Bügıngı taŋda Astanada ärtürlı ömırlık qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan 500-ge juyq otbasy bar. Olardy qoldau maqsatynda bılım beru ūiymdaryndaǧy Qamqorşylyq keŋesınıŋ «Qoldau» qoǧamdyq bırlestıgı «Birgemiz sabaqtastyq» äleumettık jobasyn ıske asyruda. Atalǧan joba aiasynda atqarylyp jatqan auqymdy ıs-şaralar turaly qoǧamdyq bırlestıktıŋ töraiymy Farida SAǦYNDYQ äŋgımelep berdı.
– Bılım beru ūiymdaryndaǧy Qamqorşylyq keŋestıŋ basty mındetı ne jäne olardyŋ qoǧamdaǧy maŋyzy qandai?
– Qamqorşylyq keŋes – būl respublikamyzdaǧy barlyq bılım beru ūiymdarynyŋ arasynan qūrylǧan alqaly basqaru organy. Keŋestıŋ mındetı ärtürlı ömırlık qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan otbasyndaǧy balalardyŋ müddesı men qūqyǧyn qorǧau, bılım beru ūiymdaryndaǧy oqu ürdısın qadaǧalap, qosymşa bılım beru, tamaqtanu mäselesıne de köŋıl bölu, jalpy osyndai balalardyŋ jaǧdaiyna, bılım beru ūiymdaryndaǧy ūjymnyŋ qyzmetıne monitoring jasap otyru.
Elımızdegı Qamqorşylyq keŋesterdıŋ qūzyretı, onyŋ qūryluy jäne jalpy märtebesı Qazaqstan Respublikasy Oqu-aǧartu ministrlıgınıŋ №355 būiryǧymen bekıtılgen. Negızı, qūzyretı öte auqymdy. Öitkenı būl – sol bılım beru ūiymynyŋ serıktesı retınde onyŋ damuyna üles qosatyn bırden-bır alqaly basqaru organy.
Keŋestıŋ qūzyretıne keletın bolsaq, ol bılım berudı damytudyŋ basym baǧyttary boiynşa ūsynym beredı jäne onyŋ biudjetın qalyptastyruǧa ūsynys äzırleidı. Jalpy, tamaqtanu sapasyna tıkelei atsalysatyn brakeraj komissiia onyŋ monitoringın jäne qarajat jaǧynan qosymşa syrttan keletın qarjynyŋ esebın jürgızedı. Keiın ata-analardyŋ aldynda öz esebın beredı.
Negızı, Qamqorşylyq keŋes bılım beru ūiymdarynyŋ basşylaryn taǧaiyndaǧan kezde de öz ülesın qosady. Sol jerde ümıtkerlermen äŋgımelesu jürgızu arqyly öz oiyn bıldırıp, hattama arqyly ūsynysyn beredı, iaǧni būl jerde Qamqorşylyq keŋes tolyqtai osy bılım beru ūiymynyŋ basqaruyna da atsalysady.
– Būl keŋestıŋ qūramynda qanşa adam bolady?
– Qamqorşylyq keŋestıŋ qūramy, negızı, taq sannan tūrady. Sosyn bılım beru ūiymynyŋ zaŋdy ökılderı, iaǧni ata-analary, jalpy alǧanda, är synyptyŋ parallelınen bır ata-ana nemese zaŋdy ökılı boluy kerek. Sonda, mysaly, bızde 1-synyptan 11-synypqa deiın bolsa, demek, keŋes qūramy 11 adamnan aspauy tiıs.
Bılım beru ūiymdaryndaǧy Qamqorşylyq keŋestıŋ qūramyna pedagogika salasyndaǧy eŋbek ardagerlerı de qatysady. Işınde bızdıŋ jergılıktı atqaruşy ökıldı organdardyŋ, qūqyq qorǧau organdarynyŋ, ükımettık emes ūiymdardyŋ ökılderı de boluy tiıs. Tıptı olardyŋ qataryna demeuşı-mesenattardyŋ ökılderın de qosuǧa bolady. Sonymen bırge būqaralyq aqparat qūraldarynyŋ ökılderın de qatystyruǧa jäne är mekteptegı oquşynyŋ özın-özı basqaru organynyŋ bır nemese ekı ökılın de keŋestıŋ qūramyna engızuge bolady.
– Jalpy, bügıngı taŋda elımızde ärtürlı qiyn ömırlık jaǧdaiǧa tap bolǧan balalar men jasöspırım köp pe?
– Köp dep aituǧa bolady. Mūndai jasöspırımderdı otbasynan, ata-anasynan bölıp qaramauymyz kerek. Keiıngı kezde osyndai otbasylardy qolaisyz otbasylar dep te atap jürmız. Ökınışke qarai, keide ata-anasy nemese olardyŋ balalary ärtürlı qiyn jaǧdaiǧa duşar bolyp, saldarynan olar ata-ananyŋ qamqorlyǧynsyz qalǧan bılım beru ūiymdaryna tüsıp jatady. Onyŋ da özındık proseduralary bar. Olar mūndai mekemege jai ǧana tüse salmaidy. Mūndai proseduralar vedomstvoaralyq özara ıs-qimyl ornatu arqyly jüzege asady. Osy baǧytta qazır bız köptegen jūmys atqaryp jatyrmyz.
