainer jäne arhitektor, biofarmakolog siiaqty mamandyqtardyŋ qazır bırdı-ekısınıŋ aty ǧana tanys.
Elımızde 2016-2020 jyldary jūmys küşı jylyna orta eseppen 36,4 myŋ adamǧa össe, būl körsetkış byltyr 2 ese ösıp, 76 myŋǧa jettı
«Būl mamandyqtardy fantastikalyq älemmen bailanystyryp jürgender qatelesedı. Öitkenı jasandy intellektıŋ keŋ taraluy eŋbek naryǧyn tym jyldam özgertude. Sondyqtan jastar dästürlı bılım modelınen alystap, bılıgı men maşyǧyn jetıldıre beruı tiıs» deidı sarapşylar.
Qazır Qazaqstan joǧary oqu oryndarynyŋ sany boiynşa Ūlybritaniia, Japoniia, Germaniia siiaqty elderdı basyp ozdy. Osy universitetter men instituttarda 300 myŋnan astam bakalavr oqidy. Bıraq el ekonomikasynda osynşa bakalavrǧa, äsırese, zaŋger, ekonomist, qarjygerlerge sūranys joq. Joǧary oqu oryndarynda 27 paiyz ekonomister daiarlanǧanmen, eŋbek naryǧynda jūmys ısteitın qarjy salasy mamandary 13 paiyzdan aspaidy. Kerısınşe, elımızde tehnikalyq, käsıptık oqu oryndaryn bıtırgen mamandardy qajetsınetın 20 myŋ jūmys orny bos tūr. Ekonomikalyq äleuetı joǧary elderde mektep bıtıruşılerdıŋ 80 paiyzy jūmysşy mamandyǧyn igeruge den qoiady. Al bızdıŋ mektep bıtıruşılerdıŋ 15 paiyzy ǧana mamandyq taŋdauda dūrys şeşım qabyldaidy. Basym köpşılıgı täuekelge bas tıgedı.
Jastarǧa jūmys bar ma?
Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgınıŋ habarlauynşa, 2016-2020 jyldary jūmys küşı jylyna orta eseppen 36,4 myŋ adamǧa össe, būl körsetkış byltyr 2 ese ösıp, 76 myŋǧa jettı. Olardy jūmyspen qamtu mäselesıne kelsek, atalǧan kezeŋde jaldamaly jūmyskerler sany 68,8 myŋ adamnan 23,5 myŋ adamǧa deiın azaidy. Būl jaǧdai jūmys oryndarynyŋ jetkılıksız boluyna bailanysty tuyndap otyr. 2000 jyldan bastap düniege kelgen balalardyŋ sany artty. Sol balalarymyz erjetıp, qazır eŋbek naryǧyna qosyluda. Sol sebeptı aldyŋǧy jyldary bırtındep azaiyp kele jatqan özın-özı jūmyspen qamtyǧandar sany qaitadan ösıp, 51 myŋ adamǧa köbeigen.
2023 jylǧy 1 qazandaǧy jaǧdai boiynşa 654 myŋǧa juyq adam jūmysqa ornalasty. Onyŋ 225,5 myŋy nemese 34,5 paiyzy – ūlttyq jobalar aiasynda, 203,9 myŋy nemese 31 paiyzy – Memleket basşysynyŋ «10 myŋ adamǧa 100 jūmys orny» tapsyrmasy aiasynda qūrylǧan jūmys oryndary. Al 224,3 myŋy nemese 34,3 paiyzy – jūmys beruşıler ūsynǧan bos jūmys oryndary.
2023 jylǧy 1 qazandaǧy jaǧdai boiynşa 654 myŋǧa juyq adam jūmysqa ornalasty. Onyŋ 225,5 myŋy – ūlttyq jobalar aiasynda, 203,9 myŋy – Memleket basşysynyŋ «10 myŋ adamǧa 100 jūmys orny» tapsyrmasy aiasynda qūrylǧan jūmys oryndary. Al 224,3 myŋy – jūmys beruşıler ūsynǧan bos jūmys oryndary
Jūmysqa ornalasqan osy azamattardyŋ 67 paiyzy qazır 10 paiyz zeinetaqy audarymdaryn tūraqty audaryp jatyr nemese özderınıŋ jūmys ıstep jatqanyn rastap, mälımet berdı.
Jūmyssyz azamattardy jūmyspen qamtu jäne jūmysqa ornalastyru Astana qalasy eŋbek mobildılıgı ortalyǧy mekemesınıŋ basty mındetınıŋ bırı eken.
