2024 jyldyŋ basty erekşelıgı – bäsekelı sport dodalary köptep ötedı. Solardyŋ ışınde eŋ aitulysy – «Jyldam. Joǧary. Küştı» ūranymen ötetın Olimpiada oiyny. Parij qalasynda 26 şıldeden 11 tamyzǧa deiın bairaǧy köterıletın oiynda 208 eldıŋ sportşylary 32 sport türınen 329 medal jiyntyǧyn sarapqa salady. 8-14 qyrküiekte Astanada ötetın V Düniejüzılık köşpendıler oiynynda 100-den astam memleketten 4000-ǧa juyq sportşy qatysady. Oiynnyŋ būl türı de tartysty ötedı.
QAI TÜRINE SENIM ARTAMYZ?
Qazaqstan ūlttyq qūramasynyŋ sportşylary Olimpiada oiynyna 8-ret qatysady. 1996 jyly AQŞ-tyŋ Atlanta törınde 3 altyn (Vasilii Jirov, Aleksandr Parygin, Iýrii Melnichenko), 4 kümıs jäne 4 qola medal alyp, jalpykomandalyq esepte 24-orynnan körındı. Sport sarapşylary būl jeŋıstı KSRO sportynyŋ jemısı dep baǧa berdı. 2000 jyly Avstraliianyŋ Sidneiınde olimpiadaşylar jinalyp, kıl myqtynyŋ ışındegı şyn myqty kım ekenın anyqtady. Būl synda Bekzat Sattarhanov jasyndai jarq etse, boksşy Ermahan İbraimov qarsylastaryn japyrdy. Al jelaiaq Olga Şişigina aldyna jan salmady. 2004 jyly Olimpiada alauy bastau alǧan Afinada törtjyldyqtyŋ basty bäsekesı ötıp, tek Baqtiiar Artaev qana kök bairaǧymyzdy kökke köterdı. Būl joly ūlt sporty qūldyrady, täuelsızdıktıŋ töl buynynyŋ qauqary osy dep topşylaǧandar köp boldy. Joq, olai emes eken. 2008 jyly Pekinde ötken alamanda boksşy Baqyt Särsekbaev pen auyr atlet Alla Vajenina, 2012 jylǧy London Olimpiadasynda Aleksandr Vinokurov, jeŋıl atlet Olga Rypakova, boksşy Serık Sapiev, 2016 jyly Rio-de-Janeiroda olimpiadaşylar arasynda jüzuden Dmitrii Balandin, auyr atlet Nidjat Ragimov, boksşy Daniiar Eleusınov daralandy. Keiın Nidjat doping qoldanǧany däleldenıp, altyn medalı kerı qaitaryldy. Altyn qasiet taŋdaityn metall ǧoi. Sodan keiın Tokio Olimpiadasynda qazaq sportşylary qanşa talpynǧanmen, altynnan qūr qaldy. Tokioda 93 qazaqstandyq 19 sport türınen baq synap, 8 qola medal aldy. Söitıp, Olimpiadada medal alǧan 93 memlekettıŋ ışınde 83-orynmen tüiındedık. Būl el tarihyndaǧy eŋ sätsız Olimpiada retınde baǧalandy. Öitkenı komandalyq esepte bızdıŋ aldymyzǧa Afrikanyŋ bırqatar elı şyqty. Tıptı halyq sany 40 myŋǧa jetpeitın San-Marino, tūrǧyn sany 80 myŋǧa juyqtaityn Bermud araldary joǧary tūrdy.
Tokio Olimpiadasyna qatysqan sportşylardyŋ sätsız önerı jäne ūlt sportynyŋ qūldyrau sebebın jauapty vedomstvo tüsındıruı kerek edı. Bıraq Mädeniet jäne sport ministrlıgı de, Ūlttyq olimpiada komitetı de mūndai qadamǧa barmady. Sodan berı bır olimpiadalyq sikl syrǧyp ötıp, sportqa jauapty ministrlık qaita qūrylyp, ministr auysty. Ermek Marjyqpaev – ülken sportta ūzaq jyl öner körsetıp, tabysqa jetken azamat. Iаǧni būqaralyq sportty ılgerıletudıŋ jolyn bıledı, sportşylardy qoldap, jetıstıkke jetuge yntalandyra alady. Mūnyŋ nätijesın Parij törınde köretın bolamyz.
