Qazaqstanda 1 qaŋtardan bastap ne özgeredı?

Mıneki, közımızdı aşyp-jūmǧanşa 2024 jyldyŋ jaŋa paraǧyn aştyq. Jyl saiyn bazalyq körsetkışterdıŋ özgerıp, äleumettık salada köptegen jaŋalyqtyŋ bolatynyn jaqsy bılemız. Biyl elımızde 1 qaŋtardan bastap ne özgeretınıne qysqaşa şolu jasaiyq.

AEK ösıp, tölemder ūlǧaiady

Qazaqstanda 2024 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap ailyq eseptık körsetkış (AEK) mölşerı 7 paiyzǧa, iaǧni 3450 teŋgeden 3692 teŋgege ösedı. Osyǧan säikes, äleumettık tölemder men biudjetke tölenetın salyq, aiyppūl mölşerı de ūlǧaiady.

Zeinetaqy 9 paiyzǧa artady

«2024-2026 jyldarǧa arnalǧan respublikalyq biudjet turaly» zaŋǧa säikes, 2024 jyly bazalyq zeinetaqy 7 paiyzǧa össe, yntymaqty zeinetaqyǧa 9 paiyz qosylady. Zaŋǧa säikes, indeksasiia josparly infliasiia deŋgeiınen 2 paiyz artyq jasalady.

2024 jylǧy 1 qaŋtardan bastap bazalyq zeinetaqynyŋ eŋ tömengı mölşerı eŋ tömen künkörıs deŋgeiınen 60 paiyzdan 65 paiyzǧa deiın ūlǧaiady. Memlekettık bazalyq zeinet­aqynyŋ eŋ tömengı mölşerı – 28215 teŋge, zeinetaqynyŋ eŋ tömengı mölşerı 57853 teŋgenı qūraidy.

2024 jyly Qazaqstanda ortaşa zeinetaqy 10 myŋ teŋgege ösedı. Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrı Svetlana Jaqypova mälımdegendei, ötken jyly ortaşa zeinetaqy mölşerı 120 myŋ teŋge bolsa, biyl 130 myŋ teŋgege ösedı. Būl BJZQ tölemderı qosylmaityn biudjetten tölenetın zeinetaqyǧa qatysty. Taǧy bır jaŋalyq, elımızde kenşıler zeinetke 55 jasynda şyǧa alady. Ol üşın 2 talap qoiylady: jasy 55-ten asuy jäne keiıngı 7 jyl mındettı käsıptık zeinetaqy jarnasynyŋ boluy qajet.

Biyldan bastap jūmys beruşınıŋ mındettı zeinetaqy jarnalary engızıledı. Jūmys beruşınıŋ mındettı zeinetaqy jarnalaryn öz qarajaty esebınen 2024-2028 jyl aralyǧynda 1,5 paiyzdan 5 paiyzǧa deiın kezeŋ-kezeŋımen jūmysşylardyŋ paidasyna audaru bastalady.

Jetkılıktılık şegı özgermeidı

Zeinetaqy jinaqtarynyŋ eŋ tömengı jetkılıktılık şegı 2024 jyly özgermeidı, ol ötken jylǧy deŋgeide saqtalady. Jetkılıktılık şegı jas erekşelıgıne qarai 3 millionnan 10 million teŋgege deiın bolady. Zeinetaqy jinaǧyn jūmsau üşın şottaǧy aqşa «jetkılıktılık» şegınen asuǧa tiıs. Qazaqstandyqtar zeinet jinaǧynyŋ artylǧan bölıgın baspana aluǧa, ipotekany öteuge jäne emdeluge jūmsai alady. Jetkılıktılık şegı erler men äielder üşın bırdei. Būl rette zeinetaqy jinaǧynyŋ bır bölıgın bır emes, bırneşe ret alu qūqyǧy berıledı.

Memlekettık järdemaqylar ösedı

1 qaŋtardan bastap balalarǧa berıletın memlekettık järdemaqylar da ösedı. 1, 2, 3 bala tuǧanda berıletın järdemaqy 131100 teŋgeden 140296 teŋgege deiın, al 4 jäne odan da köp bala tuǧanda berıletın järdemaqy 217350 teŋgeden 232596 teŋgege deiın köbeiedı. Köpbalaly otbasylarǧa berıletın järdemaqy 4 balasy bar otbasylar üşın 55304 teŋgeden 59183 teŋgege deiın, 10 balasy bar otbasylar üşın 138000 teŋgeden 147680 teŋgege deiın ūlǧaiady.