Bügıngı taŋda Astana qalasynyŋ mansap ortalyǧy halyqty jūmysqa ornalastyru şeŋberınde 9 negızgı baǧyt boiynşa qyzmet körsetedı.
Būdan bölek, maŋyzdy baǧyttyŋ bırı – kadrlardy daiarlau jäne jūmyssyzdardy käsıptık oqytu. Ol 2 baǧytta jüzege asady:
– jūmys beruşılerdıŋ ötınışı boiynşa bılım beru ūiymdarynda;
– jūmys beruşılerdıŋ jūmys ornynda.
Käsıbi oqytudyŋ artyqşylyǧy – 32681 teŋge kölemınde tölenetın şäkırtaqy. Oqytudan keiıngı jalaqy 20 AEK (73840 teŋge)kölemınde.
Sondai-aq ortalyq halyqtyŋ äleumettık osal tobyna jeke biznes aşuǧa grant beredı. Mūndai kömek bır ret körsetıledı.
Jastarǧa qoldau körsetu tetıgınıŋ bırı – nesie beru. Şaǧyn nesie 21 men 35 jas aralyǧyndaǧy jas käsıpkerlerdı qoldauǧa baǧyttalǧan. Baǧdarlamaǧa jūmys ısteitın jastardyŋ ökılderı qatysa alady.
Astana qalasy eŋbek mobildılıgı ortalyǧy mekemesınıŋ direktory Oljas Omardyŋ aituynşa, ortalyq öz qūzyretınde jūmyssyzdarǧa jūmysqa ornalasuǧa tek järdemdesu qyzmetın atqarady. Bügıngı taŋda Astana qalasynda 3000-nan astam bos jūmys orny bar.
Kım qanşa tabady?
Qazırgı jastar mamandyqty bedelıne emes, qanşa aqşa beretınıne orai taŋdaidy. Zaman sondai, materialdyq igılık – bırınşı orynda. Sosyn ikemdı jūmys grafigı men ornalasqan jerı, ūjymdaǧy igı atmosfera maŋyzdy. Äke-şeşesınıŋ aituymen grantpen oqyp, amal joq, ūnamaǧan mamandyqtyŋ diplomyn alǧandar ne magistraturaǧa basqa mamandyq boiynşa tapsyrady, ne aqyly kurstardy oqyp alady, ne şetel asyp, mol tabys tabudyŋ jolyna tüsedı.
Qazır fotograf, fotostudiiaǧa sūranys köp. Käsıbi fotoapparatpen räsımge tüsudı köp adam jön köredı. Fotostudiia üşın 1 saǧatqa kemınde 15 myŋ töleisız. Al fotograftyŋ aqysy 25 myŋdai bolady (26 kün jūmys ıstegen, künıne ekı saǧattan 25 myŋnan jūmys ıstegende, aiyna kem degende 1 mln 300 myŋ tabys tabady eken). Olar köbıne klienttı Instagram, taǧy da basqa äleumettık jelıler arqyly tartady.
SPA-salondaǧy qyzmettıŋ aqysy 25 myŋnan bastalady, türlı massaj, qyzmetıne orai, baǧasy 35-50 myŋǧa deiın barady (3 saǧat). Tai massajy, oil, hamam, piling, basqa da proseduralarǧa qoljetımdı baǧalar men jeŋıldıkter bar. Tailand şeberlerınıŋ massajy airyqşa äser beredı, sondyqtan da SPA baǧdarlamalarynyŋ ūmytylmas emosiiasy köp. Massajdyŋ tür-türı bar. Soǧan sai aqysy da qymbat. Qazır keŋ taraǧan biznestıŋ bır türı – osylar.
Elordadaǧy taksi qyzmetı – tabys tabudyŋ eŋ keŋ taraǧan türı. Jürgızuşı kuälıgı barlar, erınbegender bos uaqytynda tabysqa molynan kenelıp jür. Onyŋ ışınde körşı elderden kelgen özge ūlttyŋ ökılderı de bar. Bırde taksige mınsem, kölıkte jürgızuşı Özbekstan elınıŋ azamaty eken. Samsa satatyn özbekterdıŋ qalada Saraişyq köşesınde jäne Prigorodnyi eldı mekenınde (äuejai jaqta) samsa satatyn ekı düŋgırşegı bar eken. Tandyrǧa emes, samsany gaz peşke salyp pısıredı eken.
