Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyrudyŋ artyqşylyǧy nede?

Azamattardyŋ ömır süru sapasyn jaqsartu üşın medisinalyq qyzmetter qoljetımdı boluy maŋyzdy. Qazaqstanda memlekettık kepıldı kömek aiasynda nauqastar tegın em-dom alady. 2020 jyly 1 qaŋtardan bastap azamattardyŋ bärı mındettı äleu­mettık medisinalyq saqtandyru qoryna aqşa audaruǧa tiıstı. Osyǧan orai bızdıŋ tılşımız №5 emhananyŋ bas därıgerı, qalalyq mäslihattyŋ deputaty Altynşaş Tabuldinany äŋgımege tartqan edı.– Altynşaş Jūmaş­qyzy, mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyrudy engızudegı maqsat qandai? Onyŋ emdeu ısınıŋ sapasyn arttyruǧa qalai äser etedı?
– 2017 jyldan berı jūmys beruşıler qyzmetkerlerınıŋ jalaqysynyŋ 1 paiyzyn mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru qoryna (MÄMS) audaryp jatyr, al 2020 jyldan bastap barlyq azamattar osy qorǧa aqşa audaruy mındettı. Äleumettık jaǧdaiy tömen, mügedek jäne köpbalaly otbasy siiaq­ty sanattaǧy äleumettık osal toptaǧy azamattar üşın aqşany qorǧa memleket audarady. Olar 15 sanatqa jıktelgen, mūndai adamdardyŋ sany 13 millionnan asady, oǧan 18 jasqa deiıngı balalar, jūmyssyz retınde tırkelgen adamdar, jūmys ıstemeitın jüktı äielder, zeinetaqy tölemın aluşylar, mügedek balalarǧa kütım jasauşylar, mügedekter, «Kümıs Alqa», «Altyn alqa», «Batyr Ana» ataǧyn alǧan, sondai aq I-II därejelı «Ana daŋqy» ordenımen nagradtalǧan köpbalaly analar kıredı. Özın-özı jūmyspen qamtityn şamamen 2,5 millionnan astam, jūmys ısteitın 6,5 million azamatqa jūmys beruşı töleidı, qalǧany – jeke käsıpkerler men jeke jūmyskerler.
Mındettı saqtandyrudy engızgennen keiın auruhanalardyŋ materialdyq-tehnikalyq bazasy nyǧaiady, emdeu mekemelerınıŋ bırte-bırte jaŋa jabdyqtar satyp aluǧa mümkındıkterı tuady.
Būl jerde myna mäselenı de aita ketken jön: adamdar saqtandyru qoryna aqşa audarmasa da emhanadan kepıldı därıgerlık tegın kömek ala beredı, bıraq ondai adamdar stansionarda jatyp emdele almaidy (äleumettık mänı bar aurular men ökılettı organ tarapynan bekıtılgen tızımdegı ainalasyna qauıp töndıretın syr­qattarǧa şaldyqqandarǧa körsetıletın medisinalyq kömektı qospaǧanda). Ke­pıldı kölemdegı tegın medisinalyq kömekke qandai kölem kıretını naqty körsetılgen: jedel järdem qyz­metı,sanitarlyq aviasiia, ambulatoriialyq em qabyldau, stasionarlyq kömek, stasionardy auystyratyn medisinalyq kömek. Saqtandyru qoryna 2017 jyldan berı qarjy audarylyp jatyr, jūmysberuşılerden AEK (ailyq esepteu körsetkışınen) ­ 1 ­% tölenıp, qazır onda 217 milliard qarjy jinaldy. Sol qordan nauqastardyŋ kvotamen emdeluı üşın aqşa bölınedı. Qorǧa jinalǧan aqşa emhanaǧa tegın kepıldı emdeu jasatu üşın jyl saiyn audarylyp tūrady. Mynau menıŋ aqşam, ony basqa nauqastar üşın jūmsauǧa bolmaidy dep tüsınuge bolmaidy. Eger adam qorǧa aqşa audarmaǧan bolsa, onyŋ 3 ailyq tölemın audaryp, MÄMS-nyŋ töleuşısı sanalyp, tolyq tegın em-domyn aluǧa mümkındık bar. Öz-özın jūmyspen qamtyǧan azamattar ai saiyn 2525 teŋge qala tūrǧyndaryna, 1263 teŋge auyl tūrǧyndaryna audara alady, sonda bıryŋǧai jiyntyq tölem tölengen dep sanalady.
Taǧy bır artyqşylyǧy, bır adam bırneşe jyl boiy därıgerge müldem qaralmauy mümkın, al endı bır adamdarǧa qymbat ota jasau kerek. Mysaly, jüktı äieldı tolyq därıgerlık tekserısten ötkızıp, 9 aida medisinalyq kömekke jügınedı, bırneşe tekserıs­terden ötedı, oǧan bırtalai tölem ketedı.
– Adamdar emhanany tūrǧylyqty jerıne ǧana tırkele ala ma, älde basqa audannan da kele ala ma?
–İä, basqa emhanany taŋdai alady, bıraq emhana mındettı türde tūrǧylyqty audanynda boluy tiıs. Mysaly, bızdıŋ №5 emhanaǧa tırkeluı üşın Saryarqa audanynda tūru kerek, al Esıl audanynyŋ tūrǧyndary sol audannyŋ aumaǧyndaǧy emhanada tırkeledı. №10 emhananyŋ adamdarynyŋ bızge tırkeluıne bolady.
