Astana qalasy boiynşa Otbasy ısterı jäne genderlık saiasat jönındegı ūlttyq komissiiasy töraǧasynyŋ orynbasary Nazgül Maqjan Astana qalalyq mäslihatynyŋ VII şaqyrylymynyŋ deputaty bolyp sailanǧan kezınen bastap, Qazaqstannyŋ ısker äielder qauymdastyǧynyŋ müşesı jäne Astanadaǧy Äielder küşterı aliansynyŋ basşysy retınde de ünemı äielder mäselesıne belsene aralasyp keledı. Otbasy institutyn nyǧaituǧa, erlerdıŋ, äielder men balalardyŋ densaulyǧyn saqtau, ömır süru sapasyn arttyru jönındegı şaralar keşenın äzırleuge järdemdesu bolyp tabylatyn ülken mındet jüktegen Otbasy ısterı jäne genderlık saiasat jönındegı ūlttyq komissiia – Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ janyndaǧy konsultativtık keŋesşı organy. Komissiia mındetıne qaraityn keibır sūraqtardyŋ jauabyn Nazgül Maqjan äŋgımelep bergen edı.
– Statistikalyq mälımetterge säikes, elordada bügınde 1,4 mln astam adam tūrady, onyŋ jartysynan astamyn äielder qauymy qūraidy eken. (750 076 myŋ.).
– Bügınde elektrotehnika salasynda käsıpkerlıkpen ainalysamyn jäne Otbasy ısterı jäne genderlık saiasat jönındegı komissiiada qoǧamdyq negızde jūmys ısteimın. 2022 jyldyŋ qaraşa aiynan bastap töraǧanyŋ orynbasary qyzmetın atqaryp kelemın. Komissiia qūramynda 31 adam bar. Medisina, bılım, biznes, jergılıktı atqaruşy organdar, mäslihat pen qoǧamdyq keŋes, qūrylys jäne t.b. sala boiynşa bız ärtürlı jastaǧy jäne ärtürlı mamandyq ökılderın jinadyq.
Qalamyzdyŋ ekonomikalyq salasynda qyzmet etetın belsendı äielderdıŋ ülesı 51 paiyzyn nemese 353 myŋnan astam adamdy qūraidy, onyŋ ışınde önerkäsıptık käsıporyndarda 100 myŋnan astam äielder jūmys ısteidı, 90 myŋǧa juyǧy şaǧyn jäne orta biznes subektılerın basqarady. Elordada 75 myŋnan astam äiel medisina salasy men öskeleŋ ūrpaqty tärbieleude eŋbek etude.
Memleket basşysynyŋ bastamasymen äielderdı saiasi jäne qoǧamdyq ömırge tartuǧa erekşe köŋıl bölınude. Bügıngı taŋda qaladaǧy äielderdıŋ 50 paiyzǧa juyǧy – memlekettık qyzmette, qalalyq mäslihattaǧy äielderdıŋ ülesı 24 paiyzdy, iaǧni barlyǧy 34 deputat, onyŋ 8-ı – qoǧamdyq keŋeste 20 paiyzdy qūraidy, iaǧni 30 adamnyŋ 6-uy – äiel. Elordada 30 myŋnan asa köpbalaly otbasy bar. Onyŋ 6,5 myŋy – «Altyn alqa», «Kümıs alqa» ielerı.
– Äielderdıŋ eŋbek naryǧyndaǧy bäsekege qabılettılıgın arttyru jönınde qala boiynşa qandai jūmystar bekıtılıp, ıs jüzınde qandai nätijelerge qol jettı?
– Äkımdık adami kapitaldy damytuǧa jäne äielderdı äleumettık qoldauǧa, onyŋ ışınde Otbasy ısterı jäne genderlık saiasat jönındegı komissiia arqyly erekşe nazar audarady. «Atameken» öŋırlık käsıpkerler palatasynyŋ alaŋynda Äielder käsıpkerlıgın damytu ortalyǧy jūmys ısteidı. 2023 jyly Ortalyq 800 qyzmet körsetıp, türlı käsıp boiynşa 120 äieldı tegın oqytty. Elordada äielderdı jūmyspen qamtu jäne käsıpkerlıkke tartu jūmystary jalǧasuda. Bügıngı taŋda jūmyspen qamtu ıs-şaralary 16 myŋǧa juyq äieldı qamtydy, jaŋa biznes-ideialardy jüzege asyruǧa 85 grant jäne jastarǧa 274 şaǧyn nesie berıldı. Ötken jyly şamamen 87,3 mlrd teŋge somasyna 1 200 ŞOB nesiesı, onyŋ ışınde 657 nesie käsıpker äielderge berıldı (57%). Al 63 käsıpker äielge 300 mln teŋge kölemınde tegın grant berıldı. Elordadaǧy azamattyq bastama äleumettık mäselelerdı şeşudıŋ maŋyzdy qūraly bolyp tabylady. Tūraqty jūmys ısteitın 1000 Ükımettık emes ūiymnyŋ 80 paiyzyn äielder basqarady.
– Balalardyŋ, jasöspırımderdıŋ qauıpsızdıgı, qiyn jaǧdaiǧa tüsıp qalǧandardy qoldau da komissiia nazarynda ǧoi. Qoǧam aldyndaǧy ülken jauapkerşılık jügın komissiia qalai şeşedı?