– Mūndai balalarǧa naqty qandai kömek körsetıledı?
– Ärine, ärtürlı ömırlık qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan balalarǧa memleket tarapynan arnauly äleumettık kömek berıledı. Būl – memleket tarapynan körsetıletın mındettı kömek. Ol bızde jetım jäne ata-ananyŋ qamqorlyǧynsyz qalǧan jasöspırımderge bılım beru ūiymdary arqyly jüzege asady.
Jalpy, osyndai qolaisyz otbasynda ärtürlı qiyn ömırlık jaǧdaiǧa tap bolǧan balany mūndai ūiymdarǧa jıberu ne jıbermeu turaly mäsele kämeletke tolmaǧandar ısı jönındegı komissiiada qarastyrylyp, sol jerde şeşıledı. Eger bala osyndai ūiymǧa jıberılse, onda ol tolyqtai memlekettıŋ qaramaǧyna ötıp, memleket tarapynan oǧan arnauly äleumettık kömek berıledı. Sonymen bırge bügıngı taŋda barlyq mektepte balanyŋ kiım-keşegı men mektepke daiyndyǧyn jäne qarajatyn ötep beruge baǧyttalǧan «Jalpyǧa mındettı orta bılım» jobasy jüzege asyrylyp keledı, iaǧni bızde kömektıŋ osyndai da türı bar.
– Qazaqstandaǧy balalar üiınıŋ tärbielenuşılerıne tälımgerlık praktikasyn engızu maqsatynda «Birgemiz sabaqtastyq» ūlttyq jobasyn qolǧa aldyŋyzdar. Osy tälımgerlıktıŋ qoǧamǧa paidaly tūsy qandai, ol qalai jüzege asady?
– Jalpy, tälımger degen bızdıŋ qoǧamǧa jat qūbylys emes qoi. Qarapaiym tırlıkte keide özımız de bır närsenı bılmesek, bızge qaraǧanda täjıribesı anaǧūrlym mol, körgenı men tüigenı bar adamdardan aqyl-keŋes sūrap, bılıp jatamyz. Demek, sol adam bız üşın tälımger emes pe?! Al endı mūnyŋ jüielı türde jūmys ısteuı, būl äsırese mynau jetım jäne ata-ananyŋ qamqorlyǧynsyz qalǧan balalarǧa, bılım beru ūiymdaryndaǧy jasöspırımderge kerek. Öitkenı olar äsırese 9-synyptan keiın, köbıne kolledjge tüsken kezde äleumettenuı üşın tälımgerlerdıŋ qoldauy men kömegıne mūqtaj bolady. Sondyqtan tälımgerlık täjıribesın egızudegı basty maqsatymyz – balany materialdyq qūndylyqtarmen aldamai, emosionaldyq tūrǧydan qoldau körsetu. Bır-bırıne degen senım arqyly balamen bailanysta bolu. Bala qandai da bır qiyn jaǧdaiǧa tap bolsa, qasynda senıp, aqyl sūrai alatyn eresek adamnyŋ baryn bılıp, sezınuı tiıs. Kez kelgen uaqytta tälımgerıne jügıne alatyndai, özın tolǧandyrǧan sūraǧyna jauap ala alatyndai ärı kez kelgen mezgılde odan kömek sūrai alatyndai oǧan senımdı boluy kerek.
Qamqorşylyq keŋestıŋ müşelerı bolǧandyqtan bız özımızdı tälımger dep sanai alamyz. Būl rette bız olardyŋ ömırınde nendei özgerıs bolǧanyn anyqtap, olardy äleumettendıruge bet būramyz. Sondyqtan Qamqorşylyq keŋestıŋ tälımgerlık täjıribesınıŋ maŋyzy men maǧynasy zor. Mysaly, elordany alatyn bolsaq, bızde balalardy qoldau ortalyǧy bar. Jalpy, qazırgı kezde Jetımder üiı degen ūǧym joq, tek olardyŋ tipterı bar. Solardyŋ bırı – osy ortalyq. Mūnda qazırgı kezde 90-ǧa juyq bala tärbielenıp jatyr, būl – şamamen 60 otbasy degen söz. Būl jerge tüsken balalardyŋ ata-anasy öz perzentınıŋ jürıp-tūruyna, bılımıne, tärbiesıne atsalyspaidy, özınıŋ jauapkerşılıgın müldem sezınbeidı deuge bolady.
Qamqorşylyq keŋestıŋ töraiymy retınde men mūndai balalarmen jäne olardyŋ ata-anasymen jiı kezdesemın jäne olarmen köp jūmys ısteimız.