Ras, bar ümıt Parij Olimpiadasyna qatysatyn olimpiadaşylarda. Äzırge bızdıŋ sportşylar 7 sport türınen 16 joldamaǧa ie boldy. Sonyŋ bıreuı – astanalyq Elena Potapenko. Ol Aziia oiyndarynda bessaiystan 5-oryn alyp, joldama aldy. Odan bölek, 17 astanalyq sportşy Olimpiadaǧa qatysuǧa ümıttı.
Būl joly sporttyŋ qai türıne senım artamyz? Būl sūraqqa sport jurnalisı Bek Töleuov bylai jauap berdı:
«Qazırgı qazaq sporty eŋ bır qiyn sättı bastan keşırıp jatyr. Būl qarjylai jaǧynan emes. Nätijege qatysty aityp otyrmyn. Qūldyraudyŋ bastalyp ketkenıne bıraz jyl boldy. Būrynǧydai mynau naqty jülde äkeledı dep aitu qiyn. Bokstaǧy salmaq sany da azaiyp kettı. Degenmen boksşylar medal aluy tiıs. Bıraq altynnyŋ bolu-bolmauy ekıtalai. Dziudodan tek Abiba Äbujaqynovadan qola medal kütemın. Basqaǧa senım artu qiyndau. Tennisten Elena Rybakina bar. Sosyn mındettı türde eşkım kütpegen bır sensasiia boluy tiıs. Sportşylardyŋ qazırgı nätijesıne qarap naqty mynau altyn äkeledı dep kesıp aitu qiyn».
ÜŞINŞI RET QABYLDAIDY
Rasynda, Fransiia jazǧy Olimpiada oiynyn üşınşı ret ötkızedı. 1900 jyly alǧaş ret Parijde ötkenı belgılı. Sol turnirge äiel sportşylar alǧaş ret qatysty. Ekınşı ret 1924 jyly qabyldady. Būl kezde Olimpiada qozǧalysynyŋ bastamaşysy fransuz Per de Kuberten jarystyŋ joǧary deŋgeide ötuıne üles qosty. Arada bır ǧasyr ötkende Perdıŋ ruhyna taǧzym etu maqsatynda Parij üşınşı ret Olimpiadany qabyldaidy.
26 şıldede aşylu saltanaty oiyndar tarihynda bırınşı ret negızgı olimpiadalyq stadionda emes, odan tys jerde ötedı. Oǧan älemnıŋ tükpır-tükpırınen sportşylardan 200-den astam delegasiia qatysady. Olar Sena özenınde 160 qaiyqpen jüzıp ötedı (Austerlis pen Iena köpırı arasynda şamamen 6 şaqyrym). Iena köpırınen sportşylar Olimpiada alauyn jaǧu räsımı ötetın Trokadero alaŋyna bet alady. Aşylu saltanatyn 600 myŋǧa juyq adam tamaşalaidy. Parij Olimpiadasynyŋ bırınşı erekşelıgı – osy. Ekınşıden, negızgı jarystar Parijde ötse, sondai-aq Le-İvelin, Sena jäne Marna, O-de-Sen jäne Sena-Sen-Denis aumaǧynda da jarystar ötedı. Versalda at sporty men velojarys bastalady. Bordo, Nant, Lion, Sent-Eten, Nissa jäne Marseldegı stadionda futbolşylar synǧa tüsedı. Su sporty – serfingten jarystar Tynyq mūhitynyŋ oŋtüstık bölıgınde ornalasqan Fransiianyŋ täueldı aimaǧy Polineziia men Taitide ötedı. Būl – oiyn tarihyndaǧy ūiymdastyruşy qaladan eŋ alys oryn.