Mügedektıgı bar adamdarǧa arnalǧan järdemaqy mölşerı: I toptaǧy mügedekterge – 95496 teŋgege deiın; II toptaǧy mügedekterge – 76397 teŋgege deiın; III toptaǧy mügedekterge 52089 teŋgege deiın artady.

1 qaŋtardan Qazaqstanda eŋbek etu qabıletınen jäne asyrauşysynan aiyrylǧanda tölenetın tölem mölşerı 7 paiyzǧa ösedı. Ol äleumettık saqtandyru korynan tölenedı. Būl qarajat eŋbekke qabıletın joǧaltqan 87 myŋǧa juyq adamdy jäne asyrauşysynan aiyrylǧan 59 myŋ otbasyn qamtidy. Oǧan qosymşa 5 mlrd teŋgeden astam qarajat jūmsalady.

1,8 million adamnyŋ eŋbekaqysy köbeiedı

Prezident Qasym-Jomart Toqaev «2024-2026 jyldarǧa arnalǧan respublikalyq biudjet turaly» zaŋǧa qol qoiǧany mälım. Osy zaŋǧa säikes, elımızdegı eŋ tömengı jalaqy, zeinet­aqy, AEK mölşerı bekıtıldı. 1 qaŋtardan bastap Qazaqstandaǧy eŋ tömengı jalaqy 85 myŋ teŋge boldy. Būl özgerıs 1 million 800 myŋ adamnyŋ, sonyŋ ışınde biudjet salasynda eŋbek etetın 350 myŋ adamnyŋ äleumettık ahualyn jaqsartuǧa septıgın tigızedı. Prezident eŋbekaqynyŋ eŋ tömengı mölşerı soŋǧy 3 jylda 2 ese öskenın mälımdedı. Būdan bölek, bazalyq äleumettık tölemderdıŋ mölşerın esepteuge arnalǧan eŋ tömengı künkörıs deŋgeiı 2024 jyly 43407 teŋge bolyp bekıtıldı.

Kımnıŋ jalaqysy köterıledı?

2024 jyly balabaqşa tärbieşılerınıŋ jalaqysyn 30 paiyzǧa köteru közdelgen. Osy maqsatqa biudjetten 96 mil­liard teŋge bölındı. Sondai-aq biyl ǧylym salasyn qarjylandyruǧa 242 milliard teŋge jūmsalady. Būl – 616 jetekşı ǧalymnyŋ jalaqysy artady degen söz.

Jaŋa jyldan bastap şäkırt­aqy mölşerı de ösedı. Ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıgı habarlaǧandai, biyl bakalavriatta oqityn studentterdıŋ şäkırtaqysy – 47135 teŋge (pedagogikalyq baǧytta – 75600 teŋge); magistratura – 107061 teŋge; doktorantura 240000 teŋge bolady.

Biyl BAQ ökılderınıŋ de jalaqysy 30 paiyzǧa köbeiedı. Būl ürdıs 2025 jylǧa deiın jalǧasady. 1 qaŋtardan bastap su salasyndaǧy qyzmetkerlerdıŋ jalaqysy 25 paiyzǧa artady.

MÄMS-ke audarylatyn soma östı

2024 jyly 1 qaŋtardan bastap MÄMS-ke audarylatyn eŋ joǧary soma östı. Onyŋ deŋgeiı – 850 myŋ teŋge. Jaŋa täsılmen özın-özı jūmyspen qamtyǧan azamattarǧa da aqy töleuge tura keledı. 2024 jyldan bastap olar mäselenı tek bıryŋǧai jiyntyq tölemdı (BJT) töleu arqyly şeşe almaidy, özın-özı jūmyspen qamtyǧandar basqa nūsqalardy taŋdauǧa mäjbür.

