Tūrmystaǧy zorlyq-zombylyq – özektı äleumettık mäsele. Oǧan Äkımşılık qūqyq būzuşylyq kodeksınıŋ «Jeke bastyŋ qūqyǧyna qol sūǧatyn äkımşılık qūqyq būzuşylyq» baby boiynşa jaza qarastyrylǧan.
Bügıngı taŋda otbasy-tūrmys qatynasyndaǧy zaŋsyz äreketter elordada tyiylmai keledı. Statistika mälımetıne sensek, bas qalada Äkımşılık qūqyq būzuşylyqtar jönındegı mamandandyrylǧan soty byltyr tūrmystaǧy zorlyqqa qatysty 482 ıs qarap, 37 äkımşılık ıs taraptardyŋ özara bıtımgerşılıkke keluıne bailanysty mediasiia tärtıbımen qysqarǧan. 254 adamǧa eskertu berılse, 217 azamat qamauǧa alynyp, 4-euı aiyppūl arqalady. 2024 jyldyŋ 4 aiynda ǧana osy baǧytta 103 ıs qaralyp, 43 äkımşılık ıs taraptardyŋ özara bıtımgerşılıkke keluıne bailanysty qysqardy. 65 adamǧa eskertu berılse, 32-sı qamauǧa alynyp, 15-ıne aiyppūl salyndy.
2023 jyldan bastap ÄQBtK-nıŋ 73-baby boiynşa qūqyq būzuşyǧa eskertu jasalady nemese 5 täulıkke deiıngı merzımge äkımşılık qamaqqa alynady. Sondai-aq 73-baptyŋ 2-tarmaǧy ūryp-soǧu 1-1-bölıgımen, iaǧni qūqyq būzuşymen otbasy-tūrmys qatynasyndaǧy oryn alǧan jaǧdaiǧa eskertu jasau nemese 10 täulıkke deiıngı merzımge äkımşılık qamaqqa alu bölıgımen tolyqty. Būl jerde erlı-zaiypty arasynda janjal tuyndap, bır-bırıne qol köterse, ol äkımşılık terıs qylyq retınde baǧalanyp, sot kınälı tarapqa jaza taǧaiyndaǧan kezde, şaŋyraqty şaiqaltpai, otbasyn saqtap qalu jäne tatulastyru maqsatyn közdeidı. Öitkenı şeşım şyǧaru aldynda sot jäbırlenuşınıŋ jazaǧa qatysty ötınışın de eskeredı. Sot täjıribesı körsetkendei, kodekstıŋ būl baby boiynşa qaralǧan ısterde jäbırlenuşı tek äielder bola bermeidı, er-azamattar da dene jaraqatyn alyp, äielınıŋ nemese basqa da janūia müşelerınıŋ üstınen aryzdanatyn kez az emes.
Qazır Memleket basşysy otbasy-tūrmys qatynasy aiasyndaǧy qūqyq būzuşylyqtan tuyndap otyrǧan mäselelerge basa nazar audaryp otyr. Sondyqtan jauapkerşılıktı küşeitudı tapsyrdy. Endı tūrmystaǧy qūqyq būzuşylyqty tırkeu aryzdanu sipatynan qūqyq būzuşylyqty anyqtap aşu sipatyna öttı. ÄQBtK-nıŋ 64-babyna engızılgen özgerıster jäbırlenuşılerdıŋ şaǧymynsyz äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly ısterdı qozǧauǧa mümkındık beredı. Eger būryn jäbırlenuşıden aryz talap etılse, endı tūrmystaǧy zorlyq-zombylyq jasau faktısı boiynşa uäkılettı organ ıstı tıkelei qozǧai alady. Soŋǧy şeşımdı sot qabyldaidy. Sonymen qatar taraptardyŋ tatulasu mümkındıgı şekteldı. Endı tek bır-aq ret tatulasu mümkın bolady. Osy kodekstiŋ būrynǧy talabyna sai otbasy-tūrmys qatynasynda oryn alǧan qūqyq būzuşylyq jäbirlenuşiniŋ aryzy boiynşa ǧana qozǧalyp, tıptı bırneşe qaitara terıs qylyq tanytyp, qūqyq būzuşylyq jasaǧan tūsta da otbasy müşelerı tatulasqannan keiin ıs toqtaityn. Al jaŋa 64-bapta būl talaptar özgerıp, 1-1-bölıkpen, iaǧni osy kodekstıŋ 73, 73-1 nemese 73-2-baptarynda közdelgen äkımşılık qūqyq būzuşylyqtardy alǧaş ret jasaǧan adamdar, eger olar jäbırlenuşılermen, ötınış beruşılermen tatulassa, sonyŋ ışınde mediasiia jolymen tatulasyp, kelgen zalaldy ötese, sot olardy äkımşılık jauapkerşılıkten bosata alady. Būl – qūqyq būzǧan adam tek bır märte ǧana tatulasu mümkındıgıne ie degen söz. Eger ärekettı qaitalap jasasa, jäbırlenuşımen tatulassa da, jauapkerşılıkten bosatylmaidy. Otbasy-tūrmys qatynasynda qūqyq būzuşylyq jasaǧandardyŋ jazalau şarasy qataŋdap, äkimşilik qamaqqa aludyŋ naqty merzimi belgilendi. Sondai-aq qaitalap jasalǧan qūqyq būzuşylyq üşin äkimşilik qamaqqa aludyŋ merzimi 25 täulıkke deiın ūzardy.
Läila MŪZDYBAEVA, Astana qalasy azamattyq ıster jönındegı mamandandyrylǧan audanaralyq sotynyŋ sudiasy
