Bankter men mikroqarjy ūiymdarynan qaptatyp nesie alyp, qarjy piramidalary men jelılık marketingterdıŋ tūzaǧyna tüsıp, ärtürlı aldamşy biznes-shemalardyŋ şyrmauynda qalyp, qas pen közdıŋ arasynda qyruar qarjysynan aiyrylyp qalyp jatqandar qazırde köp. Osynyŋ bärı – qarjylyq amaldy oilanbaudyŋ saldary.
Statistikalyq derekterge süiensek, Qarjy naryǧyn retteu jäne damytu agenttıgı soŋǧy jyldary eldegı qarjylyq sauattylyq deŋgeiı 2,82%-ǧa artqanyn aitady. Mäselen, 2020 jyly qarjylyq sauat deŋgeiı 39,07% bolsa, al 2021 jyly jürgızılgen äleumettık zertteuge säikes 39,52%-ǧa jetken. Byltyr elımızde halyqtyŋ qarjylyq sauattylyq indeksı 40,2% deŋgeiınde baǧalandy. Agenttıktıŋ boljamynşa, 2024 jyly būl körsetkış 41%-ǧa deiın köterılmek.
Elımızde halyqtyŋ qarjylyq sauattylyǧyn arttyru üşın 2020 jylǧy mamyrda Ükımettıŋ qaulysymen Qarjylyq sauattylyqty arttyrudyŋ 2020-2024 jyldarǧa arnalǧan tūjyrymdamasy qabyldandy. Tūjyrymdamada sifrlyq arnalar arqyly tūtynuşylardyŋ qarjy önımderı turaly habardar boluyn arttyru jäne halyqtyŋ nysanaly toptarynyŋ qarjylyq bılımın köbeitu degen negızgı baǧyttar bar. Qūjatty ıske asyru arqyly tūtynuşylardyŋ qarjylyq bılımın jaqsartuǧa, olardyŋ qūqyǧy men müddesın qorǧauǧa, qarjy önımderınıŋ qoljetımdılıgın jeŋıldetuge jäne qarjy jüiesıne degen senımdı arttyruǧa mümkındık beredı. Osy baǧytta agenttık www.fingramota.kz saityn ske asyruda. Aqparattyq portal qarjylyq sauattylyq deŋgeiı ärtürlı auditoriiaǧa arnalady.
Qarjy naryǧyn retteu jäne damytu agenttıgınıŋ Astana qalasyndaǧy öŋırlık ökılderı basqarmasynyŋ bastyǧy Rustam Ǧabdulqafeevtıŋ sözınşe, halyqtyŋ qarjylyq sauattylyǧyn arttyrudyŋ 2020-2024 jyldarǧa arnalǧan tūjyrymdamasy negızınde balalardyŋ qarjylyq sauattylyǧyn arttyru jönındegı bırqatar ıs-şaralar qarastyryldy.
«Sauatty bolu – jas talǧamaityn, kezek küttırmeitın maŋyzdy mındet. Būl – ūzaq merzımdı ärı tiımdı täsılderdıŋ bırı. Qarjylyq josparlau är adamnyŋ ömırınde maŋyzdy röl atqarady. Al qarjylyq josparlau degenımız – kırıster men şyǧystardy dūrys basqaru. Qarjylyq josparlau siiaqty prosestıŋ nätijesıne qol jetkızu üşın adam aldymen jeke jospar qūruy kerek. Osyǧan bailanysty qarajatty jūmsai bılu, tübırtek talap etu sekıldı dünieler bala kezden qalyptasu kerek. Būl rette mektep jasyndaǧy balalarǧa, atap aitqanda, bastauyş, orta jäne joǧary synyp oquşylaryna arnalǧan balalar basylymyn şyǧaryp, qarjylyq sauattylyq jönındegı qosymşa äzırleu josparlanyp otyr. Bastauyş jäne orta synyp oquşylary üşın YouTube jäne Aitube platformalarynda ornalastyrylatyn «FinIQ Kids» multiplikasiialyq baǧdarlamalar seriiasyn, «Drujnye rebiata», «Ūlan» jäne «Oila» respublikalyq balalar basylymdarynda tanymdyq jäne jeŋıl maqalalar türınde bırqatar baǧdarlamalar äzırlendı» deidı spiker.
Halyqtyŋ qarjylyq bılımın arttyru üşın oquşylarǧa, studentterge jäne eresek adamdarǧa qarjylyq sauattylyq boiynşa oqytu ıs-şaralaryn ötkızudıŋ bıryŋǧai jospary äzırlendı. Elımızdıŋ jetekşı joǧary oqu orny studentterı üşın «Qarjylyq sauattylyq negızderı», «Kredittık jauapkerşılık», «Qauıpsız tölemder men audarymdar», «Bank kartalarymen jasalatyn alaiaqtyq» jäne basqa da taqyryptar boiynşa oqytu ıs-şaralary ötkızıledı.
