El aumaǧynda investisiiaǧa tartymdy, turistık jäne käsıpkerlık äleuetı joǧary qalalardyŋ ışınde Astana qalasynyŋ mümkındıgı köp. Mäselen, byltyr qalaǧa 2 milliard dollar kölemınde şeteldık investisiia tartylyp, qalanyŋ öndırısı jyl saiyn keŋeiıp keledı. Ötken jylǧy körsetkış boiynşa megapoliske 1 mln 324 myŋ turist kelgenı quantady. Al qalanyŋ sauda salasyn damytu, bizneske qolaily şahar retınde qalyptastyrudaǧy jūmystar nätijelı me? Oǧan Astana qalasynyŋ İnvestisiialar jäne käsıpkerlıktı damytu basqarmasy tolyqqandy jauap berdı.
Käsıp bastaǧanǧa qoldau bar
– Astanany käsıpkerler qalasy deuge negız bar. Ony statistika tolyq aiǧaqtaidy. Bügınde qalanyŋ ekonomikalyq belsendı halqynyŋ 74 paiyzy şaǧyn jäne orta biznes salasynda jūmyspen qamtylǧan. 233,5 myŋ qyzmetın döŋgeletıp otyrǧan şaǧyn jäne orta biznes subektılerı qala ekonomikasynyŋ 60 paiyzdan astamyn qalyptastyryp otyr. Būl – elımızdegı eŋ joǧarǧy körsetkış. Qaladaǧy käsıpkerlıktıŋ damuyna memlekettık baǧdarlamalar edäuır ülesın qosuda. Şaǧyn jäne orta biznestı qoldauǧa baǧyttalǧan nesienıŋ paiyz mölşerlemesın subsidiialau men nesielerdı ışınara kepıldendıru siiaqty tetıkter ülken sūranysqa ie, – dedı qalalyq İnvestisiialar jäne käsıpkerlıktı damytu basqarmasy käsıpkerlıktı damytu bölımınıŋ basşysy Nūrjan Äşımov.
Atalǧan tetıkter 2010 jyly «Biznestıŋ jol kartasy-2020» baǧdarlamasy aiasynda bastau alyp, keiınnen «Käsıpkerlıktı damytudyŋ 2021-2025 jyldarǧa arnalǧan ūlttyq jobasy» negızınde jalǧasyn tapty. Tetıkterdı ıske qosqan sätten bastap Astana qalasy boiynşa subsidiialau şeŋberınde 6200-den astam joba maqūldanyp, 4800-ge juyq nesie ışınara kepıldendırıldı. Jalpy soŋǧy üş jylda qoldau tapqan käsıpkerlermen 8 myŋnan astam jaŋa jūmys orny qūrylǧan. Käsıpkerlıktı damytudyŋ ūlttyq jobasy biyldan bastap küşın joiǧanmen, qoldau tetıkterı Ūlttyq ekonomika ministrlıgımen qabyldanǧan arnaiy qaǧidalar aiasynda belsendı türde jüzege asyp keledı. Şaǧyn jäne orta biznestı damytu men qoldaudyŋ memlekettık baǧdarlamasy aiasynda subsidiialau men ışınara kepıldendıru tetıkterı öz ısın ekonomikanyŋ basym salalarynda jüzege asyruşy biznes subektılerıne qoljetımdı. Olardyŋ qataryna enbegen salalarda qyzmet etuşı käsıpkerler üşın «Astana Biznes» jeŋıldetılgen nesie beru baǧdarlamasy jüzege asyrylady. Būl baǧdarlamany elorda äkımdıgı men «Damu» käsıpkerlıktı damytu qory» AQ bırlesıp qarjylandyru arqyly jüzege asyrady. Osy baǧdarlama boiynşa käsıbın jaŋa bastaǧan käsıpkerler 50 mln teŋgege deiın, jūmys ıstep jatqan käsıpkerler 100 mln teŋgege deiın jeŋıldetılgen nesie ala alady. Būl nesienıŋ syiaqy mölşerlemesı 7 paiyzdy qūraidy.
