Astana qalasy Tılderdı damytu jäne arhiv ısı basqarmasy «Ruhaniiat» memlekettık mekemesınıŋ basty baǧytynyŋ bırı – ūlttyŋ ruhyn, ar-namysyn asqaq ta bekem ūstap, bırtūtas ūlt bolyp ūiysyp, baiandy bolaşaqqa baǧyt alu.
Ūltymyzdyŋ jarqyn tarihyn, tılın, dının, salt-dästürlerın, ädet-ǧūryptaryn därıpteude ülken maŋyzǧa ie bolǧan, elorda tösınde eŋsesın tıktegen «Ruhaniiat» memlekettık mekemesı ūlt ruhaniiatyna ölşeusız üles qosyp keledı.
2018 jyldyŋ 7 tamyzynda Astana qalasy äkımınıŋ tıkelei qoldauymen memlekettık-kommunaldyq ūiymdastyru-qūqyqtyq nysanyndaǧy zaŋdy tūlǧa märtebesıne ie bolǧan «Ruhaniiat» mekemesınıŋ basty atqaratyn qyzmetı – elorda halqynyŋ salt-dästürlerge, tarih pen mädenietke degen qyzyǧuşylyǧy men qūrmetın jandandyru, Astana qalasynyŋ aumaǧynda tılder men onomastikany damytu jäne qoldau salasynda şyǧarmaşylyq, ǧylymi jäne oqytu qyzmetın jüzege asyru, Qazaqstan Respublikasynyŋ Memlekettık rämızderın därıpteu. Sonymen bırge elımızdıŋ «Tıl turaly» zaŋyn ıske asyru, Astana qalasynyŋ memlekettık qyzmetşılerıne, memlekettık emes mekemelerı men käsıporyndarynyŋ qyzmetkerlerıne arnalǧan tıl kursyn ūiymdastyru, tıl saiasatyn ıske asyruǧa qatysty mäseleler boiynşa memlekettık jäne memlekettık emes organdarmen, şyǧarmaşylyq odaqtarmen, bırlestıktermen özara bailanys jasau.
Bügıngı taŋda halyq igılıgı üşın maŋyzy ülken ıs-şaralardyŋ jan-jaqty ūiymdastyryluy, özge ūlt ökılderınıŋ jäne qala tūrǧyndarynyŋ qazaq tılın tereŋ meŋgeruı barysynda qazaq tılı kursyn oqytu jūmysyn nätijelı zerdeleudı negızgı baǧyttyŋ qatarynda alyp jürudı nyq qolǧa alǧan Astana qalasy Tılderdı damytu jäne arhiv ısı basqarmasy «Ruhaniiat» mekemesınıŋ atqaryp otyrǧan eŋbegı zor. Memlekettık tıldı damytu barysynda qazırgı künı būl mekemenıŋ mūryndyq boluymen qazaq tılın oqytu kursyn özge ūlttyŋ ökılderı jäne qazaq tılın tereŋdetıp oqyǧysy keletın qala tūrǧyndaryn 4 türlı deŋgei boiynşa: bastauyş, bazalyq, orta jäne ortadan joǧary deŋgeide tegın oqytu kursy ūiymdastyrylǧan. Üstımızdegı jyldyŋ aqpan aiynda 800-ge juyq qala tūrǧyny memlekettık tıldıŋ qoldanys aiasyn keŋeitu, tıldı qūrmetteu, ony üirenudı qolǧa alyp öz deŋgeiıne säikes oqyp, özderınıŋ tiıstı nätijelerı boiynşa sertifikat aldy. Al 2023 jyldyŋ tamyz aiynan bastalǧan ekınşı jartyjyldyqta qazaq tılın oquşylar toby odan ärı tolyǧyp, 850 qala tūrǧyny qamtylyp otyr. Qazaq tılın üirenuşıler memleketımızden bölınetın arnaiy qarjynyŋ esebınen tegın oqulyqtar men jūmys däpterlerımen tolyq qamtamasyz etılgen. Sonymen qatar baǧdarlama negızındegı deŋgeiler boiynşa tyŋdauşylardyŋ oqu prosesınde alǧan bılımın baqylau, memlekettık tıldıŋ barlyq salada resmi ıs-qūjattardyŋ qazaq tılınde jazyluyn negızge alyp, qazaq tılınıŋ märtebesın odan ärı asqaqtatu, özge ūlt ökılderıne qazaq tılın üiretu, qala tūrǧyndaryn memlekettık tıldıŋ oqytyluymen qamtamasyz etu mäselelerın naqty qolǧa alyp, belsendı türde asqan janaşyrlyqpen jūmys ıstep keledı.