Ǧalamtor arqyly kiberqylmyskerler internette aldaudyŋ barlyq jaŋa türın oilap tabudy belsendı türde qolǧa alǧan. Mäselen, biyl Astanada aqparattyq tehnologiialardy paidalana otyryp jasalatyn 3700-den astam qylmystyq qūqyq būzuşylyq tırkeldı. Azamattarǧa keltırılgen zalal 2 mlrd 600 mln teŋgeden asady. Būl turaly Astana qalasy Polisiia departamentı Kriminaldyq polisiia basqarmasynyŋ bastyǧy Dastan Qaliev mälımdedı.
«Ūrlyq, tonau siiaqty dästürlı qylmystardan internettı qoldanatyn qūqyq būzuşylyqtar jyl saiyn ösıp keledı. Täjıribe körsetkendei, şabuyldauşylardyŋ qolynan zardap şekkenderdıŋ bärı bırdei qūqyq qorǧau organdaryna jügınbeidı. Tiısınşe, naqty statistika tūraqsyz jäne zardap şekkenderdıŋ sany qandai ekenın tek boljauǧa bolady. Adamdardyŋ qarjy piramidasyna qarajat beruınıŋ bırneşe sebepterı bar. Bırınşıden, salymşynyŋ köbı – jūmys ıstemeitın, egde jastaǧy adamdar. Ekınşıden, būl – özgelerdıŋ sözıne ilanatyndar. Üşınşıden, özın basqalarǧa qaraǧanda aqyldy jäne ailaker dep sanaityndar. Şyn mänınde, mūndai adamdy aldau äldeqaida oŋai. Törtınşıden, jastar arasynda qarjylyq sauattylyqtyŋ bolmauy, tez aqşa tabuǧa degen qūştarlyq olardy jarǧa itermeleidı. Ülken paiyzben köp nesie aludan aryla almai kele jatqan adamdar ony jabu üşın taǧy qaryz alady. Demek, artyq satyp aludan aulaq bolu nemese alaiaqtyŋ qolyna tüspeu üşın mūqiiat boludy jäne qarjylyq tärtıptı damytu qajet» deidı D.Qaliev.
Elordalyq Polisiia departamentı qala äkımdıgımen bırlesıp tūraqty negızde internet-alaiaqtyqty azaituǧa jäne halyqtyŋ qarjylyq sauattylyǧyn arttyruǧa baǧyttalǧan aldyn alu ıs-şaralaryn jürgızude. Därıster, onyŋ ışınde orta jäne joǧary bılım beru mekemelerınıŋ mektep oquşylarymen, kommersiialyq jäne kommersiialyq emes ūiymdardyŋ qyzmetkerlerımen «alaiaqtardyŋ aila-amaldaryna qalai tüspeuge jäne öz jinaqtaryn qalai ünemdeuge bolady» taqyrybynda ıs-şaralar ötkızıledı. Köpşılık jinalatyn oryndarda volonterlık qozǧalystarymen bırlesıp, aqparattyq-profilaktikalyq sipattaǧy bukletter taratylady, köşelerde trafaretterdı paidalana otyryp eskertu jazulary jazylady.
– Qarjylai sauatsyz azamattarmen äŋgımelesu barysynda internet alaiaqtar banktık şottardy paidalana otyryp jürgızıletın rūqsat etılmegen alaiaqtyq operasiialar, iaǧni qoŋyrau şalǧan adamǧa qaryzdardy resımdeu turaly habarlaidy. Būl jaǧdaida äŋgımenı üzıp, dereu PD habarlau qajet. Eşqandai jaǧdaida dürbeleŋge tüspeŋız, öitkenı bırınşı kezekte alaiaqtar äŋgımelesuşınıŋ baǧytyn özgertuge tyrysyp, banktık şottar men kelıp tüsken SMS-habarlamalar boiynşa barlyq mümkın mälımetterdı öşıruge tyrysady. Sol siiaqty AnyDesk, RustDesk, TeamViewer siiaqty qaşyqtan basqarylatyn mobildı qoldanbalardy ornatpaŋyz. Qarjylyq qyzmetterdı ūsynatyn qosymşalardyŋ qalai jūmys ısteitının bılu, qosymşada nemese platformada şot aşu, mäzırdı basqaru, qarjy operasiiasyn qalai bastau, aiaqtau, tüzetu nemese joiu keregın bılu qajet. Sandyq qarjylyq qyzmetter kez kelgen jaǧdaidy baisaldy baǧalauǧa jäne alaiaqtardyŋ tūzaǧyna tüspeuge mümkındık beredı, – dep eskerttı polisiia polkovnigı.