Jaŋa biznes ideialardy ıske asyru üşın 5 mln teŋgege deiıngı qaitarymsyz granttar berıledı. Byltyr granttardy tırkeu merzımı 3 jyldan aspaǧan jeke käsıpkerlık subektılerıne ūsynyldy. Ötken jyly jalpy 1971 käsıpkerden ötınım kelıp tüstı. Irıkteudıŋ qorytyndysy boiynşa jalpy somasy 545 mln teŋgege 113 käsıpkerdıŋ jobasy qoldau tapty.
Biyl grant ūsynu şarttary qaita qarastyrylyp, Ūlttyq ekonomika ministrlıgı jaŋa qaǧidalardy bekıttı. Osy qaǧidalarǧa säikes, qaitarymsyz granttar tek äleumettık käsıpkerler tızımındegı şaǧyn jäne orta biznes subektılerıne ūsynylady.
Sauda qarqyny tūraqty
– Şaǧyn käsıpkerlıktı damytuda köşe saudasy maŋyzdy. Köşe saudasyn damytu maqsatynda elordada 2016 jyldan bastap «1000 oryn – köşe saudasy» baǧdarlamasy ıske qosylǧan. Osy baǧdarlama şeŋberınde bügınde 800-den astam subekt jūmys ıstep jatyr. Joba aiasynda 300-den astam jer uchaskesın qosalqy jalǧa beru şarty jasaldy, 1 milliardqa juyq jeke investisiia tartylǧan. Onyŋ basty maqsaty – astanadaǧy köşe saudasynyŋ bärın jaŋa zamannyŋ talabyna beiımdeu. Baǧdarlama operatory – «Astana ÄKK» AQ. Bölıngen jer uchaskelerı jemıs-jidek, kökönıs, tamaq önımderı, daiyn önımder satatyn obektılerdı ornalastyruǧa arnalǧan. Bügınde qala aumaǧynda ornalasqan sauda pavilondaryna zaŋdylyq, säulettık kelbet talaptaryn jäne sanitarlyq normalardy saqtau tūrǧysynan tekseru jūmystary jürgızılude. Osyǧan bailanysty jaŋa jer uchaskelerın beru jūmystary uaqytşa toqtatyldy, – dedı öz sözınde İnvestisiialar jäne käsıpkerlıktı damytu basqarmasy sauda jäne qyzmet körsetu salasyn damytu bölımınıŋ basşysy Darhan Otyzbaev.
Sauda salasynda azyq-tülık baǧasynyŋ negızsız şaryqtauyn boldyrmau maqsatynda ärı baǧany tūraqtandyru tetıkterın ıske asyru şeŋberınde 29 myŋ tonnadan astam önım baqylauda. Olar qalanyŋ 110 ırı sauda jelısınde satylady. Naqty aitsaq, «Magnum» – 77, «Astyqjan» – 2, «Vkusmart» – 10, «Anvar» – 2, «Aian» – 5, «Fermag» – 20, «Şapaǧat», «Saryarqa», «Sauran» sauda ortalyǧynda bar. Qosymşa «Qaztreid» AQ-pen jalpy kölemı 1350 tonna kökönıstı (kartop, säbız, piiaz, qyryqqabat) jetkızu közdelgen.
Jyl basynan berı äleumettık maŋyzy bar azyq-tülık tauarlary baǧasynyŋ indeksı 99,4 paiyzdy qūrap, Astana respublika boiynşa 18-oryn aldy. Baǧany tūraqtandyru üşın deldaldyq shemalardy tergeu jönındegı aimaqtyq komissiia qūryldy. Är apta saiyn komissiianyŋ barlyq müşesı ırı sauda obektılerın aralap, naryqty baqylap otyrady. Jyl basynan berı komissiianyŋ 29 otyrysy ötıp, baǧany negızsız ösırudıŋ 47 faktısı anyqtaldy.
Äleumettık käsıpkerlık äleuetı qandai?