– Jalpy alǧanda, bırlese atqarǧan jūmystardyŋ, qabyldanǧan ıs-şaralardyŋ nätijesınde jasöspırımder qylmysynyŋ tömendeuın baiqaimyz. Osy jyldyŋ 4 aiynyŋ qorytyndysy boiynşa 7,1 paiyzǧa (70-ten 65 faktıge) azaidy. Qiyn ömırlık jaǧdaiǧa tap bolǧan otbasylardy anyqtau, zorlyq-zombylyqpen küresu boiynşa jūmystar jürgızılude. Elordadaǧy bılım beru ūiymdarynda profilaktikalyq keŋester qūryldy.
Komissiia bekıtılgen ädıstemege säikes zorlyq-zombylyq qūrbany bolǧan balalardy anyqtau jäne olarǧa kömek körsetu boiynşa türlı tiımdı ūsynystar berıp, onyŋ oŋ nätijsıne qol jetkızdı. Bulling jäne suisidpen küresu boiynşa oŋ däleldengen baǧdarlamalar jüzege asyryluda. Būl rette «KiVa» baǧdarlamasyn (Finliandiia) aita alamyn. Onyŋ äreket algoritmderı, mūǧalımderdıŋ balalarmen jūmys jasaudaǧy türlı älımjettıktıŋ aldyn alu, bılım beru ūiymdaryndaǧy tūlǧaaralyq janjaldardy şeşu boiynşa nūsqaulary tiımdılıgın körsettı. 2024 jyldyŋ 1 qyrküiegınen bastap qalalyq mektepte psihologtar sanyn 200 bırlıkke (qazırgı taŋda 228 bırlık, bır psihologqa 1000-1500 baladan) ūlǧaitu josparlanuda.
– Komissiia jūmysyna qarai kämeletke tolmaǧandardyŋ zaŋsyz jäne qoǧamǧa jat mınez-qūlyqtarynyŋ negızgı sebepterın aita alasyz ba?
– Ärine, būl ata-anasy tarapynan baqylaudyŋ jetkılıksızdıgı balalardy būralaŋ jolǧa itermeleidı. Kämeletke tolmaǧandardyŋ özderınıŋ qūqyqtyq sauattylyǧy men qūqyqtyq mädenietınıŋ tömen deŋgeiı de alaŋdatady. Olardyŋ bos uaqyty tiısınşe ūiymdastyrylmai, şamalaryna qarai jūmyspen qamtylmauynyŋ da kerı äserı bar. Kämeletke tolmaǧan qylmyskerlerdıŋ üşten bırı tolyq emes otbasynda, besten bır bölıgı az qamtylǧan otbasynda tärbielenetını otbasynyŋ bala tärbiesındegı atqaratyn rölın bıldıredı.
Osy rette kämeletke tolmaǧandar arasyndaǧy qūqyq būzuşylyq mäselelerı boiynşa oquşylardyŋ, studentterdıŋ, mūǧalımderdıŋ jäne ata-analardyŋ pedagogikalyq jäne qūqyqtyq mädenietın arttyru maqsatynda jäne qalalyq «Qauıpsızdık saǧaty» jobasy aiasynda Bılım basqarmasy Otbasy ısterı jäne genderlık saiasat jönındegı komissiiamen bırlesıp, Astana qalasy äkımdıgınıŋ janyndaǧy 38 mektep pen 8 kolledjde 46 ıs-şara ötkızıp, 25 000 ata-anany, mūǧalımderdı, studentterdı jäne studentterdı qamtydy. Ata-analar jinalysynda otbasylyq tärbie, kämeletke tolmaǧandar arasyndaǧy qūqyq būzuşylyqtyŋ aldyn aludaǧy otbasynyŋ rölı, jastar arasynda naşaqorlyqtyŋ aldyn alu, kämeletke tolmaǧandardyŋ qūqyqbūzuşylyqtarynyŋ jekelegen türlerıne ata-analardyŋ jauapkerşılıgı turaly mäseleler köterıldı.
– Otbasyndaǧy jäne jūmys ornyndaǧy zorlyqty tüp-tamyrymen joiuǧa jäne erlerge, äielderge jäne balalarǧa qatysty zorlyqqa qarsy kürestıŋ aldyn alu komissiianyŋ basty mındetterın qūraidy. Qandai özgerısterdı aitar edıŋız?
– Komissiia ükımettık emes ūiymdarmen, memlekettık organdarmen, azamattyq qoǧam instituttarymen tyǧyz yntymaqtastyqta öz ūsynystary men ūsynymdaryn äzırleidı jäne äleumettık bloktyŋ tūjyrymdamalary men baǧdarlamalaryn äzırleuge belsendı qatysady, sondai-aq azamattardyŋ äleumettık mäseleler boiynşa ötınışterın nazardan tys qaldyrmaidy. Vedomstvoaralyq yntymaqtastyq maqsatynda «Janūia» otbasy institutynyŋ qoldau ortalyǧy negızınde qiyn ömırlık jaǧdaiǧa tap bolǧan otbasylarmen jūmys ısteu jäne olardy odan ärı qoldau boiynşa Komissiia bılım beru, densaulyq saqtau, jūmyspen qamtu, jastar saiasaty, sport, ışkı ıster organdary jäne ükımettık emes sektorlarmen bırlese otyryp, otbasyn jan-jaqty qoldau jäne ony qiyndyqtan şyǧaru joldaryn qarastyrady. Aǧymdaǧy jyldyŋ 5 aiynda komissiia qiyn ömırlık jaǧdaidaǧy 12 otbasyn jan-jaqty qoldauǧa jıberdı. Ötken jyly tūrmystyŋ qyspaǧyna tüsken jüzden astam otbasyna kömek qolyn sozdyq. Onyŋ ainalasynda 50-tarta ıs-şara ötkızdık.
