Taza ärı jasyl şahar

Bas şahardyŋ ozyq qalanyŋ bırıne ainaluynda «jasyl» ekonomika maŋyzdy röl atqarady. Osy tūrǧyda elordada «Taza Qazaqstan» köktemgı tazalyq aksiiasy ekı ai boiy jalǧasyp, şahardy abattandyru jäne tazalau jūmysy qarqyn aldy. Qalany köz tartarlyqtai kögaldandyru üşın biyl 900 myŋnan asa jasyl jelek otyrǧyzylmaq. Būdan basqa, Astana ekologiiasyn jaqsartuǧa qatysty qandai jūmystar jürgızılıp jatyr? Saualǧa Astana qalasynyŋ Qorşaǧan ortany qorǧau jäne tabiǧatty paidalanu basqarmasy jauap berdı.

Auany tazartudyŋ joly qandai?

– Elordadaǧy tütınmen küres jäne auanyŋ lastanuy mäselesınıŋ basty şeşımı – kögıldır otyn. Bügıngı taŋda 24,4 myŋ jeke üidıŋ 200 myŋǧa juyq tūrǧyny bar 12,2 myŋy (49%), onyŋ ışınde 10,2 myŋy (40,9%) gazǧa qosylǧan. Qazırgı kezde «Köktal-1», «Köktal-2», «Agroqalaşyq», «Temırjolşylar», «Prigorodnyi», «Oŋtüstık-şyǧys», «Küigenjar», «Michurin», «İnternasionalnyi» tūrǧyn alaptarynyŋ, sondai-aq Potanin-Mäskeu, Nūrbesık, Aqbidai, Qazaq auyly köşelerı tūrǧyndaryn gaz qūbyryna qosu qamtamasyz etıldı. 2023 jyly audandyq «Tūran», «Telman», «Oŋtüstık-Şyǧys» qazandyqtaryna jäne «Ürker», «Prigorodnyi», «Family Village», «Öndırıs» tūrǧyn alaptaryna gaz jetkızu jelılerınıŋ qūrylysy aiaqtaldy.

Osylaişa 2026 jyly elordada 300 myŋǧa juyq halyq (gazben qamtuǧa jatatyn halyqtyŋ jalpy sany) gazǧa qoljetımdılıkpen qamtamasyz etıletın bolady. Jalpy, gazdandyrudyŋ äserı, iaǧni atmosferalyq auanyŋ sapasyn jaqsartu kezeŋ-kezeŋımen bolady, būl şyǧaryndylardyŋ jylyna 40 myŋ tonnaǧa tömendeuın qamtamasyz etedı, – dedı öz sözınde qalalyq Qorşaǧan ortany qorǧau jäne tabiǧatty paidalanu basqarmasy basşysynyŋ orynbasary Janar Beskempırova.

Spikerdıŋ aituynşa, soŋǧy 5 jylda qalada avtokölık sany 20,2%-ǧa ösken (349 myŋ 468 bırlıkten 420 myŋ 120 bırlıkke). Avtokölık sanynyŋ artuy jäne qala qiylystarynda jiı keptelısterdıŋ boluy aua las­tanuyna äkep soǧady. Osyǧan bailanysty elorda ekologiialyq taza kölık türlerıne köşudı jolǧa qoimaq. Onyŋ ışınde velojoldardy köbeitu negızge alynǧan. Bügınde onyŋ jalpy ūzyndyǧy – 64,5 km. Sonymen qatar qalada 1 000 myŋ bırlık elektr kölıgı jäne 51 quattau stansasy bar.

Astana qalasynda ekologiia­lyq jaǧdaidy jaqsartu maqsatynda Premer-Ministrdıŋ bırınşı orynbasary Roman Skliarmen bekıtılgen «Astana jäne Almaty qalalarynyŋ ekologiialyq mäselelerın keşendı şeşu jönındegı Jol kartasy» ıske asyryluda, onda Astana qalasynyŋ äkımdıgıne 14 ıs-şara jüktelgen.

Jasyl jelek jamylady

«Qalamyzdy kögaldandyru – jaily ömır sürudıŋ bır bölıgı. Qala auqymdy kögaldandyru jūmysynyŋ aldynda tūr. Byltyr bır millionǧa juyq jasyl jelek (984 591) otyrǧyzylsa, biyl da 900 myŋnan asa jasyl jelek otyrǧyzudy josparlap otyrmyz. Onyŋ ışınde Europadan ırı aǧaştar men köpjyldyq gülder bar. Biyl Astana aumaǧynda 3 millionnan astam bırjyldyq jäne 500 myŋ şamasynda kılem tärızdı gül köşetterın otyrǧyzu josparlanǧan.