Olimpiada oiynyna 206 memleket qatysuǧa ötınış bıldırdı. Resei men Belarus sportşylary beitarap statuspen qatysuǧa mümkındık aldy. Odan bölek, bosqyndar olimpiadalyq qūramasy qatysady. Olimpiadaşylar alǧaş ret breikingten (köşedegı sport biı) jarysady. Ekınşı ret serfing, skeitbording jäne sport alpinizmınen myqtylar anyqtalady.
24 şıldede negızgı jarys bastalyp, bırınşı regbi jäne futbol alaŋynda toptyq oiyndar bastalady. 27 şıldede bokstan ırıkteu kezeŋı bastalsa, 6-10 tamyz aralyǧynda finaldyq bäsekeler ötedı. 27 şıldeden 3 tamyzǧa deiın dziudoşylar tatamige köterıledı. Al 27 şıldeden 5 tamyz aralyǧynda atu sportynan üzdık mergen anyqtalady. 6-11 tamyzda küres türlerı boiynşa üzdıkter anyqtalady. Taekvondoşylar men auyr atletter turnirdıŋ soŋǧy tört künınde baq synaidy. 1-11 tamyzda jeŋıl atletter 48 medaldı sarapqa salsa, 27 şılde-9 tamyz aralyǧynda 37 medalǧa jüzgışter talasady.
BİLETTI QALAI ALAMYZ?
Parij Olimpiadasyn közben köru maqsatynda sport janküierlerı ötken jyldan berı bilet satyp aluda. Halyqaralyq Olimpiada komitetınıŋ kommunikasiialar jönındegı direktory Mark Adamstyŋ sözınşe, 10 million bilettıŋ 7,2 milliony satyldy. Oǧan älemnıŋ 158 elınıŋ azamattary ie boldy.
Satu bıryŋǧai sifrly platforma arqyly jüzege asady. Make your Games jeke biletter paketın satyp alu qūqyǧyn aldy. 2022 jyldyŋ qaraşasynan 2023 jyldyŋ qaŋtaryna deiın janküierler jeke bilet paketın satyp alu qūqyǧyn beretın jerebege tırkeldı. Jeŋımpazdar jerebe ädısımen anyqtaldy. Eger bilet alyp ülgermeseŋız, 15 aqpannan 9 nauryzǧa deiın ekınşı biletter paketıne tapsyrys bere alasyz.
Ūiymdastyruşylardyŋ mälımetınşe, bilet aluşynyŋ 44 paiyzy – 35 jasqa deiıngı adamdar. Bilettıŋ eŋ köbı futbol köruge satyldy. Aşylu men jabylu saltanatyna da sūranys joǧary.
Bilettıŋ tömengı baǧasy – 24 euro. Ūlttyq valiutamen eseptegende 12 myŋ teŋgedei bolady. Bilettıŋ 70 paiyzy 100 euromen satylady. Eŋ qymbat bilet 980 eurony qūraidy. Būl teŋgege şaqqanda 500 myŋǧa juyqtaidy.
Qazır baǧa saiasatyna bailanysty türlı pıkır qalyptasty. Mysaly, Inside the Games mediasy habarlaǧandai, Fransiiada jürgızılgen äleumettık saualnamaǧa qatysqan respondenttıŋ 82 paiyzy biletter «qymbat» dep baǧa berıptı. Ekı dürkın Olimpiada chempiony Nafissatu Tiam bilettıŋ baǧasy qymbat boluyna bailanysty otbasy oiynda qoldai almaitynyna alaŋdauşylyq bıldırdı. Bıraq ūiymdastyru komitetınıŋ prezidentı Toni Estange «biletter bızge oiyndardy qarjylandyruǧa kömektesedı» dep şort kestı.
– Olimpiadaǧa bokstyŋ finaldyq bäsekesın tamaşalau üşın baramyn. Aqpan aiynda bilet aludy josparlap otyrmyn, – dedı sport janküierı Jūldyz Säduaqasov.
