Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ mälımetınşe, suisidtıŋ 800-ge juyq sebebı bar. Olar emosiialyq küizelıs, otbasyndaǧy şeşılmei jatqan tüiındı tüitkılder, psihikalyq būzylys, qarjy tapşylyǧy siiaqty bolyp jalǧasa beredı. Ärı būl adamnyŋ jas erekşelıgı men mınezıne de bailanysty. Oǧan ömırınde oryn alǧan oqiǧalar da qatty äser etuı mümkın.
Jan dünie qūlazyp, keudesı bos qalǧandai küi keşkende adam ıştei ürei men özın-özı kınälauǧa boi aldyrady. Özın eşkımge qajetsız sezınıp, jan jarasy tereŋdei tüsedı. Osyndai tüpsız tereŋ şyŋyraudan şyǧudyŋ joly tek ömırmen qoş aitysu dep tüsınıp, jaŋylys qadamǧa baratyndar jiı kezdesedı. Äsırese mūndai qadamǧa psihikalyq auytquy bar, ūzaq uaqyt boiy somatikalyq aurulardan zardap şegetınder, jasöspırımder men qarttar beiım keledı. Sondai-aq migranttar, qorlyq körgen jäne ädıletsızdıktı bastan ötkergen adamdar da öz-özıne qol jūmsap jatady. Suisidtık äreketterdı basqalarǧa qaraǧanda äielder köbırek jasaidy. Nekesız, ajyrasqan, jesır qalǧan, balasyz jäne jalǧyz tūratyn adamdar arasynda suisid jasau deŋgeiı joǧary. Jasy boiynşa aitatyn bolsaq, 15-24 jas aralyǧyndaǧy jasöspırımder ömırınde tuyndaǧan qiyndyqtarǧa bailanysty özıne qol jūmsaidy. Sonymen qatar 40-50 jas aralyǧyndaǧy eresekter men 65 jastan asqan adamdar suisid jasauǧa beiım keledı. Astana qalasy boiynşa 20-29 jas aralyǧyndaǧy jastar suisid jasauǧa äreket jasaidy, bır-aq köp jaǧdaida der kezınde körsetılgen kömektıŋ arqasynda aman qalyp jatady. Al 40-49 jas aralyǧyndaǧy adamdardyŋ mūndai äreketı, ökınışke qarai, qaiǧyly aiaqtalady.
Eger sız tomaǧa-tūiyq, eşteŋege zauqy joq, enjar jürgen tanysyŋyzdy kezdestırseŋız nemese ainalaŋyzdaǧy adamdardyŋ boiynan osyndai belgılerdı baiqasaŋyz, eskerusız qaldyrmaŋyz. Olarmen aşyq äŋgıme jürgızu arqyly nege ömır sürgısı kelmeitını turaly bıluge tyrysyŋyz. Būl arada jaqyn jandaryŋnyŋ kündelıktı mınez-qūlqynda, qarym-qatynasynda baiqalatyn özgerısterge män beru asa qajet. Suisid aiaq astynan paida bolmaidy, ol bırtındep, impulsivtı türde keledı. Iаǧni uşyǧyp tūrǧan jaǧdaidyŋ künderdıŋ künınde jarylary sözsız. Suisid jasaǧandardyŋ köbı öz maqsatyn qandai da bır türde bıldıredı eken. Olar aşylyp äŋgımeleskısı keledı, bıreudıŋ ony tyŋdaǧanyn qalaidy. Keibır suisidtı josparlaǧan adamdar aiaq astynan dostaryna, tuystaryna zattaryn berıp, syilyqtar ülestıre bastaidy. Tıptı özı üşın qymbat, qūndy sanalatyn zattaryn da oŋai qiia salady. Osyndai jaǧdailardy baiqaǧan boida ol adammen aşyq sūhbattasyp, syrlasu kerek. Eŋ bastysy, janaşyrlyq tanyta söilesu kerek.
Qazır Astanada suisid boiynşa arnaiy qyzmet täulık boiy jūmys ısteidı. Oǧan anonimdı rejimde kez kelgen adam jügıne alady. Eresekter men jasöspırımderge arnalǧan ekı şūǧyl psihologiialyq kömek kabinetı bar. Öz-özıne qol jūmsauǧa äreket jasalǧannan keiın adam köbınese somatikalyq stasionarǧa tüsedı. Onda onyŋ fizikalyq jaǧdaiy qalpyna kelgennen keiın psihiatrdyŋ diagnostikalyq keŋesı jürgızıledı. Nätijege bailanysty ol şūǧyl psihologiialyq kömek kabinetıne jıberıledı. Mūnda diagnoz qoiylady, suisid qaupı baǧalanady. Būl qadamǧa ekınşı ret barmaitynyna kepıldık joq. Suisidke bır ret äreket jasaǧan adamdardyŋ 10 paiyzy öz-özıne qaita qol jūmsau saldarynan qaitys bolady.
Osy keleŋsızdıktıŋ aldyn aludyŋ bırneşe baǧyty bar. Bastapqysy – ol suisidtık mınez-qūlyqtyŋ paida boluyn boldyrmauǧa baǧyttalǧan şaralar. Ekınşısı – būl därıgerler men psihologtardyŋ stress kezınde psihikalyq özın-özı retteu ädısın igeru. Üşınşı profilaktika – suisidtık äreketterdıŋ qaitalanuyn boldyrmau. Mūndai jaǧdaida äreket jasauşynyŋ jaqyndaryna köp jaǧdai bailanysty. Ökınıştısı, qoǧamda psiholog mamanǧa tek psihikalyq auytquşylyǧy bar adamdar ǧana jügınedı degen tüsınık qalyptasqan. Osy jaŋsaq pıkırdı sanadan şyǧaryp, maman keŋesıne qūlaq asu kerek. Suisidtıŋ aldyn alu üşın bırınşı kezekte kündelıktı qarym-qatynastaǧy jaqyn adamdarymyzǧa jyly şyrai tanytyp, ışkı jan düniesın tüsınuge tyrysu qajet.
Ekaterina MİRONOVA,
Astana qalasyndaǧy psihologiialyq kömek
ortalyǧynyŋ suisidolog-mamany
