Astanada Parlament palatalarynyŋ bırlesken otyrysynda «Qazaqstan Respublikasynyŋ keibır konstitusiialyq zaŋdaryna özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» QR Konstitusiialyq Zaŋy ekınşı oqylymda qaralyp, qabyldandy.
Sot salasyndaǧy özgerıster
«Konstitusiialyq zaŋ jobasy boiynşa qūrylǧan bırlesken komissiia Parlament palatalarynyŋ tūraqty komitetterı men deputattarynyŋ eskertulerı men ūsynystaryn qarap şyqty. Bırlesken komissiianyŋ qarauyna jüzden astam tüzetuler kelıp tüstı. Onyŋ ışınen 60 tüzetu qabyldandy. Qabyldanǧan ūsynystar men eskertuler myna mäselelerge qatysty. Bırınşıden, derbes kassasiialyq sottar qūru boiynşa. Astana qalasynda üş, iaǧni qylmystyq, azamattyq jäne äkımşılık ıster boiynşa kassasiialyq sottar qūrylady. Konstitusiialyq zaŋ jobasy aiasynda kassasiialyq sottardyŋ ökılettıkterı, qūrylymy men qūramy aiqyndalyp, olardyŋ sudialary men töraǧalaryna qoiylatyn talaptar belgılendı. Sudialar üşın kemınde 18 jyl zaŋgerlık ötılı nemese kemınde 8 jyl sudialyq ötılı, onyŋ ışınde üş jyl oblystyq sottyŋ sudiasy bolyp jūmys ısteuı qajet bolady. Al kassasiialyq sottyŋ töraǧasy üşın sudia lauazymynda kemınde 10 jyl jūmys ötılı, onyŋ ışınde oblystyq sottyŋ sudiasy retınde 5 jyl jūmys ötılı talap etıledı» dedı otyrysta Mäjılıs deputaty Snejanna İmaşeva.
Kassasiialyq sottardyŋ qūryluyna bailanysty Sot qazylarynyŋ qūramy qaita qaralyp, endı ol 13 sudiadan jäne zaŋ salasyndaǧy qoǧamdastyqtyŋ 2 ökılınen tūrady. Sonymen qatar Sot törelıgınıŋ sapasy jönındegı komissiianyŋ qūramy da qaita qaraldy. Endı onyŋ qūramyna 9 jūmys ıstep jürgen sudia jäne otstavkadaǧy ekı sudia kıredı. Üşınşıden, QR Konstitusiialyq Sotynyŋ 2023 jylǧy 6 jeltoqsandaǧy № 36 normativtık qaulysyn ıske asyru maqsatynda, sot ısterı men materialdaryn qarau kezınde zaŋdylyqty öreskel būzǧany üşın sudiany tärtıptık jauapkerşılıkke tartu mäselesı boiynşa normalar qabyldandy. Būdan basqa, «zaŋdylyqty öreskel būzu» degen ūǧymnyŋ özı naqtylandy.
Snejanna İmaşeva bırlesken komissiia basqa da konstitusiialyq zaŋdaryn özgertu turaly ūsynystardy qaraǧanyn mälım ettı. «Mäselen, «Respublikalyq referendum turaly» Konstitusiialyq zaŋnyŋ keibır normalary «Qazaqstan Respublikasyndaǧy sailau turaly» Konstitusiialyq zaŋynda belgılengen talaptarǧa säikes keltırıldı. Būl normalar saiasi partiialar men ūiymdardyŋ baiqauşylaryna, sondai-aq şeteldık jäne otandyq būqaralyq aqparat qūraldary ökılderınıŋ referendum ötkizu kezinde qatysu mümkındıkterı men olardy akkreditteu tärtıbıne qatysty. Mūnymen qosa, referendum komissiiasynyŋ şeşımderı men äreketterıne şaǧym jasauǧa jäne basqa da räsımdık mäselelerge qatysty normalar qabyldandy» dep tüsındırdı deputat.
Ükımet esebın bekıttı
Parlament palatalarynyŋ bırlesken otyrysynda deputattar 2023 jylǧy respublikalyq biudjettıŋ atqaryluy turaly Ükımet pen Joǧary auditorlyq palatanyŋ esepterın bekıttı.