KÖŞPENDILER ATQA QONADY
Ärine, Olimpiada oiynyndai tanymal bolmasa da, köşpendı saltty ūstanǧan memleketter üşın basty sport merekesınıŋ bırı – köşpendıler oiyny. 2014 jyly Qyrǧyzstannyŋ Şolpan-Ata qalasynda bastau alǧan bairaqty bäsekenı 2022 jyly Türkiianyŋ İznik şahary qabyldady. Endıgı kezek – Astanada.
Būǧan deiın Qyrǧyz elı Ystyqköldıŋ jaǧalauynda, Türkiia İznik kölınıŋ jaǧasynda keŋ dalada ötkızıp, tabiǧaty äsem jerlerın nasihattap, turistık äleuetın därıptedı. Būl jolǧy köşpendıler oiyny Olimpiada qozǧalysy syndy bır qalada ötıp, jaŋa formatqa köşıp, jaŋa deŋgeige köterıledı.
Ūiymdastyruşylardyŋ sözınşe, 8-14 qyrküiekte «Astana Arenada» jarystyŋ aşylu jäne jabylu saltanatyn tamaşalaimyz. Oiynnyŋ negızgı bölıgı «Qazanat» ippodromy, Jaqsylyq Üşkempırov atyndaǧy jekpe-jek saraiy jäne «Astana Arenada» ötedı. «Duman» qonaqüiınıŋ konferens-zalynda toǧyzqūmalaq syndy oiyndar ūiymdastyrylady.
– Jarysqa keletın qonaqtarda Kökşetaudyŋ, Burabaidyŋ tabiǧatyn tamaşalau mümkındıgı bolady. Odan bölek, Ūly dala joryǧyn jarysqa qosyp otyrmyz. Astanadan 400 şaqyrym qaşyqtyqta ornalasqan Botai qonysyn nasihattaimyz. Özderıŋız bıletındei, Botai mädenietın jasaǧan taipalar jylqyny alǧaş qolǧa üirettı. Būl ǧylymi tūrǧyda däleldendı, – deidı Ūlttyq jäne at sporty türlerı ortalyǧynyŋ direktory Baqdäulet Säbitov.
Köşpendıler oiynynyŋ baǧdarlamasyna 20 sport türı endı. Onyŋ 10-y – türkı halyqtaryna ortaq resmi bekıtılgen oiyndar. Özgesı – özara ūqsas ūlttyq oiyndar men är eldıŋ özınde ǧana bar sport türı. Mysaly, kürestıŋ bes türı: qazaq küresı, özbektıŋ kuraşy, qyrǧyzdyŋ alyşy, türıktıŋ aba küresı, koreidıŋ ūlttyq küresı bar. İntellektualdy oiyndardan toǧyzqūmalaq, türıktıŋ mangalasy, Afrika elınıŋ vari ūlttyq oiynynan sportşylar synǧa tüsedı.
P.S: Oiyndardan bölek, futboldan Europa chempionaty älem elderınıŋ nazaryn audarady. Qazaqstan ūlttyq qūramasy Finliandiia men Daniiadan ūpai alyp, janküierlerın quantty. Tek Sloveniiamen ötken şeşuşı oiynda sättılık jetıspei, Berlinge baratyn jolda, «taiaq tastam jerde» sürındı. Älı ümıt bar. Eger ırıkteu kezeŋınde Grekiiadan basym tüsse, odan keiın Gruziia men Liuksemburg arasyndaǧy jeŋımpazben kezdesedı. Bızdıŋ komanda ūtqan jaǧdaida, Euro-2024-te «F» tobynda Türkiia, Portugaliia jäne Chehiiamen dop tebedı. Qysqasy, biyl emosiiaǧa toly sport alamany köptep ötedı. Bızdıŋ saŋlaqtar jeŋıstıŋ jolyn jaŋylmai tapsa bolǧany!
