Barşa qauymǧa belgılı, jalpy jūrtqa jariia bır aqiqat bar. Elımız keiıngı bes jyldyŋ bederınde mülde özgerıp, bilık qūrylymynan bastap qoǧamdyq-saiasi sanaǧa deiın tübegeilı jaŋǧyryp jatyr. Būl jaŋǧyru batyl qadamdarǧa, baiypty şeşımderge taban tıreitını sözsız. Prezident Qasym-Jomart Toqaev bastamaşy bolǧan sol saiasi baǧdar jönınde tarqatyp aitqan jön bolar.
Memleket – asa kürdelı qūrylym. Ony reformalau jäne qandai da bır özgerıske äkelu – qiynnyŋ qiyny. Mūny jüzege asyru üşın halyqty ūiystyratyn alyp ideia qajet ekenı aitpasa da belgılı. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev bilıkke kelgen tūsta qoǧamnyŋ mūndai ideiaǧa degen sūranysy asa joǧary edı. Prezident ūsynǧan «Ädıldık» fenomenınıŋ bırden el ideologiiasynyŋ tūtqasyna ainaluy – osynyŋ aiǧaǧy.
«Ädıldık» ūǧymy ūlttyq reformalardyŋ basty ūranyna ainaldy. Būl ūstanym auqymdy özgerısterdıŋ üştaǧany sanalatyn saiasi, äleumettık-ekonomikalyq jäne qoǧamdyq sana reformasynyŋ özegı retınde berık bekıdı. Sonymen qatar būl özgerısterdı naqty ideiany arqau etken, tüpkı mūraty aiqyndalǧan baiypty bastama retınde qabyldaǧan abzal.
Saiasi instituttar transformasiiasy
Qasym-Jomart Kemelūly Prezident lauazymyn qolǧa alǧannan berı ıske asqan saiasi reformalardyŋ tüpkı mazmūny eldegı demokratiia instituttaryn damytudy közdeidı. Būl – saiasi jüienı jaŋǧyrtuǧa, azamattardyŋ qūqyqtary men bostandyqtaryn qorǧauǧa, sondai-aq memlekettık basqarudyŋ tiımdılıgın arttyruǧa negız boldy.
Saiasi reformalar turaly söz qozǧaǧanda Konstitusiiany özgertuge baǧyttalǧan jalpyūlttyq referendum turaly atap ötu – zaŋdylyq. Būl rette Prezidenttıŋ özgerıstı ärkım özınen bastauy kerek degen ūstanymy jalpyǧa bırdei ülgı bolǧany anyq. 2022 jyly engızılgen Konstitusiialyq özgerısterdıŋ basty jaŋalyǧy – Prezidenttıŋ ökılettıgın bır merzımmen şekteu turaly şeşım. Būl «Ädıldık» fenomenınıŋ naqty oryndalǧanyn körsettı.
Sondai-aq referendum aiasynda Parlamenttıŋ rölın küşeitu jäne qūqyq qorǧau organdarynyŋ qyzmetın jaqsartuǧa baǧyttalǧan ıs-şaralar qolǧa alyndy. Būl reformalar saiasi jüienıŋ tūraqtylyǧy men tiımdılıgın arttyruǧa jäne halyqtyŋ bilıkke degen senımın nyǧaituǧa mümkındık beredı. Bilık tarmaqtary arasyndaǧy tepe-teŋdıktı qamtamasyz etıp, demokratiialyq instituttardyŋ nyǧaiuyna yqpal etedı. Memleket basşysynyŋ saiasi reformalarynyŋ taǧy bır tarmaǧy saiasi partiialardy tırkeudı jeŋıldetu boldy. Būl özgerıs saiasi arenada jaŋa partiialardyŋ paida boluyn jeŋıldetıp, saiasi äraluandyqqa jol aşty.
Jergılıktı özın-özı basqaru jüiesı de aitarlyqtai özgerıske bet aldy. 2021 jyly alǧaş ret auyl äkımderı tıkelei sailau arqyly sailana bastaǧanyn bılesızder. Būl qadam jergılıktı mäselelerdı tiımdı şeşuge jäne azamattardyŋ öz öŋırlerındegı basqaru üderısıne belsendı aralasuyna mümkındık beredı.
Saiasi transformasiianyŋ taǧy bır maŋyzdy bölıgı – Parlamenttıŋ rölın küşeitu turaly şeşım. Parlamenttıŋ atqaruşy bilıktı baqylau funksiialaryn küşeitu arqyly zaŋnamalyq organnyŋ yqpaly artty deuge tolyq negız bar.