Ükımettıŋ mälımetınşe, respublikalyq biudjet kırısterınıŋ jyldyq jospary 99,9 paiyzǧa (19 trln teŋge) oryndalǧan. Jyldyq infliasiia 2 esege tömendep, 9,8 paiyzdy qūrady. Jyl qorytyndysy boiynşa naqty ekonomikalyq ösım 5,1 paiyz bolǧan. Būl rette respublikalyq biudjetke (1,4 trln teŋge) jäne Ūlttyq qorǧa (1,6 trln teŋge) tüsetın salyqtardyŋ tapşylyǧy baiqalyp otyr. Ükımettıŋ qaryzy 2024 jyldyŋ 1 qaŋtaryndaǧy jaǧdai boiynşa 25 trln teŋgenı qūrady. Onyŋ 72 paiyzy – biudjet tapşylyǧyn qarjylandyruǧa paidalanylatyn ışkı qaryzdar.
2023 jylǧy igerılmegen şyǧystar 73 mlrd teŋge boldy. Äkımşılık jūmystyŋ älsızdıgımen jäne ortalyq jäne jergılıktı atqaruşy organdardyŋ kelısılmegen äreketterımen qatar biudjet qarajatynyŋ tiımsız paidalanyluy 489 mlrd teŋgenı qūraǧan. Būl rette igerılmegen jäne paidalanylmaǧan nysanaly transfertterdı qaitaru kölemı 29 mlrd teŋgege azaidy. Al kvazisektor subektılerınıŋ qolma-qol aqşasyn baqylau şottarynda anyqtalǧan būzuşylyqtar men qaldyqtar 2022 jylmen salystyrǧanda 97 mlrd teŋgege östı.
Qarjynyŋ tiımsız paidalanyluyna äser etetın negızgı faktorlardyŋ bırı – josparlau kezeŋınde maqsattardyŋ, indikatorlar men nätijelık körsetkışterdıŋ naşar äzırlenuı. Barlyq makrokörsetkıştıŋ 50 paiyzynyŋ önımdılık derekterı joq, öitkenı olar statistikalyq derekterge negızdelgen jäne eseptı kezeŋnen äldeqaida keş qalyptasady.
2022 jyly esep boiynşa Joǧary auditorlyq palatanyŋ bırqatar ūsynymy oryndalmaǧan ärı jaŋa Biudjet jäne Salyq kodeksterı aiasynda äzırleu satysynda tūr. Būl salyqtyq jeŋıldıkterdıŋ tiımdılıgın jüielı baǧalauǧa, strategiialyq josparlaudyŋ biudjettık josparlaudan basymdylyǧyn qamtamasyz etuge, dividendtık saiasatty qaita qarauǧa qatysty. 2023 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa būl tızbe damuǧa bölınetın şyǧystardyŋ kölemın bekıtu, esepte bükıl memlekettık basqaru sektoryn, onyŋ ışınde biudjetten tys qorlardy qamtudy keŋeitu, qaryzdyŋ tūraqtylyǧy körsetkışterın küşeitu siiaqty ūsynystarmen tolyqtyryldy.
Ūsynystardy eskeredı
Deputattardyŋ ūsynystary Ükımettıŋ jūmysynda eskerıledı. Būl turaly bügın Parlament palatalarynyŋ bırlesken otyrysynda Ükımet basşysy Oljas Bektenov aitty. «Bügın aitylǧan ūsynystar men eskertulerıŋızge, qoiǧan sūraqtaryŋyzǧa alǧysymdy bıldıremın. Osynyŋ barlyǧyn jazyp aldym. Aitylǧan mäselelerdıŋ barlyǧy bızdıŋ aldaǧy jūmysymyzda eskerıledı. Jalpy, Parlamenttıŋ de, Ükımettıŋ de müddesı bır, maqsaty ortaq – ol halqymyzdyŋ äl-auqatyn arttyru, memlekettıgımızdı nyǧaitu, elımızdıŋ örkendeuıne jaǧdai jasau. Oǧan qol jetkızu üşın barşamyz Memleket basşysy qoiǧan auqymdy mındetterdı oryndauymyz qajet. Eger Parlament, Ükımet jäne basqa bilık tarmaqtary bırlesıp jūmys ıstese, bız barlyq tapsyrmany oryndaimyz dep senemın. Qiyndyqtardyŋ bärınen ötemız. Sondyqtan Ükımet sızdermen bırlesıp jūmys ısteuge daiyn» dedı O.Bektenov.