Elordada 5 jyl ışınde saiabaq aumaqtaryn ūlǧaitu mındetı tūr. Olardy jol keŋıstıgı boiyn­daǧy jasyl jelektermen bailanystyra otyryp, «jasyl jelekke jamylatyn qala» sipatyn beru – negızgı maqsat. Sondai-aq kögaldandyru alaŋy bır tūrǧynǧa 14 şarşy metrden 19 şarşy metrge deiın ūlǧaitylady. Osylaişa qala tūrǧyndary üşın jasyl keŋıstıkter qoljetımdılıktı qamtamasyz etetın 2 strategiialyq qūjattan («Qoǧamdyq keŋıstıkter men kögaldandyrudy damytu shemasy», «Kögaldandyru jarǧysy») tūratyn «Elorda aumaǧyn kögaldandyru jönındegı tūjyrymdama» ıske asyryluda» dedı spiker.

Astananyŋ jasyl beldeuı – qalanyŋ negızgı tynysy, ökpesı. Jasyl beldeude şamamen 1,9 mln aǧaş jäne 14,4 mln köşet otyrǧyzylady. Elorda töŋıregıne 100 myŋ gektarǧa juyq aumaqqa orman otyrǧyzylǧany quantady. Jasandy orman florasyn qūru faunanyŋ damuymen qatar jüruı kerek. Sondyqtan jasyl beldeudıŋ aumaǧynda qoiandar, tülkıler, qasqyrlar tūqymdasy, al qūstardan – kekılıkter, sepkılgül, qyrǧauyldar bar. 2024 jyly qyrǧauyldyŋ 1800-ın ūşyru josparlanuda, onyŋ 700 basy ūşyryldy, 150-ı mausym aiynda, taǧy 950-ı qyrküiekte ūşyrylady. Qyrǧauyldardy ösırudıŋ basty maqsaty – olardy elordanyŋ jasandy türde qūrylǧan jasyl beldeuınıŋ aumaǧyn qanyqtyru.

Qoqys tökse – aiyppūl

Astana qalasynyŋ Qorşaǧan ortany qorǧau jäne tabiǧatty paidalanu basqarmasyna qarasty kelesı bır mäsele – rūqsatsyz kül-qoqys tögıletın oryndardyŋ sanyn azaitu. 2023 jyly elordada Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyn oryndau maqsatynda rūqsat etılmegen qoqys oryndary 2 esege qysqardy. «Qazaqstan ǧaryş sapary» kompaniiasy ǧaryş monitoringınıŋ mälımetı boiynşa, Astana aumaǧynda 338 beibereket qoqys şaşylǧan  uchaskenıŋ 224-ı (67%) joiy­lyp, olarda jinaqtalǧan 100 myŋ tonna tūrmys qaldyqtary tiıstı qoqys tögetın oryndarǧa tasymaldaǧan.

Qalada rūqsat etılmegen poligondardy joiu jūmys­tary bastaldy. Sonyŋ bırı «Taza Qa­zaqstan» ekoaksiiasy aiasynda jürgızılıp, 1500-den astam student pen elordalyq mäslihat deputattary «Nūra-Esıl» arnasynan 200 tonnadan astam qoqys jinady. Qoqystyŋ kesırınen su lastanuyn boldyrmau maqsatynda jyl saiyn säuırden jeltoqsanǧa deiın Esıl özenınde, Aqbūlaq jäne Sarybūlaq özenderınde, «Nūra-Esıl» arnasynda bırqatar tabiǧatty qorǧau maqsatyndaǧy ıs-şaralar ötkızıledı. Olar: su betın sanitarlyq tazartu, akvatoriia men jaǧalau aumaǧyn ösımdıkterden tazartu, tübın tazalau jäne jaǧalaudy nyǧaitu jūmystary jäne meliorasiialyq ıs-şaralar (aerasiia, balyqtandyru, remediasiia).

Aita ketetını, qūrylys qal­dyqtary Soltüstık jota uchaskesınde qabyldanady. Uchaskede qūrylys qaldyqtaryn (asfalt, kırpış, beton jäne t. b.) öŋdeuge arnalǧan quattylyǧy jylyna 196 000 kub metr ūntaqtau keşenı ornatylǧan.