Prezident ūsynǧan saiasi reformalardyŋ bır jaŋalyǧy – adam qūqyqtaryn qorǧauǧa baǧyttalǧan şaralar. Memleket basşysy adam qūqyqtaryn qorǧau mehanizmderın jetıldıretın jäne azamattyq qoǧamdy damyta tüsetın qoldau şaralaryn engızdı. Konstitusiialyq sot qaita qalpyna keltırıldı. Zaŋdylyqty qadaǧalaityn prokuratura men Adam qūqyǧy jönındegı uäkıl konstitusiialyq märtebege ie boldy. Būl qadamdar halyqaralyq standarttarǧa sai keletın qūqyqtyq jüienı qalyptastyrdy.
Atalǧan reformalar eldıŋ saiasi jüiesın jaŋǧyrtuǧa, qoǧamnyŋ saiasi ömırge belsendı qatysuyn qamtamasyz etuge, sondai-aq bilık tarmaqtary arasyndaǧy tepe-teŋdıktı saqtauǧa jol aşty. Tüptep kelgende, būl auqymdy şaralar Ädılettı Qazaqstannyŋ nyqtap ornyǧuyna mümkındık berdı.
Äleumettık- ekonomikalyq reformalar
Qasym-Jomart Toqaev eldıŋ äleumettık-ekonomikalyq damuyn qamtamasyz etu maqsatynda da auqymdy reformalar jürgızıp keledı. Būl – qoǧamdaǧy äleumettık ädılettılıktı nyǧaituǧa, ekonomikalyq ösımdı qamtamasyz etuge jäne halyqtyŋ ömır süru deŋgeiın jaqsartuǧa baǧyttalǧan.
Prezident Toqaevtyŋ bastamasymen Konstitusiiaǧa konseptualdy özgerıs engızıldı. Iаǧni jer men onyŋ qoinauyndaǧy bailyq halyqtyŋ menşıgı retınde aiqyndaldy. Būl qaǧida äleumettık saiasattyŋ tıregıne ainaldy.
Naqty dälel: «Ūlttyq qor – balalarǧa» baǧdarlamasy ıske qosyldy. Baǧdarlama arqyly elımızdegı är balaǧa Ūlttyq qordan qarajat bölıne bastady. Būl şaranyŋ tüpkı maqsaty – äleumettık teŋsızdıktı azaityp, balalardyŋ ömır süru jaǧdaiyn jaqsartu. Baǧdarlama öskeleŋ ūrpaqqa investisiia salyp, olardyŋ bılım aluyna, densaulyǧyn jaqsartuǧa jäne ömır süru deŋgeiın arttyruǧa mümkındık beruge tiıs.
Şaǧyn jäne orta biznestı qoldau jūmystary da artty. Biznestı tekseruge üş jylǧa deiın moratorii jariialandy. Zaŋsyz alynǧan aktivterdı elge qaitaryp, ekonomikalyq ainalymǧa tüsıre bastady. Elımızdıŋ logistikalyq mümkındıkterın molaitu arqyly tabys tüsımın arttyruǧa jıtı män berılude. Aldaǧy uaqytta Qazaqstandy logistikalyq habqa ainaldyru jönınde auqymdy mındetter qoiyldy. Soǧan säikes infraqūrylymdy damytudan bastap, qalyptasqan jüienı sifrlandyru jūmysyn qarqyndy jalǧastyruǧa airyqşa män berılıp otyr.
Prezident industriialandyru jäne innovasiialardy damytuǧa ülken män beredı. Osy baǧytta ekonomikanyŋ ärtaraptandyryluy jäne jaŋa tehnologiialardy engızu memlekettıŋ maŋyzdy mındetterıne ainaldy. İndustriialyq-innovasiialyq damu baǧdarlamalary arqyly öndırıs oryndaryn qūru, ǧylymi zertteulerdı qoldau jäne joǧary tehnologiialyq salalardy damytu közdelıp otyr. Sifrlandyru saiasatyn jaŋǧyrtyp, būl baǧyttaǧy jetıstıkterımızdı eseleuge jaŋa mümkındıkter jasalyp keledı.
Būryn nazar audarylmaǧan energetikalyq, injenerlık jüienı tübegeilı jaŋartu bastamasy qolǧa alyndy. Ūlttyq qauıpsızdık, halyqtyŋ ömır süru sapasyna tıkelei äser etetın būl sala ondaǧan jyl boiy qarausyz qalyp kelgenı eşkımge jasyryn emes. Memleket basşysy būl olqylyqtar tüzelmei tūrmys tüzelmeitının jaqsy bıledı jäne bılgendıkten naqty şeşımder qabyldap keledı.