Jūmys beruşıler jalaqy mölşerınıŋ 3 paiyzyn töleidı, bıraq ol soma 25500 teŋgeden aspauy kerek. Qyzmetkerler/frilanserler öz tabysynyŋ 2 paiyzyn qosady, bıraq ol soma 17 myŋ teŋgeden aspaidy. Jeke käsıpkerler men jeke praktikamen ainalysatyn tūlǧalar eŋ tömengı jalaqynyŋ (ETJ) 1,4 eselengen mölşerınıŋ 5 paiyzyn nemese 5950 teŋge töleidı. Derbes töleuşıler ETJ-nyŋ 5 paiyzyn nemese 4250 teŋgesın audarady. Memleket jeŋıldıkke ie azamattardyŋ 15 sanaty üşın töleudı jalǧastyrady. Osy tızımdegı bır azamat üşın 5852,63 teŋge tölenedı.

Ūlttyq qordan aqşa Audarylady

1 qaŋtardan bastap «Ūlttyq qor – balalarǧa» jobasy ıske qosylady. Ūlttyq qordyŋ jyldyq tabysynyŋ 50 paiyzy arnaiy şotqa jıberıledı. Būl şottaǧy aqşany balalar tek kämelet jasyna tolǧanda ǧana ala alady. Aqşany alu üşın ata-analarǧa şot aşudyŋ qajetı joq. Balalar 18 jasqa tolǧanǧa deiın investisiialyq kırıs merzımınen būryn alu qūqyǧynsyz esepteledı. Bala 18 jasqa tolǧanda BJZQ-da oǧan arnalǧan nysanaly jinaqtau şottary aşylady. Būl şottan aqşany tūrǧyn üige jäne bılım aluǧa paidalanuǧa bolady. Ata-analar balasynyŋ şotyna tüsetın qarjyny BJZQ nemese eGov arqyly tekserıp otyrady. Aldyn ala boljam boiynşa 2024 jyly 18 jasqa tolatyn azamattar bır jyl üşın 160-170 AQŞ dollaryn alady. Al biyl düniege kelgen balalar 18 jasqa tolǧanda 3,5 myŋ AQŞ dollaryn aluy mümkın.

Balalardyŋ tölqūjaty arzandaidy

Halyqtyŋ köşı-qon salasyndaǧy zaŋnamany jetıldıruge bailanysty qabyldanǧan normalar negızınde biylǧy 1 qaŋtardan bastap elımızde balalardyŋ tölqūjaty ekı ese arzandaidy. IIM-nıŋ baspasöz qyzmetı taratqan mälımetke süiensek, qabyldanǧan normalar kämeletke tolmaǧan balalarǧa berıletın tölqūjat üşın memlekettık baj salyǧyn 8 AEK-ten 4 AEK-ke deiın tömendetudı, tölqūjatty beru üşın onyŋ betterınıŋ sanyna qarai, iaǧni memlekettık baj mölşerlemesın engızudı közdeidı. 16 jasqa deiıngı balalarǧa – 4 AEK mölşerınde, 36 betten tūratyn tölqūjattarǧa – 8 AEK mölşerınde, 48 bettık tölqūjattarǧa 12 AEK mölşerınde baj tölenedı.

Bıryŋǧai kezek bazasy qūrylady

Qazaqstanda balabaqşaǧa kezekke tūrudyŋ bıryŋǧai bazasy qūrylady. Ata-analar eGov portaly nemese ekınşı deŋgeilı bankterdıŋ mobildı qosymşalary arqyly balany kezekke qoiu üşın bırden 4 balabaqşaǧa deiın taŋdap, keiınırek onlain formatta bergen ötınışınıŋ oryndaluyn baqylai alady. Balabaqşalardyŋ bırınen oryn tabylǧan jaǧdaida, ata-analarǧa dereu habarlama jıberıledı.

Kuälık pen tölqūjat qymbattaidy

1 qaŋtardan bastap ailyq eseptık körsetkıştıŋ 3692 teŋgege ösuıne bailanysty qūjat alǧan kezde tölenetın memlekettık baj mölşerı de artady. Qazaqstandyqtar jeke kuälıktı 738 teŋgege (0,2 AEK), 36 betten tūratyn standartty tölqūjatty 29536 teŋgege (8 AEK) jasatady. Al 48 bettık tölqūjat üşın memlekettık baj mölşerı – 44304 teŋge (12 AEK). Sondai-aq azamattar neke qiiu turaly kuälıkke – 3692 teŋge (1 AEK) jäne qaita aluǧa – 1846 teŋge (0,5 AEK), jürgızuşı kuälıgıne – 4615 teŋge (1,25 AEK) jäne ajyrasu turaly ötınış beru üşın 7384 teŋge (2 AEK) töleidı. Al tuu turaly kuälık tegın berıledı. Bıraq būl qūjatty aluǧa qaita ötınış bergen jaǧdaida 1846 teŋge (0,5 AEK) töleu kerek.