– Qaldyqtardy basqaru salasy bäsekelestık ortada ekenın nazarǧa ala otyryp, qūrylys qaldyqtaryn qabyldauǧa arnalǧan tariftı zaŋdy tūlǧalar üşın tonnasyna 1 300 teŋgege deiın (būryn tonnasyna 3 800 teŋge), sondai-aq jeke tūlǧalarǧa öteusız negızde tömendetu jönınde şaralar qabyldandy. 2023 jyly alaŋǧa 155,5 myŋ tonna qaldyq qabyldandy. Qaldyqtardy zaŋsyz ornalastyrǧany üşın jazany qataŋdatu maqsatynda Ekologiia ministrlıgı «Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly» QR Kodeksıne özgerıster engızu mäselesın pysyqtady, onda belgılengen oryndardan tys jerlerde qoqys şyǧarǧany üşın äkımşılık
jauapkerşılıktı 50 AEK-ten (172,5 myŋ teŋge) 200 AEK-ke (690 myŋ teŋge) deiın, qaita būzǧany üşın 2 eselengen mölşerde ūlǧaitu ūsynylady. «Astana märtebesı turaly» QR Zaŋyna mülkı tärkılenıp, būzuşylardy jazalaudy qataŋdatu bölıgınde özgerıster men tolyqtyrular engızu mäselesın qala äkımdıgı pysyqtady. Zaŋ jobasy Ūlttyq ekonomika ministrlıgınıŋ kelısımınen ötken joq, – dedı J.Beskempırova.

Tazalyq taza sanadan bastalady

Elordada jyl saiyn jalpyqalalyq senbılıkter ötkızılıp, igılıktı ıs-şara kezınde qalany sanitarlyq tazalau, nöserlık aulalar men aryq jüielerın tazartu, köşe boiyn, jaiau jürgınşıler joldaryn tazalau, saiabaqtar men jasyl jelekterdı kütu boiynşa mausymdyq agrotehnikalyq jūmystardy jürgızu, zaŋsyz jerlerde ornalasqan qoqys üiındılerın jäne lastanǧan aumaqtardy tazalau jūmystary jürgızıledı. Qalanyŋ tamaşa dästürıne ainalǧan būl ıs-şara biyl«Taza Qazaqstan» ekologiialyq aksiiasymen üilesım tauyp, eŋbek ūjymdarynyŋ, qala tūrǧyndarynyŋ küşımen poligonǧa myŋdaǧan tonnadan astam qaldyq şyǧaryldy, saiabaqtar men skverler aumaǧy jinaldy. Oǧan zeinetkerlerden bastap, käsıporyndar men ūiymdar, PİK jäne MİB ūjymdary, şaǧyn jäne orta biznes subektılerı, studentter men oquşylarǧa deiın qatysty. Säuırde bastalǧan ekoaksiiaǧa elordalyqtar jappai atsalysyp, bügınde de belsendılık tanytyp keledı. Atalmyş aksiianyŋ basty maqsaty – qoǧam nazaryn ekologiialyq mäselelerge audaryp, ainalany taza ūstauǧa, ekologiialyq mädeniettı qalyptastyruǧa üles qosu, sonymen qosa jas ūrpaq arasynda ekologiialyq sanany, ekologiia­lyq mädeniettı qalyptastyru bolyp otyr.

­Spiker Janar Beskempırovanyŋ sözınşe, qatty tūrmys­tyq qaldyqtardy bölek jinau boiyn­şa ekologiialyq ­mädeniettı qalyptastyru maqsatynda qala tūrǧyndary arasynda aqparattyq-nasihattau jūmystary tūraqty türde jürgızıledı. Äleu­mettık beine-audio rolikter men jadynamalar, qaldyqtardy dūrys sūryptau boiynşa nūsqaulyqtar, infografika sekıldı täsılder tiımdı qoldanylady. Qala mekemelerınde ekologiialyq ıs-şaralardyŋ barlyq türı jürgızıledı. Sonyŋ ışınde «Astana qalasynyŋ üzdık eko-otbasy», «Üzdık tūrǧyn üi audany» baiqaulary, senbılıkter, qalalyq bılım beru ūiymdarynda şeberlık sabaqtary ünemı ötkızıledı.