Äleumettık serıktestık qaǧidattary da erekşe toqtaludy qajet etetın taqyryp. Elımız eŋbek qatynastaryn retteu, jūmysşylardyŋ qūqyqtaryn qorǧau jäne eŋbek jaǧdailaryn jaqsartu mäselelerın aitarlyqtai küşeittı. Äleumettık serıktestık aiasynda jūmys beruşıler men jūmysşylar arasyndaǧy dialogtı nyǧaitu, eŋbek qūqyqtaryn qorǧau jäne öndırıstık daulardy şeşu tetıkterın jetıldıru maŋyzdy oryn alady.
Äleumettık salanyŋ äuelgı tıregı sanalatyn densaulyq saqtau jäne bılım jüiesı de tübegeilı reformaǧa ūşyrady. Atalǧan sala mamandarynyŋ jalaqysyn ekı esege deiın ūlǧaitu turaly şeşım qabyldandy. Būl bılıktı mamandardyŋ salaǧa keluıne jaŋaşa serpın bergenı sözsız. «Pedagog märtebesı turaly» zaŋ qabyldandy. Ǧylymnyŋ damuyna aitarlyqtai köŋıl bölınıp keledı. Ūlttyq ǧylym akademiiasy özınıŋ tarihi tūǧyryna qaita qondy.
Aldaǧy uaqytta joǧaryda bız atap ötken ädılettılıkke negızdelgen äleumettık jäne ekonomikalyq saiasat qaǧidasy – elımızdıŋ quatynyŋ, halqymyzdyŋ äl-auqatynyŋ negızgı senımdı küşı bolyp qalatyny dausyz.
Qoǧamdyq sananyŋ serpılısı
Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ küllı reformasynyŋ özegınde «Zaŋ men Tärtıp» ūstanymy tūr. Şyn mänınde «Ädıldık» fenomenı osy ekı tüsınık üstemdık qūrmai tamyr jaia almasy anyq.
Ūlt kösemı Älihan Bökeihannyŋ «Zaŋ adam üşın jazylady. Adam zaŋ üşın tumaidy» degen sözı bar. Elımız qabyldaǧan qabyrǧaly qūjattar eŋ äuelı azamattarymyz, olardyŋ äleumettık jaǧdaiyn jaqsartu, olardy kertartpa qoǧamdyq keselderden saqtau üşın jazylǧan.
Būl rette elımızde sintetikalyq esırtkı saudasyn, qūmar oiyn jarnamasyn, tūrmystyq zorlyq-zombylyqty, brakonerlıktı auyzdyqtaityn bırqatar zaŋ qabyldandy. Mūnyŋ bärı Ädılettı Qazaqstandy tūǧyryna şyǧaryp, nyq ornatuǧa baǧyttalǧan qadamdar. Tübegeilı reformalar öz missiiasyn oryndady. Bıraq reformalardy jüzege asyru – bır bölek, ony ornyqtyru – bır bölek dünie. Būl üşın qoǧamdyq sana da jaŋǧyruǧa tiıs.
Prezidentımız ūlttyŋ jaŋa sapasyn qalyptastyratyn jaŋa qūndylyqtar tızımın, iaǧni «Adal azamattyŋ» beinesın aiqyn körsettı. Būl ne üşın qajet? Qoǧamdyq ūstanymdar men qoldau negızınde oŋ baǧyttaǧy reformalardyŋ ıske asuy jäne berık ornyǧuy üşın qajet. Sebebı adal azamat – eskı jüiege oralmaudyŋ kepılı, ädılettılık qūndylyqtarynyŋ qorǧany.
Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ köşbasşylyǧymen elımız bes jyldy eŋserdı. Būl ūzaq jyldar boiy sıresken saiasi jüienı serpıltken bes jyl boldy. Qordalanǧan äleumettık mäselelerdıŋ tüiının şeşken bes jyl boldy. Ekonomikalyq örleudı qamtamasyz etu üşın batyl ūmtylys jasaǧan bes jyl boldy. Eŋ bastysy, qoǧam jyldar boiy kütken ädılettılıktı törge ozdyrǧan bes jyl boldy. Būl bes jyl aldaǧy jetıstıkterımızdıŋ jolaşaryna ainalatyny anyq.
«Egemen Qazaqstan» gazetı,12.06.2024 j.
Berık UÄLİ, Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ keŋesşısı – Prezidenttıŋ baspasöz hatşysy Ädılettılık – qoǧamnyŋ jaŋa qaǧidasy