Bıryŋǧai jiyntyq tölem joiylady

1 qaŋtardan bastap elımızde bıryŋǧai jiyntyq tölem (BJT) joiylady. Ol jyldyq tabysy 4,1 million teŋgeden aspaityn azamattar üşın engızıldı. Bıryŋǧai jiyntyq tölem 2019 jyldan 2023 jylǧa deiın, iaǧni uaqytşa qabyldanǧan edı. Bıryŋǧai äleumettık tölem töleitın azamattar 2024 jyldan bastap jeke käsıpker bolyp, tiıstı salyq tärtıbın taŋdauy qajet.

Sausaq ızın erıktı türde tapsyrady

2024 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap jeke basty kuälandyratyn qūjat beru kezınde erıktı daktiloskopiialyq tırkeu qoldanylady. Derekter qoryna sausaq ızı daktoskanerler arqyly engızıledı. Är azamat halyqqa qyzmet körsetu ortalyǧyna taǧy bır ötınım jasaǧanda onyŋ kım ekenı sau­saq ızı arqyly anyqtalady. Būl joba azamattarǧa uaqyt ünemdep, qūjatyn öz betınşe räsımdeuge mümkındık beredı. Eŋ basty erekşelıgı – suretke tüsırgen kezde adamnyŋ bet-beinesı tanylady. Jobany äzırleuşıler būl zaŋ negızınde alaiaqtardyŋ zaŋsyz äreketıne tosqauyl qoiylady dep otyr. Iаǧni daktiloskopiialyq tırkeu arqyly zaŋsyz qūjat räsımdeu faktılerı joiylady.

Deklarasiia tapsyrmasa ne bolady?

2024 jyldyŋ 1 qaŋtarynda jalpyǧa bırdei deklarasiialau nauqanynyŋ üşınşı kezeŋı bastalady. Elımızde memlekettık qyzmetkerler men olarǧa teŋestırılgen tūlǧalar, kvazimemlekettık sektor qyzmetkerlerı men olardyŋ jūbaiyna qatysty jalpy deklarasiialaudyŋ ekı kezeŋı öttı. Būl ıs-şaraǧa barlyǧy 2,6 million adam qamtylǧan. Deklarasiiada Qazaqstan Res­publikasynyŋ azamattary naqty mynadai mälımetterdı ūsynuǧa tiıs:

1. baǧaly qaǧazdar;
2. sifrly aktivter;
3. ülestık qatysu şarttary;
4. 10 myŋ AEK nemese 34,5 mln teŋge şegındegı qolma-qol aqşa;
5. şeteldegı jyljymaityn mülık;
6. avtokölık qūraldary.

Eger de deklarasiia tap­syrmasa, Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly kodekstıŋ 272-babynyŋ 1-tarmaǧyna säikes, salyq organy alǧaş ret eskertumen şekteledı. Sondai-aq eger adam deklarasiiada tolyq emes nemese naqty emes mälımetter bergen jaǧdaida da bırınşı ret eskertu jasalady. Al endı tıptı elemeitın bolsa, onda aiyppūl salynady. Naqtyraq aitsaq, eseptı uaqytyly ötkızbegen jaǧdai qaitalansa, onda 15 AEK mölşerınde aiyppūl töleidı. Qate tapsyrǧan jaǧdai qaitalansa, onda 3 AEK mölşerınde aiyppūl salynady.

Belgı japsyru mındetteledı

Gazben jüretın kölıkter jiegı qara tüstı jäne «GAS» degen jazuy bar sary teŋbüiır­lı üşbūryş japsyruǧa mındet­teledı. Mūndai belgısı joq avto­kölık jürgızuşılerıne 3 AEK nemese 11076 teŋge mölşerınde aiyppūl salynady. Elımızde gazben jüretın 380 myŋnan astam avtokölık tırkelgen.