Keŋes bilıgınıŋ 1979 jyly Aqmola ölkesınde nemıs avtonomiiasyn qūru jospary bolǧany tarihtan belgılı. Būl turaly belgılı publisist, derektanuşy, ūlttyq qauıpsızdık organdarynyŋ ardagerı Amantai Käkennıŋ «Şyrǧalaŋ nemese taǧy da nemıs avtonomiiasy turaly» atty qazaq, orys, nemıs tılderınde jaryq körgen kıtaptarynda egjei-tegjeilı aitylǧan. Mūndaǧy derekter men däiekter negızınde körnektı jazuşy, dramaturg Duman Ramazan «Alaŋ» hikaiatyn jazdy. Auyr nauqas alqymynan almai tūrǧanda Amantai Ǧazizūly gazetımızdıŋ tūraqty avtory edı. Ömırden ozǧanyna qyryq künnıŋ jüzı bolyp qalypty…
Qalamger eŋbekterın saralai kele, tarih jäne tūlǧa atty ekı baǧytta qarastyra alamyz. Sonyŋ bärıne avtor ūlttyq müdde tūrǧysynan keledı. Iаǧni, basty orynǧa qazaq taǧdyryn qoiady. Onyŋ jazǧany bırneşe tomǧa jük bola alady. Tuǧan el men tuǧan jer, osy Aqmola tarihyn tarqatuǧa kelgende, būl kısınıŋ aldyna tüsetın adam sanauly edı.
Ol jurnalistikaǧa qainaǧan eŋbektıŋ ortasynan keldı. «Qazaltyn» käsıpornyndaǧy qarapaiym elektrik ūiymdastyruşylyq qabıletımen közge tüsken boluy kerek, bastauyş komsomol ūiymynyŋ hatşysy bolyp taǧaiyndaldy. Joǧary oqu ornynyŋ jurnalistika fakultetın aiaqtaǧan soŋ, «Arqa ajary» gazetıne qyzmetke keldı. Bölım meŋgeruşısıne deiın östı. Mıne, osy kezde Selinograd oblystyq partiia komitetı ony memlekettık qauıpsızdık qyzmetkerlerın daiarlaityn Mäskeudegı F.Dzerjinskii atyndaǧy joǧary mektepke arnaiy kurstarǧa oquǧa jıberdı. Mäskeudegı oquyn bıtırgennen keiın Jezqazǧan, Şymkent, Aqmolanyŋ qauıpsızdık organdarynda ūzaq jyl qyzmet ıstedı. «Türkıstan» gazetınde, Aqmola oblystyq tılder basqarmasynda, Düniejüzılık qazaqtar qauymdastyǧynda eŋbek ettı.
Amantai Käken ömırın elge beimälım tarih betterın aşuǧa, qazaqtyŋ qasiet pen qasıretke toly taǧdyryn körsetuge, tūǧyrly tūlǧalardy tanytuǧa arnady. Sonyŋ bärın naqty arhiv qūjattaryna süienıp jazdy. Ärine, būl tūrǧyda qūqyq qorǧau salasyndaǧy qyzmetı kömekke keldı. Iаǧni, arhivterge kırıp, jabyq qūjattardy aqtaruda aldynan eşqandai kedergıler tumady.
Qalamger eŋbekterın oqyp otyryp, eleŋ ete qalasyzdar. «Zūlmat jyldardyŋ zapyrany» atty zertteu eŋbegınde HVIII ǧasyrda, dälırek aitqanda, 1737 jyly orys patşasy Anna İoanovna Qazaqstannyŋ soltüstık öŋırınde qūl saudasyn zaŋdastyrǧany jaily derektı alǧa tartady. Maqala arqyly būl zaŋ bır ǧasyrǧa juyq küşınde tūrǧanyn, tek 1822 jyly «Sıbır qazaqtaryn basqaru erejesı» şyqqan soŋ ǧana joiylǧanyn, alaida joiylǧanǧa deiın qazaq dalasyna bıraz zardap äkelgenın bılesızder.
Amantai Käken ömırın elge beimälım tarih betterın aşuǧa, qazaqtyŋ qasiet pen qasıretke toly taǧdyryn körsetuge, tūǧyrly tūlǧalardy tanytuǧa arnady. Sonyŋ bärın naqty arhiv qūjattaryna süienıp jazdy. Ärine, būl tūrǧyda qūqyq qorǧau salasyndaǧy qyzmetı kömekke keldı. Iаǧni, arhivterge kırıp, jabyq qūjattardy aqtaruda aldynan eşqandai kedergıler tumady
Publisist tarihtyŋ osyndai küŋgırt betterın ǧana emes, qazaqtyŋ erlıkke toly joldaryn da qalamyna arqau etken. «Ata daŋqyn aspandatqan» atty materialynda Napoleon zamanynda fransuzdarmen şaiqasta erlık körsetken Narynbai Janjıgıtūly, Ämen Baibatyrov atalarymyz jaily jaza kele, Ekınşı düniejüzılık soǧystaǧy qazaqtardyŋ jauyngerlık ruhymen sabaqtastyrady, tyldaǧy eŋbekke toqtalady. Osy sūrapyl soǧys – qalamgerdıŋ bıraz zerttegen taqyryby. «Türkıstan legiony» kıtaby da jaryq kördı. Onda Mūstafa Şoqaidyŋ osy qūramaǧa qatysy joqtyǧyn däleldedı.
Aşarşylyq, quǧyn-sürgın, tyŋ igeru… Qazaqtyŋ būl qasırettı tarihy da Amantai Ǧazizūlynyŋ qalamyna arqau boldy. Mäselen, kezınde gazetımızde jaryq körgen «Qyzyl qasap» maqalasynda 1937-1938 jyldardaǧy ūlt qaimaqtaryn qynadai qyrǧan kezeŋdı söz etse, «Qasıretı köp nauqan» atty materialynda tyŋ igerudıŋ zardabyn jazdy.
Amantai Käken qalamyna arqau etken tūlǧalarǧa kelsek, eŋ aldymen ony säkentanuşy retınde tanimyz. Belgılı ädebiettanuşy ǧalym Tūrsynbek Käkışūlynan tälım alyp, memleket jäne qoǧam qairatkerı, körnektı aqyn, jazuşy, dramaturg Säken Seifullin turaly monografiialyq eŋbekterı jaryq kördı. Quǧyn-sürgın qūrbany, Arqanyŋ än alyptarynyŋ bırı Ükılı Ybyraidyŋ soŋǧy künderı turaly jazǧan maqalasyn qyzyǧyp oqyǧanymyz bar. Qalamger kezınde Keŋes Odaǧynyŋ batyry Talǧat Bigeldinovke Halyq Qaharmany ataǧyn beru mäselesın oryndy köterdı.
Ötken jyldyŋ jeltoqsan aiynda qalamgerdıŋ ekınşı, mäŋgılık ǧūmyry bastaldy.