2023 jyly Ūlttyq ekonomika ministrlıgı äleumettık käsıpkerlık subektılerınıŋ tızılımın jürgızu qaǧidalaryn äzırlep, bekıttı. Äleumettık käsıpkerlık – qoǧamnyŋ eŋ älsız toptaryn belgılı bır käsıpke baulu jäne osy azamattar öndırgen tauar men körsetken qyzmet türlerın satudy ūiymdastyru. Äleumettık mäselelerdı şeşuge baǧyttalǧan būl baǧyt boiynşa äleumettık käsıpkerlıkpen ainalysuşylar üşın tört sanat engızıldı. Bırınşısı – äleumettık osal top azamattaryn (erekşe qajettılıgı bar jandar, erekşe balalardy tärbielep otyrǧan ata-analar, köpbalaly otbasylar, zeinetkerler men zeinet jasyna deiıngı azamattar, 16 jastan 23 jasqa deiıngı balalar üiınıŋ tärbielenuşılerı, qandastar) jūmyspen qamtuǧa septesetın äleumettık käsıpkerler. Ekınşı sanat – būl äleumettık osal top azamattarymen öndırıletın tauarlardy, oryndalatyn jūmystardy, körsetıletın qyzmetterın satuǧa yqpal etetın äleumettık käsıpkerler. Üşınşı sanat – mügedektıgı bar adamdarǧa kömektesu maqsatynda qyzmettı jüzege asyratyn äleumettık käsıpkerler. Törtınşısıne äleumettık salada jūmys ısteitın äleumettık käsıpkerler (psihologiialyq-pedagogikalyq qyzmetter, balalardyŋ demalysyn ūiymdastyru, jalpy bılım beru, mädeni-aǧartu, qorşaǧan ortany qorǧau) jatady.
2022 jyldan bastap äleumettık käsıpkerlerdıŋ respublikalyq tızımıne 437 käsıpker engen, sonyŋ 117-sı nemese 27 paiyzy Astana qalasyna tiesılı. Solardyŋ bırı «Zamandas» qoǧamdyq qory 3 myŋǧa juyq erekşe balalardyŋ bos uaqytyn aula klubtarymen qamtamasyz etude. Odan bölek, «Green Tal» jäne «Kunde» JŞS-tıŋ ärqaisysy äleumettık osal toptar qataryndaǧy 40 azamatqa tūraqty jūmys berıp otyr. Käsıpkerlıktıŋ būl türı turaly İnvestisiialar jäne käsıpkerlıktı damytu basqarmasy öndırıstık qauıpsızdık bölımınıŋ basşysy Rüstem Saǧynbaev aityp berdı.
– Äleumettık käsıpkerlerdı yntalandyru jäne damytu maqsatynda bizneske arnalǧan qaitarymsyz granttar, jeŋıldetılgen nesieler, jeŋıldetılgen şarttarmen tūrǧyn emes üi-jailar beru sekıldı qoldau şaralary qarastyrylǧan. Jalpy äleumettık käsıpkerlıktıŋ äleumettık-ekonomikadaǧy orny bölek. Öitkenı būl käsıpkerler barynşa paida tabudy maqsat etpei, öz qyzmetın döŋgeletu arqyly äleumettık osal topqa jatatyn azamattarǧa orasan zor kömek körsetedı.
Atalǧan käsıpkerlık qataryna qosylu şarttary men erejelerı tūraqty negızde Astana qalasy äkımdıgınıŋ, Astana qalasy İnvestisiialar jäne käsıpkerlıktı damytu basqarmasynyŋ resmi paraqşalarynda jariialanyp keledı. Jariialanǧan aqparattardyŋ ışınde jauapty qyzmetkerlerdıŋ bailanys telefondary körsetılgen, – dedı spiker.