– Aqpan aiynan bastap mamyr aiyna deiın «Ruhaniiat» mekemesınde qazaq tılı kursynyŋ bastauyş A1 deŋgeiı boiynşa memlekettık tıldı üirendım. Mūnda qazaq tılınıŋ orfografiia, orfoepiia zaŋdylyqtarynan bastap, fonetika, leksika, morfologiia salalaryndaǧy erekşelıkterdı de boiyma sıŋırdım. Äsırese auyzekı söileu daǧdylaryn qalyptastyryp, memlekettık tılde – qazaq tılınde söileudı özıme asa qajet dep sanadym, – deidı A1 tobynyŋ tyŋdauşysy Klavdiia Şerbinina.
Ruhani bailyqtyŋ ordasy sanalatyn būl mekemede 3 bırdei bölım – ideologiia jäne jobalardy jüzege asyru, ūlttyq qūndylyqtardy nasihattau jäne ǧylymi-tanymdyq jūmystar, tılderdı oqytu jäne ädıstemelık jūmystar jönındegı bölım qyzmetkerlerı, bılıktı mamandar özderınıŋ jyldar boiy jinaqtaǧan ıs-täjıribelerımen bölıse otyryp, būqara halyqqa söz marjanyn tızbektep, şeşendık öner, maqal-mätelderımız, ädebi tılımızdıŋ mol qūnaryn nasihattau, ūlttyq kiımderımızdı, salt-dästürlerımızdı baǧalau, därıpteu, qazaq tılınıŋ märtebesın köteru jolynda tegeurındı qyzmet atqaryp keledı.
Osy jyldar ışınde ūlttyq qūndylyqtarymyzdy därıptei otyryp, aibyndy ana tılımızdıŋ bedelın köteretın, ruhymyzdy asqaqtatatyn qanşama jobany ıske asyryp ta ülgerdı.
Adamnyŋ ruhani mädenietın qalyptastyruda ūlttyq dästürlerımızdıŋ orny erekşe. Ūlttyq ruhaniiatymyzdyŋ özegı – tıl ekenı de belgılı. Ana tılımızdıŋ qūnarynan susyndaǧan jas örenderdı tärbieleu de basty paryzymyz.
«Ruhani mädenietıŋnıŋ örısı basqalarǧa da ortaq bolu därejesıne jetu – halyq jasampazdyǧynyŋ kepılı» dep qoǧam qairatkerı Saǧathan Äşımbaev aitqandai, ruhani bailyq – adamnyŋ ömırın qorşaǧan orta, tırşılık aiasymen tūtastyratyn jäne onyŋ maqsat-müddesın igı ıstermen ūştastyratyn asyl qūndylyqtar. Adamnyŋ ruhani damuy mädeniette ülken röl atqarady. Jeke adamnyŋ ruhani damuy halyqtyŋ sanasymen, psihologiiasymen, saiasi belsendılıgımen ūştasyp jatady.
Ruhaniiat – adam janynyŋ azyǧy. Ärbır ūlttyq mädeniet özınıŋ damuynda adamnyŋ jan düniesıne, ruhani bailyqqa süienedı. Joǧaryda aitylǧan üş qasiet – ūlttyq ruh, ūlttyq bolmys, ūlttyq mädeniettıŋ qalyptasuy üşın kerek dünieler.
Al ūlt ruhaniiatynyŋ qūndylyǧyn joǧaltpauymyz üşın ne ıstei alamyz? Tılımızdı damytu, onyŋ saf altyndai qaimaǧy būzylmaǧan asyl dıŋgegın saqtau barysynda qandai ıs-şaralar jürgızemız? Osy sūraqtardyŋ aiasynda «Ruhaniiat» mekemesı erekşe serpılıs, tyŋ küş-qairatpen ūltymyzdyŋ jarqyn tarih qoinauymen bailanysty ädet-ǧūryptary men salt-dästürlerın nasihattau, äsırese bolaşaq jastardyŋ boiyna sıŋıru maqsatynda tabandy ıs-şaralar jürgızudı naqty qolǧa alǧan, ruhani bailyqtyŋ ordasynda otyrǧan bırden-bır mekeme bolyp otyr. Ol üşın ūltymyzdyŋ altyn qazyǧy, tärbie közı – otbasy qūndylyǧy öz däuırınde ardaqtalyp, ata-babadan äuletke mūra bop qalǧan dästürlerımızdı saqtap, özımız berık ūstasaq, keler ūrpaqty da adamgerşılıkke, otansüigıştıkke, imandylyqqa, eŋbekqorlyq pen tärtıpke tärbieleimız. Sonau «Jetı jarǧydan» bastap salt-dästürlerımız būǧan deiıngı talai ūrpaqtyŋ teŋdesı joq, tärbielık maŋyzy zor adamgerşılık kodeksı boldy. Salt-dästürdı sanasyna sıŋırgen är azamat eŋbekqor, adal, ädıl, meiırımdı bolaryna kämıl senuge bolady.