Köpşılık jetım balalarmen jiı aralaspaǧandyqtan olar köp igılıkten qūr qalǧan dep oilauy mümkın. Tük te olai emes. Jetım balalardyŋ barlyǧy da memleket qamqorlyǧynda. Olarǧa biudjetten tiıstı qarajat bölınedı. Qamqorşylyq keŋestıŋ müşelerı de psihologiialyq tūrǧydan jan-jaqty kömegın aiamaidy. Ata-anasy tastap ketken būl balalardyŋ jüregı jaraly ǧoi. Sondyqtan bız olarmen arada senım ornatyp, qoldan kelgenşe barynşa kömektesuge tyrysamyz.
Joba aiasynda bız 3 jyldan berı balalar üiındegı balaqailar men jasöspırımderge, sondai-aq äleumettık qorǧau jüiesınıŋ äleumettık qyzmet körsetu ortalyqtarynda qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan jasöspırımderge tälımgerlık etu täjıribesın engızu boiynşa jūmys jürgızıp kelemız.
Būl rette bızdıŋ Qamqorşylyq keŋes aldymen mūndai balalardyŋ qoǧammen bırge damyp, sıŋısıp ketuıne, äleumettık ortada tūlǧa bolyp qalyptasuyna barynşa yqpal etude. Qalai bolǧanda da, Qamqorşylyq keŋes müşelerı mūndai balalardyŋ müddesı men qūqyǧyn qorǧauǧa atsalysyp keledı.
– Osy tūrǧyda elımızde otbasyn qoldau ortalyqtary belsendı jūmys ısteude. Būl ıske Qamqorşylyq keŋestıŋ qosyp kele jatqan ülesı az emes. Qandai igı ısterdı atar edıŋız?
– İä, 3 jyldan berı respublikalyq joba aiasynda otbasyn qoldau ortalyqtarynyŋ jūmysyn jetıldıru jäne qolaisyz otbasylarǧa kömek beru baǧytynda eŋbek etudemız. Qazır osy kömek körsetudıŋ metodologiiasyn qūru arqyly otbasyn qoldau ortalyqtaryna arnalǧan bıryŋǧai tūjyrymdamanyŋ jaŋa jobasy daiyndalyp jatyr. Sonyŋ bırı Astana qalasyndaǧy «Janūia» otbasyn qoldau institutymen memorandum jasasu arqyly bız köptegen jūmys jürgızudemız.
Būl jerde vedomstvoaralyq özara ıs qimyldy nyǧaitu maqsatynda kämeletke tolmaǧandar ısı boiynşa komissiiamen, bılım beru ūiymdarymen, densaulyq saqtau salasynyŋ ūiymdarymen jäne qūqyq qorǧau organdarymen, balalardy qoldau ortalyqtarymen bırlesıp bailanys jasap, kez kelgen jaǧdai tuyndaǧanda jalpylama, keşendı türde kömek beru arqyly bız osyndai ädıstemenı qūrudy josparlap otyrmyz. Osyǧan orai, elımızdıŋ barlyq aimaǧynda Qamqorşylyq keŋesterı men müddelı tūlǧalar üşın tegın onlain-seminar-trening jiı ūiymdastyrylyp tūrady. Mäselen, ötken aptada Şortandy audanyna baryp, sala mamandarynyŋ qatysuymen «Janūia» ortalyǧynda otbasyn qoldau ortalyqtarynyŋ qyzmetın jetıldıruge baǧyttalǧan praktikalyq seminar-trening boldy. Onyŋ barysynda qatysuşylar äleumettık arnauly kömekten tys qalǧan osal toptarmen qalai jūmys ısteimız degen sūraq töŋıregınde äŋgıme örbıttı. Būǧan deiın däl osyndai seminar-trening Astanada da ūiymdastyrylyp, 3 kün boiy Jambyl, Qaraǧandy, Jetısu oblystary men Almaty qalasynan kelgen mamandar özara pıkır almasyp, är oblys ortalyǧynda, qalalar men audandarda osyndai otbasy ortalyǧyn aşu jönındegı oiyn ortaǧa saldy. Sonyŋ negızınde qazır ülken jūmystar jüzege asyp jatyr.
Bügınde jaŋadan qabyldanǧan Äleumettık kodekstegı 12 kategoriiaǧa kırmei qalǧan, ömırlık qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan otbasylardy tyǧyryqtan şyǧarudyŋ joldary jaiynda tūjyrymdany äzırleu üstındemız. Mūnyŋ bärın bız keşendı türde monitoring jürgızu arqyly basqara otyryp, «keis-menedjment» tehnologiiasymen jüzege asyryp jatyrmyz.
Qazırgı taŋda Astana qalasynda, barlyq 5 audandy qosa eseptegende, ärtürlı ömırlık qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan 500-ge juyq otbasy bar. Bılım beru ūiymdaryndaǧy Qamqorşylyq keŋesı osyndai balalardyŋ qoǧammen bırge damyp, sıŋısıp ketuıne, äleumettık ortada tūlǧa bolyp qalyptasuyna yqpal etıp keledı.
Farida SAǦYNDYQ,
Bılım beru ūiymdaryndaǧy Qamqorşylyq keŋesı «Qoldau» qoǧamdyq bırlestıgınıŋ töraiymy