Önerkäsıbı ekpındı
İnvestisiia – ekonomikanyŋ ekınşı tynysy. Bıraq şeteldık ırı kompaniialardyŋ mol qarjysyn tarta bılu üşın de elde ekonomikalyq ahual jaqsy, saiasi tūraqtylyq saqtalǧan, äleumettık damu körsetkışı joǧary boluy tiıs. Osy tūrǧydan alǧanda, Astana barlyq talapqa tolyq jauap beredı. Sodan bolar, 2023 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa elordaǧa 6,6 paiyz ösımmen 1 trln 631,1 mlrd teŋge deŋgeiınde rekordtyq investisiia tartyldy. Byltyr elordaǧa tartylǧan tıkelei şeteldık investisiialar kölemı 2 mlrd AQŞ dollaryn qūrady. İnvestisiialardyŋ jalpy somasy şamamen 6,3 trln teŋge bolatyn 591 jobany jüzege asyruda. Sondai-aq byltyr 1800 jūmys orny qūrylyp, 174,5 mlrd teŋge somasyna 30 joba paidalanuǧa berıldı. Al 2024 jyly jūmys oryndar sany 4100-ge artyp, jalpy somasy 308,6 mlrd teŋgege 55 investisiialyq joba ıske qosylady dep kütılude. İnvestisiialardy tartu boiynşa jūmys jüielı negızde jürgızılıp keledı. Bügıngı taŋda investorlar memlekettık qoldaudy, onyŋ ışınde arnaiy ekonomikalyq aimaqqa jeŋıldıkter beru közdelgen. Būl baǧyttaǧy basqaruşy kompaniia «Astana Invest» sanalady. Bas qalaǧa investisiialardy tartu jäne ısker azamattardy innovasiialyq igılıkterdı igerude «Astana damu ortalyǧy» qoldau bıldıredı.
Ekonomikalyq aimaq artyqşylyǧy
2023 jyldyŋ qaŋtar jäne qaraşa ailary aralyǧyndaǧy elordanyŋ öŋdeu önerkäsıbı eksportynyŋ kölemı 3433,9 mln AQŞ dollaryn qūrady. Qala aumaǧynda 70-ten astam eksportqa baǧdarlanǧan öndırıs bar. Elordalyq önerkäsıp käsıporyndarynyŋ negızgı ülesı «Astana – jaŋa qala» arnaiy ekonomikalyq aimaǧyna tiesılı. Onyŋ aumaǧynda №1 industriialyq parkı men 108 önerkäsıptık joba ornalasqan. Byltyr №1 industriialyq park käsıporyndarynyŋ önım eksportynyŋ kölemı 40,38 mlrd teŋgenı qūrady. Negızgı eksporttalatyn tauarlar qatarynda qorǧanystyq elektrondy-optikalyq önımderdı şyǧaratyn «Qazaqstan Aselsan İnjiniring» käsıporny, «Lokomotiv qūrastyru zauyty» AQ, «Elektrovoz qūrastyru zauyty» JŞS, lak-boiau önımderın şyǧaratyn «Astana JMK zauyty» JŞS, veterinariialyq maqsattaǧy būiymdar şyǧaratyn «ZTOWN Development» JŞS, parfiumerlık-kosmetikalyq önımder daiyndaityn («Aromat» JŞS), plastmassa būiymdaryn öndıretın «Bıryŋǧai şoǧyrlandyruşy ortalyq» JŞS jäne özgelerı bar. Tauarlar Resei, Özbekstan, Şri-Lanka, Armeniia, Qytai, Germaniia, Estoniia, Qyrǧyzstan, Türkiia, Belarus, Äzerbaijan jäne basqa elderge eksporttalady.
– Astana önerkäsıbın ılgerıletude jaŋa jobalarǧa erekşe nazar audarylyp, jyl saiyn jaŋa öndırıster, sondai-aq eksportqa baǧdarlanǧan käsıporyndar ıske qosylatynyn atap ötken jön. Mäselen, öŋdeu önerkäsıbı salasyndaǧy tiımdı, joǧary tehnologiialyq jäne bäsekege qabılettı öndırısterdı, onyŋ ışınde eksportqa baǧdarlanǧan käsıporyndardy damytu maqsatynda elorda aumaǧynda «Astana-Tehnopolis» arnaiy ekonomikalyq aimaǧy aumaǧynda №2 industriialyq parkın qūru jürgızılude, onda 500 mlrd teŋge somasyna 150-ge juyq investisiialyq jobany ıske asyru josparlanuda. Odan basqa, tamaq önerkäsıbı käsıporyndary ornalastyrylatyn agrarlyq-industriialyq aimaqty qūru jäne auyl şaruaşylyǧy önımderın qaita öŋdeu boiynşa jūmystar jürgızılude, – dedı İnvestisiialar jäne käsıpkerlıktı damytu basqarmasy önerkäsıp jäne eksportty damytu bölımınıŋ basşysy Aidyn Qiylymbekov.