Osyndai maqsattardy öne boiyna toptastyryp, adam janyn ızgılendıruge, olardyŋ qoǧamdaǧy ruhani bailyǧynyŋ airyqşa ornyn aiqyndauǧa baǧyttalǧan «Ruhaniiat» memlekettık mekemesınıŋ qazırgı taŋda halyqqa, jastardyŋ boiynda otansüigıştık, ūltjandylyq, bauyrmaldyq qasietterdı toptastyryp, saltymyz ben dästürlerımızdı nasihattap, qalyŋ jūrtşylyqqa tärbielık mänı zor, zerdege qūiar ıs-şaralardy ūiymdastyryp otyrǧany, halyq jüregıne quanyş pen ūltymyzǧa janaşyr bolyp jürgen ıs-qimyldary köpşılıktıŋ köz nūryna ainalǧan. Maŋyzdy ıs-şaralardyŋ qatarynda «Ruhaniiat» memlekettık mekemesınıŋ tarapynan ūiymdastyrylǧan Maǧjan Jūmabaevtyŋ 130 jyldyǧyna arnalǧan «Alaştyŋ jaryq jūldyzy» ädebi-tanymdyq keş, Alaş ziialylarynyŋ qazaq tıl bılımınıŋ negızın qalap, tarihyn zerttep, qalyptasuyna sara jol salǧan, qazaq tılınıŋ älıpbiın jasap, emlesın tüzumen bırge, Alaş qairatkerlerınıŋ tıl tazalyǧy, tıl mädenietı jolyndaǧy küreskerlık eŋbekterı tanystyryldy. Mūndai ıs-şaralardyŋ qatarynda «Abai – qazaq bolmysynyŋ ainasy», «Salt-dästürler – ūltymyzdyŋ ainasy», 5 qyrküiek – Tılder merekesı künıne orai «Tıl – ūlt qazynasy» mädeni-tanymdyq şaralary, 31 mamyr – Saiasi quǧyn-sürgın jäne aşarşylyq qūrbandaryn eske alu künıne bailanysty Astana qalasyndaǧy «halyq jauy» dep aiyptalǧan belgılı memleket, saiasi jäne qoǧam qairatkerlerı jūbailarynyŋ ötkızgen beinettı künderı men ärbırınıŋ sarqylmas erık-jıgerı jaily syr şertken «ALJİR» memorialdy keşenınde ūjym tarapypan ötken tarihymyzdan mol mälımet alyp, ruhani sapar jasaldy. Qazaqstan halqy tılderınıŋ 25-qalalyq festivalınıŋ aiasynda «Qazaqstan Jazuşylar odaǧy» qoǧamdyq bırlestıgınıŋ Astana qalalyq filialymen bırlese otyryp, «Tıl – ūlttyŋ jany» taqyrybyndaǧy Qazaqstan tılder künı merekesınıŋ qarsaŋynda qazan aiynda qala mektepterı, kolledj, universitetterde bılım alyp jürgen jastarǧa seminar-forum ötkızıp, ana tılımızdıŋ qadır-qasietın qūrmetteu, ony ūrpaqtan-ūrpaqqa taza küiınde jetkızu mäselelerı talqylandy.
Osy baǧytta belsendı qyzmetter atqaryp otyrǧan mekemenıŋ qalyŋ jūrtşylyqtyŋ arasyndaǧy ruhani bailyqtyŋ, tanym men taǧylymnyŋ ülgısındei ürdısterdı tanytudy, öz tılımızdıŋ damuyna erekşe ülesın qosyp, memlekettık tıldıŋ qoldanys aiasynyŋ örkendeuı turasyndaǧy jūmysy aldaǧy uaqytta da halyq jüregınen jol tauyp, jandanatyny sözsız. Osyndai tabandy, qajyrly ısterdı atqaruǧa bel bailaǧan «Ruhaniiat» mekemesınıŋ alar asu, şyǧar belesı älı alda, elımızdıŋ, qoǧamnyŋ damuy men örkendeuı üşın şamşyraqtai januǧa äzır.
Aijan SERIKQYZY,
Astana qalasy Tılderdı damytu jäne arhiv ısı
basqarmasy «Ruhaniiat» memlekettık mekemesınıŋ
baspasöz hatşysy
