Keşe Oquşylar saraiynda «Ūly jūt – tarih sabaqtary jäne qūrbandar ruhyna taǧzym» atty ǧylymi-täjıribelık konferensiiasy öttı.
Memlekettık organdar qyzmetkerlerı, tarihşy ǧalymdar, etnomädeni bırlestıkterdıŋ jetekşılerı, azamattyq qoǧam instituttarynyŋ ökılderı qatysqan jiynda ötken ǧasyrdyŋ jiyrmasynşy-otyzynşy jyldary ūlt basyna töngen näubet äŋgıme özegıne ainaldy. Qazaq jerınde qoldan jasalǧan aşarşylyqtan 4 millionǧa juyq adam baqiǧa attandy. O dünielık bolǧan halyqtyŋ sany bertınde ǧana aşyla bastady. 1988 jyly akademik Manaş Qozybaev bastaǧan ǧalymdar aşarşalyqqa qatysty aqtandaqtardy aqtaryp, būl taqyrypqa tyŋ közqaras tūrǧysynan qarady. Alaida, atalmyş taqyryp tolyǧymen zerttelıp bıttı dep aita almaimyz. Basqosudy aşqan Memleket tarihy institutynyŋ direktory, tarih ǧylymynyŋ doktory Bürkıtbai Aiaǧan osyǧan nazar audardy.
Al, el aştyqqa ūrynǧanda ūlt ziialylary ne ıstep otyrdy? Jiynda osy jaǧy da söz boldy. Mäselen, tarih ǧylymynyŋ kandidaty Amangeldı Qaşqymbaev körnektı jazuşy Iliias Esenberlinnıŋ aştyq jyldaryndaǧy ömırıne toqtaldy. Onyŋ aituynşa, «Köşpendıler» siiaqty ūlttyŋ ruhyn oiatqan şyǧarmany jazǧan qalamger bozbala şaǧynda qandastarynyŋ aştyqtan qyrylyp jatqanyn körıp, tözbestık tanytty.
«Iliias Esenberlin 1932-1934 jyldary Qarsaqbaidaǧy audandyq atqaru komitetınde kışıgırım qyzmet atqardy. Halyqtyŋ aştyqtan ölıp jatqanyn körgen ol sol kezdegı audandyq partiia komitetınıŋ hatşysy Teliaevke hat jazady. Hattyŋ mazmūny mynandai: «Zauyttarda jūmys ıstep jürgen özge ūlttardyŋ kün köruıne jaǧdai jasalǧan. Olar kartochka arqyly tamaq alady. Nege olai? Nege qazaqtar ǧana qyrylu kerek?» Būl hattyŋ mazmūnyn Iliias Esenberlinnıŋ ınısı Raunaqtyŋ jazǧanynan bıldık» deidı ǧalym.
Sondai-aq, tarihşynyŋ zertteuınşe, Esenberlin ekı ret aştyqty közımen körgen. Onyŋ alǧaşqysy ötken ǧasyrdyŋ jiyrmasynşy jyldaryna döp keldı. «Ata-anasynan erte aiyryluyna osy jait ta sebep bolǧan şyǧar» dep paiymdaidy A.Qaşqymbaev.
Sonymen qatar konferensiiada köptegen ūlttardyŋ Qazaqstanǧa deportasiialanu mäselesı köterıldı. Mäselen, Äzerbaijan etnomädeni bırlestıgınıŋ basşysy, tarih ǧylymynyŋ doktory Vidadi Salahov türık, meshet jäne äzerbaijan halyqtarynyŋ jerımızge jer audaryluynan mälımet berdı. Quǧyn-sürgın jaiy da talqylandy. Sonyŋ ışınde, Ahmet Baitūrsynūly, Ermūhan Bekmahanov, Kärım Myŋbaev, Eldes Omarov syndy ūltymyzdyŋ asyl azamattarynyŋ esımderı ataldy. Özge ūlttan şyqsa da, akademik Anna Pankratovanyŋ qazaq tarihyna qosqan ülesı söz boldy. Baiandamaşylar, ärine, «ALJİR» lagerı jaily da däiektı äŋgıme qozǧady.
Amanǧali QALJANOV