Öitkenı därıgerlerdıŋ jüktemesı ülken. Audannyŋ aumaǧy da auqymdy. Al tösek tartyp jatqandardyŋ üiıne baryp, emdeu jürgızu üşın nauqas jaqyn jerde, bızdıŋ jaǧdaida Saryarqa audanynda tūru kerek.
– Densaulyq saqtau salasyn qarjylandyru jaǧdaiy qalai?
–Qazırgı kezde memleket tarapynan densaulyq saqtau salasyna jaqsy köŋıl bölınıp otyr. Biyl därıgerlerdıŋ jalaqysyn 30 paiyzǧa ösırdı. Endı MÄMS arqyly ambulatoriialyq emge, jedel järdem qyzmetın, joǧary tehnologiialyq jabdyqtar satyp aluǧa, taǧysyn-taǧylarǧa qarjy bölıp otyr. Būl emhanalardyŋ jaǧdaiyn jaqsartuǧa igı äser etedı. Därıgerlerdıŋ jüktemesın azaitty. 2018 jyly bır mamanǧa 2500 adamnan kelse, 2019 jyly uchaskelerdı köbeitıp, olardy sany 1700 adamǧa deiın kemıtıldı. Degenmen, därıgerdıŋ jūmysy älı de auyr, jalaqysy az. Sondyqtan mamandarymyz jetıspeidı. Bızdıŋ emhanaǧa qaraityn 42 uchaskenıŋ 8-ınde uchaskelık därıger joq. Ol uchaskelerge basqa därıgerlerımız baryp em körsetedı.
Sondai-aq qalalyq äkımdık jas därıger mamandardy yntalandyru üşın tūrǧyn üi sertifikatyn beretın boldy. Ol da – jaqsy jaŋalyq.
2020 jyldan bastap MÄMS engızıluı emdeu mekemelerınıŋ jaǧdaiyn odan saiyn jaqsarta tüsedı. Ärine, bırden jaqsaryp ketpeidı, onyŋ jemısın 4-5 jylda naqty sezınetın bolamyz. Elımızde medisina jyldan jylǧa jaqsara beredı degen senımdemın. Astananyŋ jaǧdaiy qazırdıŋ özınde jaqsy. Elordalyqtardyŋ ömır süru jasy elımızde eŋ joǧary – 75,4 jas.
– Qazır memlekettık emhanalardan basqa jekemenşık klinikalar da qalamyzda köptep jūmys ıstep tūr ǧoi. Olardaǧy jaǧdai qalai?
– Jekenıŋ aty – jeke. Olar memlekettık emdeu mekemelerı siiaqty nau­qastardyŋ bärın qabyldai bermeidı jäne şyǧyny köp zäulım ǧimarattarda otyr­maidy. Ünemdı, qajettı medisinalyq jabdyqtarmen qamtamasyz etılgen. Memlekettık emhanalarda em-dom tegın bolǧandyqtan, kezek ülken. Olardyŋ tarif­terı bızge qaraǧanda 3-5 ese qymbat. Bıraq olardyŋ sol baǧasy dūrys. Öit­kenı sapaly em qabyldau üşın tiıstı jaǧdai, joǧary tehnologiialyq jabdyqtar qajet. Ol üşın qarjy jetkılıktı boluy kerek.
Emhana därıgerlerınıŋ jalaqysy – 140 myŋ teŋge. Al men olardyŋ ailyǧy kem degen 250 myŋ teŋge boluy kerek dep sanaimyn. Öitkenı bılıktı mamandar az jalaqyny mıse tūtpaidy, olar jalaqysy joǧary jeke klinikalarǧa ketedı. Kelesı jyly elordada därıgerlerdıŋ jalaqysy taǧy köterıledı dep otyrmyz.
– Jalpy, örkeniettı eldermen salystyrǧanda bızde medisinaǧa bölınetın qarjynyŋ kölemı qandai?
– Jalpy, halyqtyŋ sau­lyǧyn qamtamasyz etu, medisinalyq qyzmettıŋ qoljetımdıgın köteru üşın medisinalyq salaǧa bölınetın aqşa köbeiiuı kerek. 2019 jyly memleket densaulyq saqtauǧa arnalǧan barlyq közderden şyǧys­tar deŋgeiın 2023 jylǧa deiın JIÖ-nıŋ 5%-ǧa jetkızudı josparlap otyr.
Myna mäselege de köŋıl audaru maŋyzdy. Qazaq aitady ǧoi «Auyryp em ızdegenşe, auyrmaityn jol ızde» dep. Densaulyq saqtau salasyna bölınetın qarjynyŋ 60 paiyzy alǧaşqy medisinalyq kömekke, aurudyŋ aldyn alu şaralaryna berıluı kerek. Būl – älemdık täjıribe. Sonda onkologiia bolmaidy, insult bolmaidy, ölım azaia­dy, adamdardyŋ qan qysymyn uaqytynda tekserıp otyrady. Iаǧni adamdardyŋ saulyǧy jaqsara tüsedı. Būl qarjyǧa da köp ünem. Emdeluşıler öz densaulyqtaryna jauapkerşılıkpen qarap, uaqtyly därıgerlerge jügınıp, qarym-qatynasta bolyp tūrsa, medisina qyz­metkerlerı järdem beruge ärdaiym daiyn.