Harrasment – qazırgı qoǧamǧa engen jaŋa söz. Ūǧymnyŋ maǧynasyn aşatyn bolsaq, harrasment-adamǧa erkınen tys qol jügırtu jäne jynystyq qysym körsetu. Harasmenttıŋ 6 türı bar:
1. Rūqsatsyz qol tigızu
2. Adamnyŋ ızıne tüsu .
3. Verbaldy harassment,iaǧni orynsyz äzıldermen adamnyŋ syrt kelbetıne söz tigızu .
4. Kiber harrasment- ǧalamtorda psihologiialyq qysym körsetu nemese bopsalau.
5. Eksgibisionizm
6. Aram piǧylyn ıske asyru üşın, aqşa ūsynu.
7. Jynystyq qysym. Iаǧni zaŋdy türde jazalanatyn jalǧyz harrasment türı – zorlau.
Atalǧan 6 punktıŋ barlyǧy qazırgı qoǧamda kezdesedı. Bıraq ökınışke orai, halyq būndai taqyryptardy aşyq talqylauǧa älı daiyn emes. Degenmen, jalpy harrasment ūǧymy Qazaqstanda qanşalyqty özektı ekenıne üŋılıp köreiık.
Elımızde künıne qanşama qyz-kelınşek fizikalyq jäne psihologiialyq harrasmentke ūşyraidy. Köşede, qoǧamdyq kölıkte, jūmysta, mektepte , tıptı ǧalamtorda. Būdan qaşyp qūtylu mümkın emes, sebebı ärbır qyz balasy osyndai jiırkenıştı jaǧdaiǧa tap boluy mümkın. Qazaqstanda 4 jyldyŋ ışınde, 100-ge juyq joǧary deŋgeidegı harrasment qylmysy tırkelgen. “MediaNet”- tıŋ jürgızgen saualnamasy boiynşa, qazaqstandyqtardyŋ 82%-y būl mäsele özektı jäne onymen küresu kerek dep sanaidy. Al äielderdıŋ 69%-y seksualdy qysym, keiın zorlyq-zombylyqqa alyp keledı degen oida. Äiel qauymynyŋ 22% -na köşede beitanys er-adamdar sözben nemese ıs-äreketpen tiısken bolsa, 21%-na qoǧamdyq kölıkte rūqsatsyz qol tigızgen. Müldem aitylmaityn , bıraq köp kezdesetın harrasment türı -eksgibisionizm. Būl äleumettık jelılerde jas qyz balalarǧa pornografiialyq suretter jıberu. Eksgibisionizmge ūşyraityn qyzdar qauymy 16%-dy qūraidy. Zorlanǧan nemese jynystyq qysymǧa kuä bolǧan qyzdar 7% -dy qūraidy.
Būl statistika 2021-jylǧy derekter. Al 2022 jyl boiynşa, tek kämeletke tolmaǧan 964 büldırşın zorlanǧanyn bılemız. Ötken qoian jylyna qatysty derekter älı joq. Erekşe atap aitu kerek, joǧarydaǧy tek resmi derekter.
Osy taqyryp aiasynda sauatty bolu üşın harrasmenttı bastan keşırgen bırneşe oquşynyŋ oqiǧasymen tanys bolyŋyzdar:
-Ädettegıdei qoǧamdyq kölıkke mındım. Işınde adam köp bolsa da, kırıp tūra berdım. Bırazdan keiın, sanyma bıreudıŋ qoly tiıp kettı. Artyma jalt qarap edım, 40-50 jas şamasyndaǧy qarapaiym er adam tūr eken. Basymda müldem aram oi joq, “Jai qoly tiıp ketken şyǧar “-dep tūra berdım. Keiın, janbasymnan bıreudıŋ ūstaǧanyn sezdım. Däl osy kezde, ışım bırtürlı bolyp, jiırkenıp kettım. Artymdaǧy er adam maǧan qatty jaqyn tūryp alǧan,deneme süikenıp tūr. Keş bolsa da, artymda tūrǧan adamnyŋ aram piǧylyn sezdım. Avtobustan barynşa tez şyǧyp ketuge tyrysyp, esıkke qarai bet aldym. Būl jaǧdai maǧan fizikalyq ziian keltırgen joq. Bıraq däl osy jaǧdaidan keiın orta-jastaǧy er adamdardy qabyldauym özgerdı, sonymen qatar adam köp jerde, erlermen bırge tūrudan qorqatyn boldym.
(Arujan,17 jas,Astana qalasy)
– Dala endı jylyǧan kez, keşkı 7-8 der şamasy. Özım jalǧyz üige qaityp bara jatyrmyn, qūlaǧymda muzyka. Üige aparatyn jol, säl quysta ornalasqan. Künde ötıp jürgen jolym, bögde adamdar bolsa da qoryqpaitynmyn. Al sol keşte, alystan sūŋǧaq boily 2-3 beinenı körıp, nazar audarmadym.Jaqyndaǧanym sol edı, ysqyryp, külıp, bırdeŋe aita bastady. Men müldem nazar audarmadym. Ündemegen saiyn, artymnan jürıp, mazaqtap, telefon nömırımdı sūrai bastady, Sonda da, üige ünsız bet aldym. Üige jaqyndaǧan sätte, älgı 3 jıgıt menı qorşap, kiımıme tiıse bastady. Boiymdy ürei bilep, qatty aiqailap jıberdım. Sol mezette, älgı üşeuı menı balaǧattap qaşa jöneldı. Osy jaittan keiın, keşke üige jalǧyz qaitpaimyn, dostarym şyǧaryp salady. Sebebı “Taǧy da sol biık 3 jıgıttı köremın be” – degen ürei bar.
Medina, 16 jas, Almaty qalasy
Aitylǧan ekı oqiǧa jiı kezdesetın harrasment türlerı. Ūqsas jaǧdai oryn alsa tez äreket etu kerek. Eŋ dūrysy – dauystap kömekke şaqyru. Mümkındıgınşe, däl sol er adamdardyŋ türın suretke tüsırıp alu, balaǧattasa dauysyn jazyp alu kerek. Bıraq ne üşın? Zaŋ organdarynan eskertu nemese aiyppūl aldyrtu üşın be?
Al ǧalamtordaǧy kiber harrasment jäne eksgibiosinizm-ge ūşyraǧan qaraközderımızdı qalai qorǧaimyz?
Aitylmaǧan jaǧdailar men dälelder qanşama. Tek QR 123-babynda ǧana harrasmenttıŋ dörekı türı turaly aitylǧan – jynystyq qatynasqa itermeleu. Ädettegıdei , tek jaǧdai uşyqqanda ǧana, bız mäselenıŋ saldarymen küresemız. Osy jaǧdaiǧa bailanysty Qazaqstan azamatşasy retınde jeke oiymdy bıldırgım keledı:
-Harrasment turaly zaŋ jobasy jazyluy kerek. Ömırdegı fizikalyq qol jügırtuden bastap, ǧalamtordaǧy ädep normalaryna jatpaityn hattarǧa deiın. Är bap bırneşe bölımnen tūrsyn. Qyzdardy zorlaǧandarǧa eŋ auyr jaza berılsın. Eŋ bastysy eşkım jazasyz qalmasyn, qazaq qyzdary özderın qorǧaityn zaŋ bar ekenın bılsın. Qyzdarymyzdyŋ aryn bız qorǧamasaq, kım qorǧaidy? Zaŋ qatal bolǧanda ǧana, er adamdar qauymy oilaryna kelgenın ısteudı qoiady dep senemın.
Aqerke Zärubai