«Jaŋa jyldyŋ alǧaşqy ailarynda sauda az bolady, sosyn Iаndekspen taksi bolyp, aqşa tabamyn. Äuejai jaqtaǧy jer üilerden 45 myŋǧa arzandau päterdı 5 jıgıt jalǧa alamyz. Ekeumız kündız jūmys ıstesek, üşeumız tüngı kezekte aqşa tabu üşın şyǧamyz» deidı Habibolla esımdı özbek jıgıtı. Üş ai saiyn vizasyn jaŋartyp, qajet somany da töleidı.
Baǧyt-baǧdar beredı
Qai mamandyqqa qyry baryn bılmei, taŋdauǧa basy qatyp jürgenderge proforientolog kömektesedı. Aty aityp tūrǧandai, mūndai mamandar elımızde sausaqpen sanarlyq. Ol oquşymen jeke konsultasiia jürgızıp, sūraq qoiyp, qajet bolsa, test alady. Derekterge süiensek, keibır proforientologtardyŋ jeke konsultasiiasy 50 myŋ teŋgeden kem tūrmaidy. Olardyŋ aituynşa, bolaşaqta IT mamandar, medisina salasy mamandary, mūǧalımder, arhitehtor, üi intererı dizainerı, satu menedjerı, SMM maman, injenerler men HR mamandarǧa sūranys artady. Endeşe sūranystaǧy mamandyqqa qūjat tapsyru maqsat emes. Sūranystaǧy mamandyqqa emes, sūranystaǧy maman boluǧa talpynu – maqsat.
Elordadaǧy erkın ekonomika aimaǧy – önerkäsıp oryndarynyŋ basyn qosqan arnaiy aimaq. Basty maqsat – otandyq öndırıstı damytu. Al ony jüzege asyratyn – osyndai bılıktı jas mamandar. Sapaly bılım, sanaly tärbie, qaisar mınez – ūrpaq tärbiesındegı tabysty boludyŋ basty kriteriiı.
Maman tapşylyǧy – maŋyzdy mäsele
Elımız boiynşa pedagog jäne därıger mamandyqtaryna sūranys jyldaǧydai joǧary bolyp qala beredı. Joǧary bılıktı mūǧalımderge degen qajettılık tömendegen emes. Sondyqtan orta mektep mūǧalımderın daiyndaityn oqu oryndaryna qoiylatyn talap būrynǧydan da kürdelene tüstı. Pedagogikalyq joǧary oqu oryndary daiyndaǧan kadrlar talapqa sai ölşemderge sai bolmasa, būl universitettıŋ imidjıne de, jalpy bılım salasyna da äser etetını sözsız.
– Bügıngı elordanyŋ bılım beru salasynda 21 myŋnan astam pedagog jūmys ısteidı. Onyŋ ışınde memlekettık jalpy bılım beretın mektepterde 12 myŋnan astam pedagog bar. Ūlttyq bılım beru derekterı bazasynyŋ mälımetınşe, bügıngı taŋda pedagogtarǧa degen qajettılık – 91 adam. Qajettılık orys tılınde oqytatyn bastauyş synyp mūǧalımderı, matematika, informatika, tarih, orys tılı men ädebietı, fizika, himiia mūǧalımderıne köbırek baiqalady, – dedı Qasymhan Senǧazyūly qalalyq mäslihat otyrysynda.
Būǧan qosa, arnaiy bılım beru ūiymdaryndaǧy arnaiy pedagogtarǧa, mektepke deiıngı mekeme tärbieşılerıne de qajettılık bar. Elordada 2029 jylǧa deiın 80 mekteptı qoldanysqa beru közdelude.
– Bas qalada jyl saiyn bala sany 20 myŋǧa deiın ösedı. Jylyna 11-synypty 10-11 myŋ bala bıtırse, 1-synypqa 28-29 myŋ bala keledı. 2027 jyly elorda oquşylarynyŋ sany 330 myŋnan, al pedagogtarǧa degen qajettılık 3 myŋnan asady degen boljam bar, – dedı Bılım basqarmasynyŋ basşysy.
Oryn tapşylyǧy mäselesın şeşu üşın 2018 jyldan berı pedagogika mamandyqtaryna Astana qalasy äkımdıgınıŋ granty bölınedı.
Bolaşaq mamandyqtar:
bioinjener
«aqyldy orta» jobalauşysy
robototehnika boiynşa maman
roboetika advokaty
kiberqauıpsızdık mamany
balamaly energiia boiynşa maman
neiropsiholog, bioinformatik
baǧdarlamaşy
injener-jobalauşy
3D baspa injenerı
gendık injeneriia mamany
virtualdy dizainer
jäne arhitektor
biofarmakolog
