Qoǧamdaǧy eŋ küiıp tūrǧan mäselenıŋ bırı – suisid – adamnyŋ özıne-özı qol jūmsauynyŋ azaimai otyrǧandyǧy. Äsırese, suisidtıŋ balalarǧa qarai auyz saluy eŋ qorqynyşty körınıs, sonyŋ ışınde mektep jasyndaǧy balalardyŋ būǧan şarpyluy «jalǧyzdyq» degen ruhani derttıŋ bırden-bır emı «ölu» dep şeşetın sana auytquy dep qorytyndylaǧan.
Suisid salǧan älek
Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ derekterıne qaraǧanda, qazırgı taŋda Qazaqstan – öz-özıne qol jūmsau statistikasy boiynşa älemde üşınşı orynda, al Orta Aziia boiynşa köş basynda kele jatyr. Jasöspırımderdı köp jaǧdaida ölımge itermeleitın sebepter dostyq qarym-qatynastyŋ üzıluı, mahabbat, synaqtardaǧy sätsızdıkter, ata-anasymen ūrysyp qalu, iaǧni otbasyndaǧy dau-janjal eken.
Astana qalasy Polisiia departamentınen kelgen resmi derekterge qaraǧanda, jyl basynan berı Astana qalasynda barlyǧy 186 suisid faktısı tırkeldı, 387 adam suisid jasamaq bolǧan. Būl körsetkış ötken jylmen salystyrǧanda 37%-ǧa tömendedı.
Ärbır fakt boiynşa polisiia qyzmetkerlerı suisidke barudyŋ sebepterın, jalpy män-jaidy tolyq tekseredı. Adamdarǧa psihologiialyq jäne konsultasiialyq kömek körsetıledı.
– Suisidtıŋ aldyn aluǧa bolady, bıraq būl öte kürdelı ıs jäne keşendı täsıldı qajet etedı. Eŋ aldymen, suisidtıŋ köptegen sebepterı boluy mümkın ekenın tüsınu kerek jäne olardyŋ kombinasiiasy är adam üşın ärtürlı boluy mümkın. Köbıne suisidke otbasyndaǧy janjal nemese qasyndaǧy dosymen janjal sebepşı bolady. Öz-özıne qol jūmsamaq bolǧan jandar jurnalisterge sūhbat beruden taisaqtaidy, bergısı kelmeidı, osyndai äreketke barǧan adamdardyŋ tuystary ǧana jauap beruge kelısuı mümkın, – deidı Astana qalasy boiynşa psiholog-suisidolog maman Mihail Smeskoi.
Eŋ auyr künä
Dästürlı dın qaǧidalary boiynşa «adamnyŋ özın-özı öltıruı – auyr künä» sanalady. Sondyqtan, jalpy mūsylman tanymy bar zamanda – būdan bır-ekı ǧasyr būryn suisid bolmaǧan, bolsa da mülde sirek kezdeskenın tarihi kıtaptardan, ädebi şyǧarmalardan-aq baiqauǧa bolady.
«Suisid, öz-özıne qol jūmsau İslam dınınde auyr künäǧa jatady. Öitkenı özın-özı öltıru şariǧatta Jaratqannyŋ jazmyşyna qarsy şyqqanmen teŋ.
Alla Taǧala bylai deidı: «…Jäne de öz-özderıŋdı öltırmeŋder. Rasynda, Alla senderge Meiırban ǧoi. Al kımde-kım dūşpandyqpen, zūlymdyqpen solai ısteitın bolsa, bız ony tozaqta örteimız. Olai etu Alla üşın oŋai» (Nisa, 29, 30). Tırşılıkte körgen tauqymetı üşın ömırden baz keşıp, öz-özıne qol salu Qūdai Taǧalanyŋ qaharyna ūşyratady. Aqyrette ülken azapqa duşar etedı. Dünieden qalai ketse, aqyrette sol keipınde jazalanatyn bolady» deidı Qazaqstan mūsylmandary Dıni basqarmasynyŋ Şariǧat jäne pätua bölımı.
Qaitsek aldyn alamyz?
Qaitsek te, suisidtık köŋıl-küidıŋ aldyn alu ıs-şaralaryna beijai qaramauymyz qajet. Osy taqyryp ǧalamtor jailaǧan jahandanu zamanyndaǧy eŋ özektı mäselenıŋ bırı retınde qala beredı. Qazaqtyŋ tabiǧatyna jat bolǧanmen, qauıp-qaterı eldı şarpyǧan būl ındetten qalai da qūtyludyŋ jolyn ızdestıruımız qajet.
Sondai-aq adamdardyŋ 111, 112, 150 «Senım» telefondaryna psihologiialyq kömekke jügıne alatynyn eske salamyz.
Barlyq mektep pen kolledjde senım jäne şūǧyl kömek telefony bar. Senım jäne psihologiialyq kömek telefondary: 111; 150; 8-800-2000-112; +7 (7172) 54-76-03 kün saiyn, täulık boiy jūmys ısteidı. Balalardyŋ qūqyqtaryn qorǧau komitetınıŋ senım telefony: (Astana qalasy boiynşa) +7 (7172) 74-25-28.
Bügınde qalanyŋ bılım beru ūiymdarynda «BalaQorgau» veb-saitynyŋ jobasy boiynşa QR-kody bar aqparattyq taqtaişalar boiynşa pedagogtar, oquşylar jäne ata-ana arasynda tüsındıru jūmysy jürgızılude.
Balalar men olardyŋ ata-anasy saitqa taqtaişadan QR-kodty skanerlep, qajettı kömek turaly habarlap, balalardyŋ qūqyqtaryn qamtamasyz etu mäselelerı boiynşa mamandardan konsultasiia ala alady. Ömırlık qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan balalar men otbasylardyŋ ötınışı täulık boiy qabyldanady jäne qaralady. Ärbır jaǧdai barlyq män-jai anyqtalǧanǧa jäne jaǧdai tolyq şeşılgenge deiın baqylauda bolady.
P.S. Ata-ana «balamdy jūrttyŋ balasynan kem etpeimın» dep, tek tamaǧyn tauyp, kiım keşegın bütındeumen älek boluda. Tıptı, şaŋyraǧyna bır mezgıl uaqyt bölıp, perzentımen aşyq-jarqyn söilesu ūmyt qalǧan tärızdı. Balasynyŋ kiımı kök bolǧanymen, köŋılı küptı, jany qūlazyp, ata-anasynyŋ meiırıne mūqtaj küi keşude. Şynynda, qazır perzentımen syrlasudy ädetke ainaldyrǧan ata-ana neken-saiaq. Bärı aqşa tabu men bıtpeitın qyzyqtyŋ, toi-tomalaqtyŋ soŋynda. Balalar ışındegı küizelısın, qynjylysyn kımge aitaryn bılmeidı. Barlyǧy sodan bastalady. Balaǧa meiırlenıp, qaida, kımmen uaqyt ötkızıp jürgenın qadaǧalau, janyna üŋılu maŋyzdy. Balany qorǧau – barşamyzdyŋ mındetımız!
